ÝSLÂM

Sözlükte ki anlamý “kurtuluþa ermek, boyun eðmek, teslim olmak; teslim etmek, vermek; barýþ yapmak” olan silm (selm) kökünden türeyen Ýslam kelimesi kaynaklarda  “sulh ve selâmet gayesiyle boyun eðmek, tâbi ve teslim olmak” mânalarýnda açýklanmýþtýr. Tabi ve teslim olmak örfte “doðruya ve hakka uyma” mânasý taþýr.

Ýslam kelimesi Kur’ân-ý Kerîm’de sekiz yerde geçerken fiil olarak geçtiðinde ise Bakara 112, Lokman 22, Bakara 131, Mü’min 66, Enbiya 108 ve Zümer 54. ayetlerde Allah’a (cc) yönelmek ve teslim olmak mânalarýnda kullanýlmýþtýr. Yine Al-i Ýmran suresi 19 ve 85. ayetlerde Ýslâm, Allah katýndaki hak dinin karþýlýðý ve özel adý olarak belirlenmiþ, ondan baþka hiçbir dinin Allah tarafýndan kabul edilmeyeceði kesin bir dille ifade edilmiþ, Maide suresi 3. ayette ise Müslümanlardan istenilen özellikler belirtilirken din olarak Ýslamiyet’in seçildiði ve dinin kemale erdirildiði bildirilmiþtir. (“ Murdar hayvan, kan, domuz eti, Allah’tan baþkasý adýna kesilmiþ, boðulmuþ, vurularak öldürülmüþ, yuvarlanýp ölmüþ, boynuzlanarak öldürülmüþ hayvanlarla -henüz caný çýkmadan yetiþip kestiklerinizin dýþýnda- yýrtýcýlarýn yediði hayvanlar, dikili taþlar önünde (sunaklarda) boðazlanmýþ hayvanlar ve fal oklarýyla paylaþmanýz size haram kýlýndý. Çünkü bunlar doðru yoldan sapmaktýr. Bugün, kâfirler dininize karþý (mücadelede) ümitlerini yitirmiþlerdir. Onlardan korkmayýn, benden korkun. Bugün sizin için dininizi kemale erdirdim, size nimetimi tamamladým, sizin için din olarak Ýslâmiyet’i beðendim. Kim açlýktan bunalýp çaresiz kalýrsa, günah sýnýrýna varmaksýzýn yiyebilir. Þüphesiz ki Allah çok baðýþlayýcý ve esirgeyicidir. Maide 3) 

Hadislerde ayrýca müslümanýn nitelikleriyle itikadî, amelî ve ahlâkî alanda yerine getirilmesi gereken dinî vecîbeler üzerinde durulmuþ, Ýslâm’ý tarif eden meþhur Cibrîl hadisinde bu vecîbelerden kalpteki imaný ýzhar ettikten baþka dört temel ibadet zikredilmiþtir. (“Ömer Ýbnü’l-Hattâb radýyallahu anh þöyle dedi:(Bir gün Resûlullah (sav)’ýn huzurunda bulunduðumuz sýrada, elbisesi beyaz mý beyaz, saçlarý siyah mý siyah, yoldan gelmiþ bir hali olmayan ve içimizden kimsenin tanýmadýðý bir adam çýkageldi. Peygamber’in yanýna sokuldu, önüne oturdu, dizlerini Peygamber’in dizlerine dayadý, ellerini (kendi) dizlerinin üstüne koydu ve:

- Ey Muhammed, bana Ýslâm’ý anlat! dedi.

Resûlullah (sav):

- “Ýslâm, Allah’tan baþka ilah olmadýðýna ve Muhammed’in Allah’ýn resûlü olduðuna þehâdet etmen, namazý dosdoðru kýlman, zekâtý (tastamam) vermen, ramazan orucunu (eksiksiz) tutman, yoluna güç yetirebilirsen Kâbe’yi ziyâret (hac) etmendir” buyurdu. Adam:

- Doðru söyledin dedi. Onun hem sorup hem de tasdik etmesi tuhafýmýza gitti. Adam:

- Þimdi de imaný anlat bana, dedi. Resûlullah (sav):

- “Allah’a, meleklerine, kitaplarýna, peygamberlerine, âhiret gününe inanmandýr. Yine kadere, hayrýna ve þerrine iman etmendir” buyurdu.

Adam tekrar:

- Doðru söyledin, diye tasdik etti ve:

- Peki ihsan nedir, onu da anlat, dedi. Resûlullah (sav):

- “Ýhsan, Allah’a onu görüyormuþsun gibi kulluk etmendir. Sen onu görmüyorsan da O seni mutlaka görüyor” buyurdu.

