YENÝÞEHÝR VAKIFLARI 

AYDOÐDU BEY TÜRBESÝ (KOYUNHÝSAR)

Aydoðdu Bey, Osmanlý Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin aðabeyi Gündüz Bey’in oðludur. Bizzat Osman Gazi tarafýndan bir asker ve siyaset adamý olarak yetiþtirilmiþtir. Aydoðdu Bey, henüz genç sayýlacak bir yaþta katýldýðý, tekfurlara karþý yapýlan büyük savaþta, Koyunhisar’da þehit düþmüþ ve oraya, bir çitlenbik aðacýnýn altýna gömülmüþtür. Yeðenin kaybýna çok üzülen Osman Gazi, onun mezarýnýn üstüne ilk türbe inþaatýný yapmýþtýr.

PUSTÝNPUÞ BABA ZAVÝYESÝ (CAMÝÝ)

Zaviye nispeten daha küçük olan tekkelere (dergah) verilen isimdir. Pustinpuþ Baba, Osman Gazi ve oðlu Orhan Bey’in fetihlerine adamlarýyla birlikte katýlmýþ manevî bir þahsiyettir. Bu zaviye onun adýna Orhan Bey tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. Evliya Çelebi bizzat ziyaret ettiði zaviyeyi þöyle anlatmaktadýr: “Ziyaret-i sahib-i tarik Al-i Aba eþ-þeyh Hazret-i Pustin Pus baba horosan erenlerinden ulu sultandýr. Bursa yolunda þehrin haricinde Kýlýç dede ve Pustin Baba asitanesinde Orhan Gazi oðlu þehzade medfundur.” Aþýkpaþaoðlu Tarihi, (Yayýnlayan: Atsýz), MEB Yay., 1970, sayfa: 216-220.Evliya Çelebi, Seyahatnâme, cilt:9, sayfa:9, Yapýkredi Yayýný, Ýstanbul, 2005.

BALÝ BEY CAMÝÝ

Fatih devri eserler arasýnda deðerlendirilen Bali Bey Camii Ýzmir fatihi Baþ vezir Beyazid Paþa’nýn kardeþi þehit Hamza Bey’in oðlu Balý Bey” tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. Cami’nin güneyindeki mezar taþlarýndan biri Bali Bey’in adý belirtilmeyen bir oðluna ait olup, ikincisinde ise yalnýz 1549-1550 tarihi bulunmaktadýr.  Reyhanlý, Tülây. “Bâli Bey Camii Yeniþehir” Sanat Tarihi Yýllýðý, Sayý: III, Ýstanbul, 1969 -1970, s.17-31.Semavi EYÝCE, “Bâli Bey Camii”, Diyanet Ýslâm Ansiklopedisi, cilt:5, Ýstanbul,1992, sayfa: 19.

ÇÝFTE HAMAM

Kitabesi bulunmayan ve vakýf kaydý tesbit edilmeyen çifte hamam ilgili yayýnlarda tarihlendirilmemiþtir. Ancak 1645 yýlýnda Yeniþehir Akçapýnarlý Deli Hüseyin Paþa tarafýndan yaptýrýldýðý tahmin edilmektedir.

ÇINARLI CAMÝÝ

Yapým tarihi kesin olarak bilinememekle beraber 15. yüzyýlýn ikinci yarýsýnda inþâ edildiði konusunda kaynaklar birleþmektedir. Yerel tarihçi Mehmet Göktekin’e (1900-1977) göre, bu caminin kurucusu Sungur Paþa, Amasyalý Saadettin Bey’in oðludur. Sultan I. Murat’ýn sancaktarlýðýný yapan Sungur Paþa 1415 yýlýnda bu cami ve medreseyi yaptýrmýþtýr. Osmanlý döneminde 10 hücreli bir medresesi vardý.Salih Erol, Hüdavendigar Vilayet Salnamelerinde Yeniþehir Kazasý, 2011, sayfa: 90.

ETHEM PAÞA CAMÝSÝ (1900)

Resmî belgelere göre bu cami Yeniþehir’in varlýklý ve nüfuzlu adamlarýnýn baþýnda gelen Ethem Paþa tarafýndan 1900 yýlýnda yaptýrýlmýþtýr. Salih Erol, “Yeniþehirli Ethem Paþa Camii”, Yeniþehir Gazetesi, Ocak 2016 – Sayý: 2235/66.

