KÛTÜ’L-KULÛB EBÛ TÂLÝB EL-MEKKÎ

      Bir tasavvuf klâsiði olan Kûtü’l-kulûb’un müellifi Ebû Tâlib el-Mekkî (ks) Abbâsî hilafetinin daðýlmaya yüz tuttuðu, yönetimin daðýlmasýndan sonra siyasî otorite açýsýndan parçalanmanýn yaþandýðý, Müslüman gruplar (ehl-i sünnet/þîa) arasýnda yer yer çatýþmalarýn çýktýðý, insanlarýn hayatýný kaybettiði, üst seviye yöneticilerin lüks halkýn ise sefil ve periþan bir vaziyette hayatýný sürdürmeye çalýþtýðý IV. Asýrda yaþamýþ selefi akideye baðlý, sunni bir mutasavvýftýr.

Ýlk sufilerin çoðunda olduðu gibi hayýtý hakkýnda ayrýntýlý bilgiye sahip olmadýðýmýz Ebû Tâlib el-Mekkî (ks) kaynaklarda ez-Zâhid‛, ‚es-Sûfî‛, ‚el-Müzekkir‛, ‚el-Vâiz‛ ve ‚el-Üstâz‛ anýlmakta olup eðitimine Mekke’de hadis öðrenerek baþladý. Ýlim öðrenmek seyahatleri sýrasýnda pek çok alimden hadis ve ilim öðrendi. (Ebû Bekir el-Âccûrî, Ebû Ali el-Kirmânî, Ali b. Ahmed el-Masîsî, Ebu Bekir el-Müfîd ve Ebû Bekir b. Cellâ, Ebû Saîd b. el-Arabî el-Basrî,  Muzaffer b. Sehl, Ahmed b. Dahhâk ez-Zâhid ve Muhammed b. Ýsâ b. Hakan el-Mukrî gibi sûfîler) tasavvuf eðitimini ise Basra’da Ebu’l-Hasen b. Sâlim Sehl b. Abdullah Tüsterî’den aldý. 

26 Haziran 996 Cuma günü Baðdat’ta vefat eden Mekki (ks) ayný zamanda Hadis, Fýkýh ve Kelâm âlimi olup zühd ehlidir ve genç yaþlarda nefis mücâhedesine baþladýðý, çokça riyâzat yaptýðý ve bir süre helal bitkilerden baþka bir þey yemediði için cildinin renk deðiþtirdiði rivâyet edilmiþtir.

Ebû Tâlib el-Mekkî, eseri hangi sebeple yazdýðýný açýk bir þekilde ifâde etmemektedir. Ancak, dönemin özellikleri göz önünde tutulduðunda bir tahminde bulunmak mümkündür. Müellifin yaþadýðý asýr, tasavvuf ehli ile ona karþý olanlarýn münâkaþa halinde bulunduklarý bir dönemdir. Dolayýsýyla onun bu eseri, iki taraf arasýnda bir köprü kurmak ve Tasavvufun Kur’an ve Sünnet çizgisinde bir ilim olduðunu ortaya koymak amacýyla kaleme aldýðýný rahatlýkla söylenebilir.

Ýtikatta selefi anlayýþa baðlý olduðu için bid’atlere karþý sert üslup kullanan Ebû Tâlib el-Mekkî (ks) Kûtü’l-kulûb’ta, IV/X. asýrda yaygýn bulunan fikirleri ve tasavvufî cereyanlarý genel hatlarýyla anlatmýþ ve tasavvufî meseleleri tamamen âyet ve hadisler ýþýðýnda ele almýþtýr. Kûtü’l-kulûb, tasavvufun ilmî ve amelî meselelerini konu edinen temel kaynaklarýndan biridir. Ayrýca, Tasavvufun amelî örnekleri ve incelikleriyle dolu olan eser, Sünnî tasavvufun ilk kaynaklarýndan biri olma özelliðine de sahiptir.

