BAYAZITOÐULLARI AÝLESÝ- KAHRAMAN MARAÞ

Dr. Nazif Öztürk Vakýflar Dergisinin 26. Sayýsýndaki (1997) makalesinde belirtiðine göre Dulkadir oðularý beyliðinin sona ermesinden sonra Maraþ’a iskan edilen Bayazýtoðullarý kabilesinin reisi Ali Ýskender Bey oðlu Hacý Abdullah Bey 1601 yýlýnda vefat etmiþ, nislinden gelen oðul ve torunlarý tarafýndan hayri ve zürri vakýflar kurulmuþtur. Kahramanmaraþ'la ilgili yayýnlarýn bir kýsmýnda "Bayazýtoðlullarý Vakýflarýndan ya hiç bahsedilmediðini veya "Bayazýtoðullarý Tarihi ve Albümü" kitabýnda olduðu gibi bu sülaleye mensup kimselerin kurduðu vakýflarýn sayýsý 2 olarak gösterildiðini belirten Nazif Öztürk yaptýðý araþtýrmalar sonucunda VGM arþivlerinde adý geçen aileye ait akar ve hayratý olan 4 vakfiye bulmuþtur. Bu vakýflar H.1027 tarihli Ýskenderoðlu Bayazýt, H.1221 tarihli Kalender Paþa, H.1253 tarihli Süleyman Paþa ve H.1279 tarihli Ahmet Paþa'nýn kurduðu vakýflardýr.

ÝSKENDEROÐLU BAYEZÝD VAKFI

            1607 tarihli vakfiye de vakýf kurucusu olarak “el-Hac Bayezid bin Ýskender el Meraþi” ismi zikredilmekte olup hayri ve zürri türünde bir vakýftýr.  (Makalenin yayýnlandýðý tarihte vakýf mütevellisi Bayazýtoðullarý ailesinden Sadýk Bayazýt’týr. Vakfiyeye göre Ýskender bin Bayezid vakfý Bayazýtlý camii, medrese ve mektepten oluþan bir külliyedir. Dr. Nazif Öztürk’ün araþtýrmasýna göre külliye Hacý Abdullah Bey’in aile reisliði zamanýnda inþa edilmiþ, ölümünden sonra çocuklarý tarafýndan adýna vakýf kurulmuþtur. Vakfa ait cami günümüzde faal olmasýn raðmen mektep ve medrese günümüze ulaþamamýþtýr. Vakýf þartlarýna göre Hazinedarlý mahalle mescidi imamý iki cüz Kur’an okuyarak birinin sevabýný Hz. Peygamber’in (sav) ruhu þeriflerine, ikinci cüzü ise babasý, anasý ve diðer akrabai taallukatýnýn ervahýna hediye edecektir. Bir diðer vakýf þartýna göre ise 20 cüz daha okunacak, 1. Cüzün sevabý Hz. Peygamber’imizin (sav), 2 cüzün sevabý validesinin, 3 cüzün sevabý ise vakfýn binasýnda, arsasýnda, aðaçlarýnda hatta taþlarýnda hakký bulunan kimselerin ruhuna, kalan 17 cüzün sevbý da kendi ruhuna baðýþlanacaktýr.

            Ýskender bin Bayezid vakfiyesine müderrisin özellikleri de özellikle belirtilmiþtir. Vakýf bu hizmetler dýþýnda yetimlere, 40 çift ayakkabý, 40 dikilmiþ gömlek alýnmasýný, mevlid kandilinde fukara ve miskinlere ziyafet çekilmesini, Sultan kal’asý ve Saraçlar çarþýsý su yollarýnýn tamir edilmesini, Seyyid Kalender kahvesi yanýndaki su oluðunu tamirat ve bakýmýný, tamirat gerekmiyorsa bu miktarýn gelecek yýla devrini de þart koþmuþtur. Yine deðirmen akaratýndan saðlanan gelirden ayrýlacak 16 altýnýn 12’sinin Ravza-i Mutahhara’daki görevli þeyh Efendiye Mescid-i Nebbevi’nin ihtiyaçlarýna kalan bir altýnýn ise Medine fukarasýna daðýtýlmasý þart koþulmuþtu. Nazif Öztürk’ün belirtiðine göre Ýskender bin Bayezd vakfý 380 yýldýr faal olarak çalýþmaktadýr ve 1995 yýlýnda 494.918.000 liranýn üzerinde harcama yapmýþtýr.