KUMLUK CAMÝSÝ

Osman Gazi tarafýndan kurulduðu ve devletin baðýmsýzlýðýnýn sembollerinden olarak ilk hutbenin burada okunduðu belirtilmektedir.

SÝNANPAÞA CAMÝÝ

Külliyenin güneyinde yer almaktadýr. Tuðba Erzincan, “Sinan Paþa Külliyesi”, Diyanet Ýslâm Ansiklopedisi, cilt: 37, sayfa: 237-238. Ýstanbul, 2009.

ORHAN GAZÝ CAMÝÝ -YARHÝSAR KÖYÜ

Yarhisar Kalesi 1299 – 1300 tarihlerinde (Hicri 699 senesi) Osman Gazi döneminde fethedilmiþ ve buradaki Bizans tekfurunun kýzý Holofira (Sonraki adýyla Nilüfer Hatun) Orhan Gazi’nin zevcesi olmuþtur. Caminin Orhan Gazi (1324-1362) tarafýndan karýsý Nilüfer Hatun adýna yaptýrdýðý belirtilmektedir. Salih EROL, “Yarhisar’a Yâr Olmak Gerek”, Yörem Gazetesi, 6 Haziran 2017 tarihli sayý

ORHAN GAZÝ HAMAMI- YARHÝSAR KÖYÜ

Yarhisar Köyü’nde bulunan hamam Orhan Gazi tarafýndan 1324-1362 yýllarý arasýnda yapýldýðý tahmin edilmekte olup, Orhan Gazi Camii’nin vakfýdýr. Ekrem Hakký Ayverdi, Osmanlý Mimarisinin ilk devri I, Baha Matbaasý, Ýstanbul, 1966.

ORHAN BEY DÖNEMÝ

Orhan Gazi Döneminde Kurulan Baþlýca Vakýflar Þöyle Sýralanabilir:

Bursa'da, Orhan Gazi'nin Ýmaret Vakfý, Balaban Paþa Vakfý, Alaaddin Bey Vakýflarý,

Yarhisar'da, Alaaddin Bey Zaviyesi ve Orhan Medresesi vakýflarý, Ermeni Baba Zaviyesi Vakfý, Çoban Bey Vakýflarý ve Bazarlu Bey Vakfý,  Ýznik'te, Gazi Orhan Bey'in Ýznik Medresesi ve Ýmareti vakýflarý, Nilüfer Hatun Zâviyesi Vakfý, Eseleme Hatun Vakfý, Sinan Paþa Vakfý, Hüsam Bey Zâviyesi Vakfý, Hacý Çakra Zâviyesi Vakfý, Ali Erdicik Zâviyesi Vakfý, Hacý Hamza Mescidi Vakfý, Mevlânâ Alâeddinzâde Câmii Vakfý, Çarýkçý Zâviyesi Vakfý, Sarýca Subaþý Zaviyesi Vakfý, Ahi Çoban Zaviyesi Vakfý, Balaban Bey Zaviyesi Vakfý, Ahi Savcý Zaviyesi Vakfý, Koca Ahmed Zaviyesi Vakfý ve Davut Fakih Vakfý.

Ýnegöl'de, Geyikli Baba Vakfý, Orhan Bey Vakfý ve Segid Fakih Vakfý,

Yeniþehir'de, Postin-Puþ Zaviyesi Vakfý, Süleyman Paþa Medresesi (Ýznik'te) Vakfý, Þeyh Sevinç Evlâdý Vakfý ve Ýsmail Fakih Vakfý, 

Söðüt'te, Sultan Orhan vakýflarý,

Akhisar'da, Orhan Bey tarafýndan tesis edilen Karaoðlan Zâviyesi Vakfý, Þerâfeddin Paþa Zâviyesi ve Mescidi vakýflarý,

Ermenipazarý'nda, Orhan Bey tarafýndan tesis edilen Sarý Baba Zaviyesi vakfý ve, Þeyh Ýlyas Vakfý,

Yalakova'da, Orhan Bey tarafýndan tesis edilen Alaca Þeyh Vakfý, Gürle Nahiyesi'nde Orhan Bey Ýmareti Vakfý ve Hz. Eyyûb Ensârî Efendi Vakfý ve Ýbrahim Paþa Ýmareti Vakfý (Ýznik'te),

