BACIYAN-I RUM

Yazýlý ilk Osmanlý Tarihi olan Tevarih-i Al-i Osman’ýn sahibi Aþýkpaþazade’nin (Ve hem bu Rum'da dört tayife vardur kim müsafirler içinde anýlur. Biri Gaziyan-ý Rum ve biri Ahiyan-ý Rum ve biri Abdalan-ý Rum ve biri Bacýyan-ý Rum. Ýmdi, Hacý Bekdaþ Sultan bunlarun içinde Baciyan-ý Rum ihtiyar itdi kim o Hatun Ana' dur. Aný kýz idindi, keþf i kerametini ana gösterdi, teslim itdi, kendü Allah rahmetine vardý.”) þeklinde bahsettiði Bacýyan-ý Rum (Rum Bacýlarý) adýnda bir teþkilatýn Anadolu Selçuklular döneminde ve Osmanlý Kuruluþ yýllarýnda faal bir kadýn teþkilatý olduðu kabul ediliyor. Ancak bu teþkilat hakkýnda ayrýntýlý bilgiye sahip deðiliz. Fuad Köprülü Aþýkpaþazade’nin bahsettiði Bacýyan-ý Rum taifesinin uc bölgelerindeki müsellah (silahlý), cengaver kadýnlarý kastetmiþ olabileceðini en mantýklý tevil olarak kabul eder ki, bu son derece doðrudur.

O dönemlerde Orta Asya’dan Anadolu’ya göçebe Türk Beyliklerindeki bir kýsým kadýnlarýn silahlý olmasý ve kocalarýyla birlikte savaþmýþ olmalarýnýn mantýksýz bir açýklamasý olamaz. Göçebe Türkmen kadýnlarýnýn eski Türk geleneðine baðlý olarak obalarýnýn her iþinde eþleriyle birlikte bulunduklarý bir gerçektir.

Türklerin en eski destanlarýndan Dede Korkut Destanýnda Türk kadýnlarý at binmede, kýlýç kullanmada, ok atmada yani savaþçýlýkta erkeklere eþ deðer olarak anýlýrlar. Göçebe Türkmen kadýnlarýnýn bu töreyi devam ettirmeleri mantýksýz sayýlmamalý. Tarih boyunca Türk kadýnýnýn hayatýn her anýnda eþinin yanýnda ve yardýmcýsý olarak toplum hayatýnýn içinde bulunduðunu biliyoruz.

Ýslam öncesi çaðlarda Türk kadýnlarýnýn binicilik ve atýcýlýkta usta olduklarý savaþlara katýldýklarý iyi bilinen bir husustur. Ýslam’dan sonra da bu geleneðin devam ettiði görülür. Ravendi, Harezmlilerle Iraklýlar arasýnda cereyan eden 1197 yýlýndaki savaþlarý anlatýrken “Harezmli kadýnlar zýrhlarý giydi ve her kadýn elli Iraklýyý önüne katýp sürüyordu” derken bu Türk kadýnlarý anlatmaktadýr. Ýbn Battuta’da birçok Türk ilinde özellikle Özbekler arasýnda “Havatîn” (Hatunlar) diye tanýttýðý Türk kadýnlarýn çeþitli faaliyetlerine þahit olmuþtur. Moðollarýn 1243 yýlýnda Kayseri‟yi muhasara sýrasýnda Bacý örgütüne mensup kadýnlarýn þehir savunmasýna fiilen katýldýklarýný ve teþkilat olarak savaþtýklarýný görüyoruz. Dulkadiroðullarýnýn otuzbin silahlý kadýn askere sahip olduklarýna dair haberde mübalaða olsa bile bu beylik döneminde Bacýlarýn ne denli faal olduklarýný göstermesi bakýmýndan önem taþýr.

Belirttiðimiz üzere Bacýyan teþkilatý tarihçilerimizin ortak kabulüyle varlýðý bilinen ama hakkýnda ayrýntýlý bilgiye sahip olmadýðýmýz bir teþkilattýr. Mikail Bayram teþkilatýn Ahilik teþkilatýnýn kadýnlar kolu olduðu ve Bacýyan Teþkilatýnýn Ahilik gibi çalýþtýðý iddiasýndadýr. Ýddiasýný menakýpnamelere göre þekillendiren Bayram, -kanaatime göre- Anadolu’daki her türlü dini temeli olan yapýlanmayý Bektaþiliðe baðlama gayreti içinde gözükmektedir. 

Ýkinci bir husus okuduðum kaynaklardan gözlemlediðim kadarýyla yerli tarihçilerimizin Aþýkpaþazade’ye yaklaþýmlarý yazdýklarýný sorgulamadan kabul etmek deðil bilakis pek çok konuda tabiri caizse ciddiye almamak þeklindedir. Pek çok tarihçi Aþýkpaþazade’nin duygusallýðýný özellikle dile getirir ve kitabýnda yazdýðý kronoloji eleþtirir. Sn. Bayram’ýn düþüncesini bilmiyorum ama Aþýkpaþazade’nin Bacýyan teþkilatý hakkýnda yazdýklarýný sorgulamadan kesin bilgi kabul etmesi ve yazýsýnda bilgi veya belgeye dayanmadan kendi görüþlerini kesin bilgi gibi vermesi bana ilginç geldi. Diðer bir ilginçlik ise konu hakkýnda yazanlarýn M. Bayram’ýn makalesini kesin referans almalarý.

Bildiðim kadarýyla M. Tayyib Gökbilgin bir makalesinde isim vermeden Osmanlýlarýn, kuruluþ yýllarýnda Anadolu hatta Asya kökenli teþkilatlarla baðlantýlý olduðunu yazar ama söylediðim gibi isim vermez.    

Türklerin Ýslam öncesi ve Ýslam sonrasý tarihlerini incelediðimizde Göçebe Türk kadýnlarýnýn her hangi bir örgütlenmeye ihtiyacý olmadan da emekleri ve gerektiðinde canlarýný esirgemeden her daim toplumun merkezinde olduklarý kimsenin inkar edemeyeceði bir gerçektir. 13. yüz yýlda bir teþkilat olsun, olmasýn uçlara giden ve uclardaki Türkmen kadýnlarýn örgü, kumaþ dokuma ve halýcýlýk yaptýklarýný iddia etmek yanlýþ olmaz. Göçebe Türklerin temel geçim kaynaklarýnýn hayvancýlýk olduðu düþünülürse, oba kadýnlarýnýn temel geçim kaynaklarýnýn yünlerini kullanarak ekonomik bir faaliyet içinde olmalarýndan doðal bir þey olamaz.   

Bacýyân-ý Rum (Anadolu Bacýlarý) ve Fatma Bacý / Prof. Dr. Mikail Bayram Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi / Türkiye TÜRKLER Cilt 6 ORTA ÇAÐ YENÝ TÜRKÝYE YAYINLARI 2002 ANKARA