Adam yine:

- Doðru söyledin dedi, sonra da:

- Kýyâmet ne zaman kopacak? diye sordu.

Peygamber (sav):

- “Kendisine soru yöneltilen, bu konuda sorandan daha bilgili deðildir” cevabýný verdi.

Adam:

- O halde alâmetlerini söyle, dedi.

Resûlullah (sav):

- “Annelerin, kendilerine câriye muamelesi yapacak çocuklar doðurmasý, yalýn ayak, baþý  kabak, çýplak koyun çobanlarýnýn, yüksek ve mükemmel binalarda birbirleriyle yarýþmalarýdýr ” buyurdu.

Adam, (sessizce) çekip gitti. Ben bir süre öylece kalakaldým. Daha sonra Peygamber(sav):

- “Ey Ömer, soru soran kiþi kimdi, biliyor musun?” buyurdu. Ben:

- Allah ve Resûlü bilir, dedim.

Resûlullah (sav):

- “O Cebrâil’di, size dininizi öðretmeye geldi” buyurdu. (Müslim, Îmân 1, 5. Ayrýca bk. Buhârî, Îmân 37; Tirmizi Îmân 4; Ebû Dâvûd, Sünnet 16; Nesâi, Mevâkît 6; Ýbni Mâce, Mukaddime, 9)

 DÝA MUSTAFA SÝNANOÐLU

https://www.islamveihsan.com/cibril-hadisi.html

ÝMAN

Ýslam dininin büyük önem arz eden kavramlarýnýn baþýnda þüphesiz “Ýman” gelir. Hz. Âdem’den (as) baþlayýp, son peygamber Hz. Muhammed’e (sav) kadar gelip geçmiþ bütün peygamberler insanlýðý ilk olarak imana davet etmiþlerdir. Öyle ki Allah katýnda nihai kurtuluþun ilk ve olmazsa olmaz þartý da imandýr. Çünkü Ýman ayný zamanda Ýslami hayatýn temelidir. Ýman olmadan ibadetin tek baþýna bir hükmü olmaz. Çünkü Ýman Ýslami hayatýn nirengi noktasýdýr. Müslüman, hayatýnýn her anýný “ iman” ýna göre düzenler ve yaþar.

Ýman’ýn mahiyeti hakkýnda ulemanýn farklý görüþleri bulunmaktadýr. Bilindiði üzere Ehl-i sünnet dediðimizde ümmetin kabul ettiði iki itikadi mezhep vardýr. Eþ’ariyye ve Maturidiyye. Bu iki itikadi mezhebin imanýnýn mahiyeti ile ilgili görüþleri birbirine benzer.   Eþariyye mezhebinin kurucusu Ebu’l Hasan el-Eþari ( ö.935) ve Maturidiyye mezhebi kurucusu Ebu Mansur Maturidi ( ö. 944) Ýman kalbin tasdikidir görüþünü benimseyenlerin baþýnda gelirler. Bunlarýn dýþýnda Ehl-i sünnet alimlerden Bâkýllânî (ö. 1013) ve Þehristânî (ö.  1153) de imanýn tasdik olduðu görüþünde olan âlimlerdendir.

Ýman; Ýcbar (Dinin ve hukukun tanýdýðý bir yetki kullanýlarak kiþinin câiz ya da gerekli olan bir iþe zorlanmasý ) altýnda olmadan iradî bir eylemle, içten gelerek yapýlmalýdýr.

Ýmam Eþ’arî’nin (ks) iman yaklaþýmý “ Ýman özünde kalp ile tasdiktir.” þeklinde iken Ýmam Maturidi (ks) ise imanýn tasdik olduðunu görüþüne (“Ey peygamber! Kalpleri inanmadýðý halde aðýzlarýyla “iman ettik” diyenlerden ve yahudilerden küfürde yarýþanlar seni üzmesin. Onlar hep yalana kulak verirler, sana gelmeyen baþka bir kesimi dinler dururlar; kelimeleri konulduðu anlamlarýndan kaydýrýp deðiþtirirler. “Eðer size þu verilirse hemen alýn, eðer o verilmezse uzak durun” derler. Allah bir kimseyi fitneye düþürmek isterse elbette Allah’ýn iradesine karþý senin elinden hiçbir þey gelmez. Ýþte onlar Allah’ýn, kalplerini temizlemek istemediði kimselerdir. Onlarýn dünyadaki hakký büyük bir rezilliktir. Âhirette de onlar için büyük bir azap vardýr. ”Maide 41)  ve (“Bedevîler, “Ýman ettik” dediler. Þunu söyle: “Henüz iman gönüllerinize yerleþmediðine göre, sadece boyun eðdiniz. Bununla beraber Allah’a ve resulüne itaat ederseniz yaptýðýnýz hiçbir þeyi boþa çýkarmaz; Allah çok baðýþlayýcý, çok esirgeyicidir.”Hucurat 14) âyetlerini delil getirmektedir. Ýmam Mâtürîdî’ye (ks) göre bu âyetler de, kalpleri iman etmediði müddetçe bedevîlerin dil ile ifade etmelerinin iman olmayacaðý bildirilmiþtir. Baþka bir ayette ise þöyle buyrulmaktadýr: (“Kim iman ettikten sonra Allah’ý inkâra saparsa -kalbi imanla dolu olduðu halde baský altýnda kalanýn durumu müstesna olmak üzere- kim kalbini inkâra açarsa iþte Allah’ýn gazabý bunlaradýr; bunlar için çok büyük bir azap vardýr.” Nahl 104) Bu ayetler ýþýðýnda Ýmam Mâtürîdî (ks), imanýn gerçekleþtiði yerin kalp olduðunu savunur.