Adapazarý'nda, Orhan Bey tarafýndan tesis edilen, zaviye, cami, mescit ve medrese vakýflarý,

Ýzmit'te, Orhan Bey tarafýndan tesis edilen, Gebze Camii Vakfý, Þemsi Þeyh Vakfý ve Ýlyas Bey Zâviyesi Vakfý,

Gölpazarý, Yenicetaraklý ve Geyve'de, Orhan Bey vakýflarý, 

Akyazý'da, Orhan Bey tarafýndan tesis edilen köprü vakýflarý bulunmaktadýr.

Adý geçen vakýflar çalýþmadan bazý vakýflar hakkýnda özet bilgi vermek gerekirse:    

Gazi Orhan Bey (Mekece) Vakfý: Orhan Gazi Mekece'de yaptýrdýðý hankâhý vakfetmiþ ve ayný zamanda hankâhda misafir olan, gelip geçen fakirler, garipler, miskinler, derviþler ve ilim erbabýnýn masraflarýnýn karþýlanmasý için Mekece Nâhiyesi'nin gelirlerini tahsis etmiþtir. Hankahýn vakfiyesi bugüne ulaþmamýþtýr (vakýf defterlerinde özeti vardýr). Vakýf tevliyetinin verildiði Mukbil, vakfiyede belirtilen hankah gelirlerini toplayacak, derviþlere, güçsüzlere, yurdundan ayrýlmýþlara ve fakirlere sarf edecektir. Hizmeti hak etmeyenler ise hankahta misafir edilmeyecektir. Orhan Bey'in çocuklarýndan veya varislerinden hiç kimsenin vakýfla ilgili bir hakký yoktur.

Orhan Gazi'nin Bursa'daki Zaviye (Ýmaret) Vakfý

Orhan Gazi, Bursa'da yaptýrdýðý ve halk arasýnda imaret olarak bilinen zaviyesi için Nisan 1360 tarihinde vekil tayin etmeden bizzat kendisi bir vakfiye tesis ettirmiþtir. 

Orhan Gazi muntazam Türkçe ile yazýlmýþ olan vakfiyeye göre, Bursa'da yaptýrdýðý, halk arasýnda Ýmaret olarak bilinen zaviye ile bitiþiðinde bulunan büyük bir bahçeyi içerisinde bulunan baðlar, meskenler, matbah ve saire ile birlikte þeyhler, ilim erbâbý, seyitler ve fakirlerden gelip-geçenler için vakf etmiþtir. Ayný zamanda zaviyenin masraflarý için Bursa ile deniz arasýnda bulunan daðdaki kale, bazý köyler, panayýr, han, hamam, dükkân, deðirmen, baklalýk, bað ve bostanlar vakf olunmuþtur. Fâsýk ve namaz kýlmayan kimseler müstesna, zaviyeye gelen hiç kimseye engel olunmayacaktýr. Gelen kiþiler üç gün misafir edilecek ve bunlarýn hayvanlarýnýn yemi karþýlanacak, kendilerinin hamamdan yararlanmalarýna müsaade edilecek, diðer hankâh ve zaviyelerde olduðu gibi hizmet verilecektir. Üç günden fazla kalmak isteyenlerin durumu mütevellinin takdirinde olacaktýr. Mütevellinin uygun görmediði durumda vâkýfýn þartý gereði çýkmasý gerektiði tenbih edilecektir. Vakýflarýn gelirinden, masraflardan fazla kalan miktarýn, cami ve zaviyenin hademesinin ihtiyaçlarýna ve zaviye tamamen harap olup hizmet veremeyecek hale gelir ise geliri fakirlere ve muhtaç durumda olan Müslümanlara sarf olunmasý þart kýlýnmýþtýr. Orhan Gazinin torunu Yýldýrým Bâyezid de imaret için Evâhir-i Ramazan 802 tarihinde iki bin koyun ile elli su sýðýrý ineði vakfetmiþtir. Yýldýrým Bâyezid ayrýca Sultan Orhan Zâviyesi vakfýnýn bahçesine bir cami yaptýrmak istemiþtir. Bunun için söz konusu bahçe karþýlýðýnda vakfa Ortakýzýk köyü verilerek takas yapýlmýþ ve söz konusu köy zaviye vakfýna dâhil olmuþtur. (H.802) Ayrýca H.1 Ramazan 826 tarihinde Sultan II. Murat'ýn izni ile zaviye vakfý adýna vakýf parasýyla Cerdane Köyü satýn alýnarak vakfa dâhil edilmiþtir. Daha sonra II. Bâyezid de Sultan Orhan Zâviyesi vakfýna ait olan ve zaviyenin yanýnda bulunan bahçeye bir han yaptýrmayý istemiþtir. Bahçe, karþýlýðýnda birçok bahçe, deve ahýrlarý, dükkânlar, evler, hýyarlýk ve mezraa verilerek takas edilmiþtir. Böylece söz konusu gayr-i menkuller de Ýmaret vakfýna katýlmýþtýr (H.Evâsýt-ý Zilhicce 896)