BAYAZITOÐLU KALENDER PAÞA VAKFI

             Ailenin kurucusu Hacý Abdullah Bey’in torununu oðlu olan Kalendir Paþa Maraþ, Ayntab, Rakka, Þam ve Diyarbakýr vliliklerinde bulunmuþ ve 1806 tarihli vakfýný ikinci Maraþ valiliðinde tesis etmiþtir. Kalender Paþa mülkiyetinde bulunan pek çok dükkaný Hacý Abdullah Bey camiinin avlusunda yeniden yaptýrdýðý dershane ve 32 odalý medrese için vakfetmiþti. Vakfiyesinde vakýf görevlileri için belirlediði vazife ve ücretleri ayrýntýlý biçimde tek tek belirtmiþ geriye kalan gelirlerin ise medrese talebelerine daðýtýlmasýný þart koþmuþtu.  Kalender Paþa vakfý sahih ve irþat karýþýmý bir vakýftýr ve medreselerin kapatýlmasý sebebiyle talep üzerine 6.7.1938 tarih ve 763/682 sayýlý Vakýflar Ýdare Meclisi kararýyla mazbut vakýf statüsüne alýnmýþtýr. 

BAYAZITOÐLU SÜLEYMAN PAÞA VAKFI

Bayazýtoðullarý tarihinin yazarý Bekir Sami Bayazýt’a göre Süleyman Paþa Kalender Paþa’nýn oðludur. Süleyman Paþa Allah rýzasý için Çay hamamýnýn tamamýný, Hatuniye mahallesindeki yeni han ve yeni çarþýnýn 40 sehiminden birini vakfetmiþti. Vakýf þartý ise gelirlerle öncelikli olarak akarlarýn tamir edilmesi ve dört cüz okunarak isimleri vakfiyede zikredilen ecdadýna hediye edilmesidir. Öztürk’ün yaptýðý araþtýrmalara göre Kalender Paþa ve Süleyman Paþa vakýflarýnýn günümüzde mülkiyetlerinde her hangi bir taþýnmaz bulunmamaktadýr.

BAYAZITOÐLU AHMET PAÞA VAKFI

Adana Mütesellimi Bayazýtoðlu Büyükbekir Bey’in oðlu olan ve Maraþ Þehir Meclisi kararýyla 1861 tarihli kararýyla Ulu Cami’deki Sakal-ý Þerif’in muhafazasýna ilave olarak Mescid-i Haram’ýn tefriþi için fermanla görevlendirilen Ahmet Paþa 1862 yýlýnda düzenlediði iki ayrý vakfiye ile Çavuþlu mahallesinde bulunan büyük konaðýný ve meyve aðaçlarý bulunan sebzevi bahçesini vakfetmiþti. ,Ahmet Paþa vakfýna þart olarak meyve bahçesinin her sene kiraya verilerek kira geliri ile öncelikle konak ve harem dairesinin tamir ve bakýmýnýn yapýlmasýný, konaða gelen fukara seyyahin-i derviþana it’am-ý taam ettirilmesini istiyordu.  Soyunun münkariz olmasý durumunda ise kira bedelinden tamir masrafý düþüldükten sonra kalan para Medine fukarasýna gönderilecekti. Bayazýt oðullarý aile tarihini yazan Bekir Sami Bey’e göre aile Bayazýtlý Camii ve Medresesi, Çavuþlu, Acemli, Saraçhane Salihiye ve Veli Bey camilerini inþa ettiklerini anlatmaktadýr. Öztürk’ün belirttiði üzere üç vakýf adýna her hangi bir taþýnmaz bulunmamaktadýr.  Dr. Nazif Öztürk Vakýflar Dergisi Sayý XXVI Ankara 1997

ÇAPANOÐULLARI

XVIII-XIX. yüzyýllarda Bozok merkez olmak üzere Orta Anadolu’da hâkimiyet kuran âyan ailesi. Cebbarzâdeler, Çaparzâdeler ve Çaparoðullarý olarak da bilinen aile, muhtemelen XVII. yüzyýl ortalarýnda Bozok sancaðýna yerleþmiþtir. Mamalu Türkmenleri’ne mensup olan

Çapanoðullarý’nýn bilinen en eski atasý 1704 yýlýnda ölen Ömer Aða, Çapar Ömer Aða’nýn bilinen tek oðlu da Ahmed Aða’dýr. Ahmed Aða din ve mezhep ayýrýmý yapmadýðý için bölgesinde yaþayan halký kendisine baðlayarak nüfuzunu arttýrdý.