Kûtü’l-kulûb, kendisinden sonra gelen Gazâlî (ks) ve Abdülkâdir Geylânî (ks)  gibi büyük mutasavvýflarý etkilemiþ olmasý yönüyle son derece önemli bir eserdir. Gazâlî (ks) , el-Munkýzü mine’d-dalâl adlý eserinde tasavvufun ilim cihetinin amelden daha kolay geldiðini bu sebeple Kûtü’l-kulûb ve Muhasibi’nin kitaplarýný,  Cüneyd, Þiblî ve Bayezîd-i Bistâmî gibi büyük mutasavvýflardan nakledilen sözleri ihtiva eden kitaplarý mütalaa etmek suretiyle bu ilmi tahsile baþladýðýný ifade etmektedir.  El Mekki (ks) Sühreverdî (ks) ve Þâzilî tarikatý üzerinde de etkili olmuþtur.

Abdurrahman Câmî ve Kâtib Çelebi Kütül Kulub’u sitayikar ifadelerle övmüþlerdir. Bilal Saklan eserdeki hadislerin % 45.7 senen merdud olmasýnýn normal olduðunu çünkü eserin bir hadis mecmuasý olmadýðýný istifade edilen hadislerin,  ahkâmdan ziyâde müridin irfân hayatýyla, yani Fadâil-i A’mâl boyutu ile alâkalý olduðunu kaydetmektedir. Nitekim bütün sûfîler, hadisleri daha çok zühd, ahlâk ve irfan yönleriyle ele almýþlar ve irþad için kullanmýþlardýr.

TASAVVUF KLASÝKLERÝ Editor Prof. Dr. Ethem CEBECÝOÐLU Ankara, 2010 Ramazan MUSLU ** Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi Ýlahiyat Fakültesi EBU TALÝB MEKKÝ- KUTÜL KULUB

Kitabýnda fakirin elinde malý olmayan deðil gönlünde mal sevgisi bulunmayan, geçim endiþesi çekmeyen, gelecek kaygýsý taþýmayan, kalbi Yüce Allah ile zengin olan ve Allah sevgisinden baþka hiçbir þeref aramayan kimse olduðunu belirterek sünnet hakkýnda ” Allah Teala’nýn bizlere nimet olarak bahþetmiþ olduðu sünnet Ýslam nimeti gibidir. Çünkü Yüce Allah aziz kitabýnýn tefsirini Hz. Peygamberin (sav) sünnetine býrakmýþtýr. Ayrýca Allah Teala ona (sav) itaat etmeyi kendisine itaat etmekle birlikte zikretmiþtir. (Enfal 1, Nur 56-63, Al-i imran 28, Enfal 24, Fetih 10) Yine onu (sav) sevmenin alametlerinden birisi de zahir de ve batýn da ona uymaktýr. Farzlarý yerine getirmek, haramlardan kaçýnmak, Hz. Peygamberin( sav) ahlakýyla ahlaklanmak, þemail ve adabýyla edeblenmek, tuttuðu yolu izlemek, haberlerini araþtýrmak, dünyadan gönlü çekmek ve dünyalýðý çoðaltmayý terk etmek, dünyalýk ile öðünmeyi terk etmek, ahiret amellerine yönelmek, gaflet ve heva ehlinden uzaklaþmak, ahiret ehline yaklaþmak, fakirleri sevmek ve onlarla çok oturmak, fakirlerin dünyaya çok düþkün zenginlerden daha faziletli olduklarýna inanmak, Hz. Peygamberin (sav) zahirine uymanýn gereklerinden olduðunu beyan eder. 

 BÝLAL SAKLAN DÝA

TASAVVUF KLASÝKLERÝ Editor Prof. Dr. Ethem CEBECÝOÐLU Ankara, 2010 Ramazan MUSLU ** Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi Ýlahiyat Fakültesi EBU TALÝB MEKKÝ- KUTÜL KULUB