Gebze Külliyesi

Orhan Gazi’nin 1329 Pelekanon savaþýndan sonra Gebze’yi Kocaeli’nin merkez þehri haline getirdiði burada bir külliye kurmasýndan anlaþýlmaktadýr. Cami ve hamamý günümüze ulaþmýþtýr. Orhan Dâniþmenddivaný, Kartal köyü, Hatunsuyu köylerini Gebze Camii’ne vakýf yapmýþ, Gedikli, Dereköy, Dâniþmentli, Çepni köylerini imaretine tahsis etmiþtir.

Gebze Kasabasýndaki Sultan Orhan Câmii Vakfýndan bir imam, bir hatip, üç müezzin ve diðer cami ve vakýf görevlileriyle ilgili atama iþlemleri XIX. ve XX. yüzyýllarda yapýlmasýna dair kayýtlar mevcuttur.

Gâzî Süleyman Paþa Evkâfý

Orhan Gazi Döneminde tesis edilen önemli vakýflardan biri Gâzî Süleyman Paþa Evkâfý'dýr. Malum olduðu üzere Süleyman Paþa, Orhan Gazi'nin Nilüfer Hatun'dan doðan büyük oðludur. Ana, Baba bir diðer kardeþi Murat Hüdâvendigâr'dýr. Süleyman Paþa babasýnýn fetihlerinde beraber bulunmuþ ve Karesi Beyliði'nin bir kýsmýnýn alýnmasýný müteakip o taraflarýn idaresi Süleyman Paþa'ya verilmiþtir. Bu tarihlerde Bizans Ýmparatorluðu'ndaki taç kavgalarýndan ve yardým için davetlerden istifade eden Orhan Gazi, oðlunun Gelibolu tarafýna geçmesini emrettiðinden Süleyman Paþa karþý sahile geçerek Kantakuzen'e yardýmý müteakip Gelibolu yarýmadasýnda yerleþmiþ ve bir av esnasýnda da attan düþerek kýrk üç yaþýnda vefat edip Bolayýr'a defnedilmiþtir(1360) Orhan Gazi oðlunun anýsýna bazý vakýflar tesis etmesinin yaný sýra Gazi Süleyman Paþa da Akhisar, Akyazý, Yenicetaraklý, Adapazarý, Geyve, Göynük, Safranbolu, Mengen, Mudurnu, Biga, Ezine, Lapseki, Ýzmit, Mihaliç, Gelibolu, Malkara, Ferecik ve Gümülcine'de pek çok vakýf tesis etmiþtir. Vakýflarýn çoðunluðu zâviye ve þeyhler için tesis edilmiþ olmakla birlikte camiler, medrese ve köprüler için de vakýflar oluþturmuþtur. Bunlarýn masraflarýnýn karþýlanmasý için de pek çok köy, mezra, çiftlik, zemin, hamam ve bað vakfetmiþtir.

Ýznik'te Zaviye Vakfý

Oðlunun vefatýndan etkilenen Orhan Gazi, oðlu için Ýznik'te Karaoðlan diye bilinen Yusufoðlu Osman'ýn zaviyesine vakýf yapmýþtýr. Haziran 1360 tarihli Arapça vakfiyesini tertip ettirmiþ ve bu vakfýn mütevelliliðini ve nezaretini de Hacý Karaoðlan ve ondan sonra oðul ve torunlarýna býrakmýþtýr. Bu vakfiye Osmanlý Padiþahlarýnýn tertip ettirdikleri en eski vakfiyelerden biridir. Orhan Gazi, tertip ettirdiði vakfiyesinde oðlunun ruhu için Ýznik köylerinden Tirse ile Katýrözü köylerini vakfetmiþtir.