Çapanoðullarý’nýn Bozok sancaðý ve çevresindeki idarî nüfuzlarý 1768 yýlýna doðru yeniden ortaya çýktý. Çünkü ailenin güç ve baþarý kaynaðýný meydana getiren Mamalu mâlikânesi Çapanoðlu Ahmed Paþa’nýn oðullarý Mustafa ve Süleyman beylere verilmiþ, ardýndan da 1768 yýlý baþlarýnda Bozok sancaðý mütesellimliði büyük kardeþ Mustafa Bey’e

tevcih edilmiþti.

Mustafa Bey’in ölümü üzerine Bâbýâli Bozok sancaðý mutasarrýflýðýna kardeþi Süleyman Bey’i getirdi. Böylece Çapanoðullarý’nýn otuz yýl kadar devam edecek en parlak ve ihtiþamlý devri baþlamýþ oldu.

Çapanoðullarý, halk edebiyatý ürünü olan þiir, türkü, efsane, hikâye, fýkra ve deyimlere de girmiþtir. Bu aile, servetinin bir bölümünü idareleri altýndaki yerlerde imar faaliyetlerinde bulunarak ve vakýflar kurarak hayýr yolunda harcamýþtýr. Çapanoðlu Ahmed Aða 1749’da Yozgat yakýnlarýndaki Saray köyünde bir cami ve bundan dört yýl sonra da Yozgat’ta bir medrese inþa ettirip bunlar için vakýflar tahsis etmiþtir. Büyük oðlu Hacý Mustafa Bey 1779 yýlýnda Yozgat’ta Câmi-i Kebîr veya Çapanoðlu Camii olarak bilinen kubbeli bir cami (Yozgat’ta Batý üslûbunda inþa edilen cami, Cumhuriyet Meydaný yakýnýnda Ýstanbulluoðlu mahallesinde bulunan ve halk arasýnda Büyük Cami veya Ulucami diye anýlan caminin elde bulunan vakfiyelerinden ilki, bânisi Mustafa Bey’in 28 Aralýk 1780, diðeri kardeþi Süleyman Bey’in 30 Eylül 1793 ve oðlu Abdülfettah Bey’inki ise 7 Ocak 1798 tarihlerini taþýmaktadýr. Bugün caminin tamamý bakýmlý ve ibadete açýk durumdadýr. Enis Karakaya) yaptýrmýþtýr. ile caminin giderleri karþýlanacaktý Ýstanbul’daki Ayazma ve Nuruosmaniye camilerine benzer barok mimari üslûbuyla inþa edilen bu esere Hacý Mustafa Bey 1780’de bir çeþme ile türbe ilâve ederek bir de vakfiye düzenlemiþtir. Kurduðu vakfa tahsis ettiði seksen dükkân, bir han bir hamam, Sungurlu'da iki ve Salmanlý ile Yeni-ce'de birer tane toplam dört deðirmen ile civar köylerin tarla gelirleri sayesinde Yozgat bir idare ve ticaret merkezi olarak geliþmiþtir.

Çapanoðlu Ahmed Paþa’nýn küçük oðlu Süleyman Bey zamanýnda ailenin zenginliði Bozok, Ankara, Çankýrý, Çorum, Amasya, Þarkîkarahisar, Sivas, Kayseri, Kýrþehir, Nevþehir, Konya Ereðlisi, Niðde, Tarsus, Adana, Maraþ, Ayýntab, Halep ve Rakka’daki mukātaalarla zirveye ulaþmýþtýr. Süleyman Bey Çapanoðlu Camii’ni geniþletmiþ, bir okul, bir hamam ve ünlü konaðýný yaptýrmýþ, 1793 yýlýnda kurduðu vakýfta yer alan altmýþ kadar dükkân ve bir hamam ile þehrin geliþmesine önemli ölçüde katkýda bulunmuþtur. Süleyman Bey’in büyük oðlu Abdülfettah Efendi ise (ö. 1840) babasýnýn vakýflarýna otuz iki dükkân ile bir fýrýn eklemiþ, XIX. yüzyýl baþlarýndaki bir zelzelede yýkýlan Çorum’daki Câmi-i Kebîr ile bitiþiðindeki medreseyi yeniden yaptýrýp Yozgat’taki altmýþbir dükkânla bir haný buralara vakfetmiþtir. Ayný zamanda ilmiyeye mensup olan Abdülfettah Efendi, ayrýca 1828-1829 Osmanlý-Rus savaþýnda devlete zamanýn rayiciyle 600 kese tutarýndaki 10.000 yaldýz altýný yardýmda bulunmuþtur. Gemerek’teki Þahruh Bey Mescidi de (Merkez Camii) 1822 yýlýnda Çapanoðullarý tarafýndan onartýlmýþtýr. Özcan Mert YUNUS KOÇ