Ebû Hanîfe’ye (ks) göre iman dil ile ikrar, kalp ile tasdikten ibarettir. O, dili ile iman eden fakat kalbiyle tasdikte bulunmayan kimsenin Allah katýnda mümin olmadýðýný buna karþýlýk kalbi ile iman eden fakat dili ile söylemeyen kimsenin Allah katýnda mümin olduðunu da bildirmektedir. Ýbn Hazm Ebû Hanîfe’nin (ks) bu yaklaþýmýný þöyle açýklar: Bir kimse (Ýslâm) dinini kalbiyle bilip diliyle ikrarda bulunduðun zaman imaný ve Ýslâm’ý kâmil bir Müslüman olur. 

Ameller ise iman olarak isimlendirilmez fakat ameller imanýn kanunlarýdýr. Kiþi dili ile imanýný ikrar etse de kalbi ile tasdikte bulunmadýðý sürece Allah katýnda mümin vasfýný kazanamaz. Buna karþýlýk kalbi ile tasdik edip ancak dili ile ikrar etmeyen kimse Allah katýnda mümin kabul edilmektedir. Yüce Allah’ýn (cc); (“Ey peygamber! Kalpleri inanmadýðý halde aðýzlarýyla “iman ettik” diyenlerden ve yahudilerden küfürde yarýþanlar seni üzmesin.” Maide 41) emriyle kalp ile teslimiyet olmaksýzýn dil ile ikrarýn iman için yeterli olmadýðýna iþaret edilmektedir. Ýmamý Azam Ebu Hanife bu durumu þöyle açýklamaktadýr: “ Öyle ki “Onlardan bir grup Allah’ý ve ondan geleni hem kalbi hem de dili ile onaylar. Bir grup kalbiyle tasdik eder, diliyle yalanlar. Bir grup ise diliyle onaylar, kalbi ile yalanlar. Kim hem kalbi hem de dili ile tasdik ederse o, hem Allah nezdinde hem de insanlar yanýnda mümindir. Kalbi ile tasdik edip dili ile yalanlayan ise Allah yanýnda mümin, insanlar nezdinde kâfirdir.” Beyazîzâde, 2017, 120

El-Fýkhu’l-Ebsat adlý risalesinde Cibril hadisini zikreden Ebû Hanîfe’ye (ks) göre lügat manâlarý farklý olsa da iman ve Ýslâm dinde ayný anlama gelmektedir. “Ýslâmsýz iman, imansýz da Ýslâm olmaz. Onlarýn ikisi bir þeyin içi ve dýþý gibidirler. Din ise; iman, Ýslâm ve þeriatlerin hepsine birden verilen isimdir.” Ebû Hanîfe, “el-Fýkhu’l-Ekber”, 2019, 56.  Bu bakýmdan kalbin tasdiki Ýman, batýni inkýyadý ise Ýslam’dýr. Bu sebeple ikisi bir arada bulunduðunda anlamlý olur.

Kur’ân’ýn nâzil olmaya baþladýðý Mekke dönemine baktýðýmýzda daha çok imanla ilgili, iman esaslarýný açýklayan âyetlerin yer aldýðý görülmektedir. Yani öncelik imaný kalplere yerleþtirmek olmuþtur.

 ÝLK DÖNEM ÝMANIN MÂHÝYETÝ TARTIÞMALARI (ZEYD B. ALÝ- EBÛ HANÎFE VE KÂSIM B. SELLÂM ÖZELÝNDE) RUMEYSA ÖZEN YÜKSEK LÝSANS TEZÝ ORDU 2021