Bolayýr’da Cami Ýmaret ve Zaviye Vakfý

Hüdâvendigâr Livâsý Tahrîr Defteri’ne göre Süleyman Paþa Evkafý, Süleyman’ýn ruhu ve Bolayýr’da mezarý yanýnda inþa edilen zâviye için tahsis edilmiþtir. Bolayýr, Evreþe, Seyyidkavaðý, Migalkara (Malkara) bu vakfedilen bölgenin sýnýrlarý içindedir. Süleyman Paþa'nýn babasý Orhan Gazî, bu vakfiyenin vücûda geldiði zamâna kadar Süleyman Paþa'nýn mülkü ve tasarrufunda olan yerleri oðlunun rûhu için vakf ve sebîl etmiþtir. Süleyman Paþa'nýn kabrinin bulunduðu Bolayýr'a yakýn ve birbirine bitiþik Bolayýr, Seyyid Kavaðý ve Demircili köyleri ile Akça Birgos, Eksimil, Korýcý Çiftliði, Sayyâdîn Köyü vakf edilmiþtir. Ayrýca Malkara'da otuz köy vakfedilen yerler arasýndadýr.

Bu 38 köyün geliri, Bolayýr'daki câmi, imâret ve kervansaraydan ibaret zâviyenin, türbenin, Kavak Mescidi'nin masraflarýna daðýtýlmakta, ayrýca üç kiþiye nakdî tahsîsât ayrýlmaktadýr. Vakfýn gelirinin dörtte biri gelip-gidenler, muhtaçlar, âlimler ve salihler, þeyhler, âbidler, zâhidler ve fakihlere tahsis edilir iken onda birinin mütevelliye verilmesi þart koþulurken Selçuk Hâtûn'a zâviyeden her gün on, Ömer Çelebi'ye on, Seyyid Hasan yetimlerine iki dirhem tahsisat ayrýlmýþtýr.

Süleyman Paþa'nýn yaptýrdýðý baþlýca eserler þunlardýr: Bilecik'te cami, Bolayýr'da câmi, Ýmâret ve Kervansaray, Bursa'da Câmi, Ferecik'de Câmi, Geyve'de Câmi, Göynük'te Câmi ve hamam, Ýzmit'te medrese, hamam, Ýznik'te mescid, medrese, mekteb, Kavak Köyü'nde câmi, Lapseki'de câmi, Malkara'da câmi, Þabhâne'de câmi, Vize'de câmi, Yeni Þehir'de medrese ve makam türbesi bulunmaktadýr.

Geyikli Baba Vakfý

Asýl adý Hasan olan Geyikli Baba, Orhan Bey zamanýnda Anadolu'ya Hoy'dan (Azerbaycan) gelmiþ bir derviþ olup müridleriyle beraber Ýnegöl yakýnlarýna yerleþmiþtir. Geyikli Baba Orhan Bey’in ýsrarý üzerine yalnýzca derviþleri için inþa edeceði bir zâviye yerinden fazlasýný kabul etmemiþtir. Orhan, derviþe Uludað eteðinde bugün Babasultan denilen yeri baðýþlamýþ ve sonradan onun mezarý üzerine kubbeli bir türbe, yanýna zâviye ve cuma mescidi yaptýrmýþtý. Bursa'nýn Gürsu ilçesine baðlý Babasultan Köyü'nde bulunan külliye, cami, tekke, türbe ve hamamdan meydana gelmektedir. Külliyenin gelir kaynaklarý arasýnda civardaki bahçeler, kestane ve ceviz aðaçlarý, külliyenin bünyesindeki hamam, ayný mevkide yer aldýðý anlaþýlan, ancak günümüze ulaþmayan deðirmenle Bursa'da üç dükkân bulunuyordu.