  RAMAZANOÐULLARI

Adana ve Çukurova yöresinde beylik kuran bir Türkmen hânedaný (1352-1608). Oðuzlar’ýn Üçok koluna baðlý Yüregir boyuna mensup olup Moðol istilâsý üzerine Anadolu’ya gelen, Bozok ve Üçok adlarýyla iki kola ayrýlan kalabalýk bir Oðuz (Türkmen) topluluðu içinde yer almýþtýr. Üçoklar, Çukurova yöresinde yurt tutmuþ, Yüregir kolu ise Adana’nýn güneyindeki Ceyhan-Seyhan ýrmaklarý arasýnda kýþlamaya baþlamýþtýr. Bu boy içinde Ramazan adlý bir beyin özellikle XIV. Yüzyýlýn ortalarýna doðru ön plana çýktýðý anlaþýlmaktadýr. 1352 Dulkadýrlýlar’ýn baþý ve Elbistan Emîri Karaca Bey’in Memlük Sultaný el-Melikü’s-Sâlih’e karþý bir isyana katýlmasý sonucu Türkmen emirliðinden azledilmesi üzerine bu göreve Ramazan getirilmiþtir. Ýki yýl sonra Ramazan Bey’in oðlu, Dýmaþk’ta bulunan sultanýn katýna gelerek ona ve büyük emîrlere 1000 Türk atý takdim etmiþ ve kendisine babasýna olduðu gibi dirlikle birlikte Türkmenler’in emirliði verilmiþtir. Ayrýca maiyetinde bulunanlara tablhâne ve “onlar” emirlikleri tevcih edilmiþtir. Haziran 1354). Buna göre Ramazan Bey Haziran 1354’ten önce vefat etmiþ ve Memlük Devleti tarafýndan yerine oðlu tayin edilmiþtir. Böylece Ramazanoðullarý adýný alan aile ortaya çýkmýþtýr.

Ramazanoðullarý, Çukurova’da Üçoklar üzerinde hâkimiyet kurup onlarý kendilerine tam olarak baðlayamadýklarý gibi Özeroðullarý, Kara Îsâ, Kuþtemür (Koþtemür), Kosunlu, Ulaþ ve diðer aileler de onlarý metbû tanýmamýþ görünmektedir. Bunun asýl sebebi Çukurova’da Ayas, Sîs ve Tarsus olmak üzere üç Memlük valiliðinin bulunmasýdýr. Bu valilikler Ramazanoðullarý’ný, Özeroðullarý’ný ve diðer Üçoklu aileleri göz altýnda tutuyordu. Ramazanoðullarý’nýn Karamanoðullarý ile münasebetleri daima dostça olmuþtur.

Osmanlý sýnýrlarý Toroslar’a dayanýnca Üçoklu Türkmenleri’nin durumu ile yakýndan ilgilenilmiþ ve onlarýn Ertuðrul Bey’in babasý Süleyman Þah’ýn emrindeki Oðuz topluluðundan olduklarý söylenilerek kendilerine sahip çýkýlmýþtýr.

Memlükler devrinde Ramazanoðullarý umumiyetle sadece Adana ve Misis yörelerini idare etmiþtir. Bu topraklar üzerindeki idarelerine Memlükler’in karýþmadýðý ve elde edilen gelirlerin tamamen kendi tasarruflarýnda olduðu bilinmektedir.

Osmanlý devrinde beyliðin hukukî statüsü “ocaklý” diye nitelendirilmiþtir. Bundan dolayý onlara “hâim” unvanýile hitap edilmekte, yazýarda Kýý hanlarýa olduð gibi “cenâ-i emâet-meâ” unvaný verilmekteydi.

Fakat Ramazanoðllarý Osmanlý devrinde yalnýz Adana hâimleri diye tanýnýr. Adana hâimleri, bu yörede kendilerine dirlik olarak tahsis edilen yerin geliriyle geçinmek zorunda býrakýlmýþtýr. Bu sebeple Ramazanoðllarý’nýn durumu sancak beylerinkinden çok farklý deðildir; tek istisna hâkimliðin babadan oðula geçmesidir. Ramazanoðullarý’nýn Adana ve Tarsus’ta çeþitli imar faaliyetlerinde bulunduklarý bilinmektedir. Faruk Sümer