BURSA

            Bursa Osmanlý devletinin ilk þehir baþkentidir. Osmanlý gerek beylik gerekse devletleþme aþamasýnda birden fazla baþkenti olan bir devletti. (Karacahisar, Söðüt, Bilecik, Yeniþehir, Bursa, Dimetoka, Edirne) Bursa 1330’lu yýllarda uzun bir muhasaranýn ardýndan teslim olarak, kan dökülmeden Osmanlý hakimiyetine geçti. Testlim müzakeresini Abdullah Mihal Gazi (Köse Mihal) nin yaptýðý rivayet edilir. 1366 yýlýnda Edirne’nin baþkent ilan edilmesiyle devletin Anadolu’daki baþkenti oldu. Rumeli fetihleri sebebiyle sultanlar daha çok Edirne’yi tercih edince geliþmesi biraz yavaþlasa da Bursa’nýn yeri her zaman farklý olmuþtur. Bursa, Osmanlý Devleti için her dönemde önemli ticaret merkezi idi. Osmanlý döneminde ilk han olan Emir Han 1399 yýlýnda Bursa’da çalýþmaya baþladý.

Uludað Üniversitesinden Mefail Hýzlý XVIII yüzyýl baþlarýnda Bursa Vakýflarý baþlýklý çalýþmasýnda Osmanlý Devletinin ilk diyebileceðimiz baþkenti (Karaca hisar, Söðüt, Yeniþehir, Ýznik kýsa süreli baþkentlik yaptý)  Bursa’daki vakýflar hakkýnda bizlere ayrýntýlý bilgiler veriyor: Hýzlý’nýn yazdýðýna göre Bursa üzerinde yaptýðý önemli çalýþmalarýyla tanýnan Kamil Kepecioðlu, “Bursa Kütüðü” adlý yazma eserinin “Vakýf” maddesinde, özellikle XVIII. yüzyýl baþlarýnda merkez kazadaki vakýflar hakkýnda önemli bir liste vermektedir. Bursa Þer’iyye Sicilleri’nde bulunan 1708 tarihli bir vakýf muhasebe defterine dayanarak, sadece Bursa merkezindeki vakýflarýn sayýsýný 351 olarak nakletmektedir. Bu sayýya Bursa merkez köylerindeki vakýflar dahil deðildir. Bu vakýflarýn üçte birine yakýn kýsmýnýn birkaç fonksiyonu yerine getirdikleri göz önünde tutulursa, hizmet sayýsý 500’lere ulaþmaktadýr.

Hýzlý’nýn (Tepecioðlu’nun yayýnladýðý listeye istinaden yaptýðý tespite göre) geliri, mahalle sakinlerinin deðiþik ihtiyaçlarýna sarf edilmek üzere kurulan ve “Avarýz” adý verilen vakýflarýn sayýsý 117 idi. Bu vakýflar, bazý mahalle ve esnaf teþekküllerinde hastalýk dolayýsýyla iþ, güç ve kazançtan aciz kalanlarýn giydirilmesine, yedirilip içirilmesine, tedavilerinin saðlanmasýna, sermaye bulamayanlara sermaye verilmesine, fakirlere ait cenazelerin techiz ve tekfinine, borcunu ödeme sýkýntýsý içinde olanlarýn borçlarýnýn ödenmesine, fakir kýzlarýn çeyizlerine, mahallenin yol, kaldýrým, kuyu, suyollarý vs. yerlerin tamirlerine sarf olunmak üzere kurulmuþtu.

            Bursa’da ilgili dönemde, daha çok tekkelerde barýnan fakir ve yolculara, karýnlarýný doyurmak için erzak ve para yardýmý yapma amacýyla kurulan “Taamiye” vakýflarýnýn sayýsý 18 idi. Listeden anlaþýldýðýna göre, Bursa merkezindeki cami imam ve müezzinlerine nakdî ve aynî yardýmlar için 108, külliyeleri oluþturan yapýlarýn aydýnlatýlmasýnda kullanýlan mum ve yað kandili için 6, þehirdeki bazý mahallelere su getirtmek veya inþa edilen çeþmelerin bakýmý ve tamiri için 16, öldükten sonra kendileri için belirli aralýklarla okunacak Kur’an ve mevlid için 7, camilerde halký aydýnlatmak ve Ýslam dini ile ilgili bilgiler vermek üzere görevlendirilen hatip ve vaizler için 4, bütün bunlardan baþka halka yönelik deðiþik hizmetler için de 202 vakýf kurulmuþ olup Bursa’da 1708’de kurulan vakýflarýn, toplam sayýsý 478 tir.

            Tespitlere göre hemen her mahallede birer avarýz vakfýnýn bulunduðu, þehir merkezindeki mahalle cami ve mescitlerinde görev alan imam, hatip, vâiz ve müezzinlere nakdî ve aynî yardým saðlamak için vakýflar tesis edildiði, ayrýca mahalle sakinlerinin ihtiyaçlarýný karþýlayan avarýz vakýflarýnýn dýþýnda, yine vatandaþlarý yakýndan ilgilendiren, sokaklardaki çeþme ve musluklarýn tamiri ile su yollarýnýn bakým ve onarýmýna ayrýlan vakýflarýn mevcudiyeti de açýkça anlaþýlmaktadýr.

BURSA’DA SELÂTÎN ÝMARETLERÝ

Osmanlý sosyal hayatýnýn en önemli kurumlarýndan biri olarak vakýflar tarafýndan finanse edilen ve sosyal dengenin saðlanmasýnda önemli hizmetleri olan imaretlere Osmanlý coðrafyasýnýn tamamýnda rastlanýr. Osmanlý devletinin ilk büyük baþkenti Bursa’da bulunan 5 sultan ve 10 üst düzey devlet erkanýnýn kurmuþ olduðu imaretlerle kentte yaþayan fakir vatandaþlar ile vakýflarda çalýþan personelin ve eðitim almakta olan medrese talebelerinin iâþe imkânlarý saðlanýyordu.

1. ORHAN GAZÝ ÝMARETÝ

Ýmaret, ilk Osmanlý hükümdarý Osman Gazi’nin oðlu Bursa fâtihi Orhan Gazi tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. 1326 yýlýnda fethedilen Bursa’nýn, hisar’da sýkýþýp kalmasýnýn mümkün olmayacaðýný anlayan ve þehri geniþletme zarureti hisseden Orhan Gazi’nin, (Kitab-ý Cihannümâ’da Neþrî, Bursa Orhan Gazi Ýmareti’nin konumuna iliþkin bilgi verirken þu tanýklýkta bulunur: “...Ve Bursa’da yapdurdýðý ‘imâret yiri bir ýssýz yiridi-kim, ikindüden sonra âdem varmaða vehm iderdi. Zira Gök-Dere suyý ol eyyâmda Balýk- Pazarý’nda akardý. Ol sebebden dereyi öte yakaya geçmeðe vehm iderlerdi. Sonradan derenün çaydan yana tarafýna At-Pazarý olýcak, hisardan yana biraz emin oldý...” Mehmed Neþrî, Neþrî Tarihi (Kitâb-ý Cihannümâ), (haz. F.R.Unat- M.A.Köymen),Ankara 1987, I,187.) kendi adýyla, Ulucaminin 15 metre doðusuna yaptýrdýðý külliye de camiin yaný sýra medrese, zaviye, misafirhane, mektep ve imaret/hane de bulunmaktaydý. Orhan Gazi Bursa dýþýnda, Ýznik ve Bilecik’te birer imaret yaptýrmýþtýr. Orhan Gazi’nin, imaretin de içinde bulunduðu külliye ile ilgili 15 varak ve 28 sayfalýk vakfiyesinin bir nüshasý tespit edilmiþtir.

Orhan Gazi’nin, Bursa’dakinden önce yaptýrdýðý Ýznik Ýmareti’nin açýlýþý sýrasýndaki tavrýný Âþýkpaþazâde þöyle aktarýyor: “Ýmaretin kapýsý açýlýp yemek piþince Orhan Gazi evvelâ kendi mübarek eliyle yemek daðýttý. Çýraðýný da ilk gece kendisi yaktý”.

Bursa vakfiyesine göre, zaviye ve imaretteki ilk görevli kadrosu þu þekildedir; mütevellî, þeyh, imam, huffaz, nakîb, ferrâþ, câbî, hâdim, tabbâh ve bevvâbîn.

Mahkeme sicillerine göre Orhan Gazi’nin Bursa’daki hayrat eserlerinin envanteri þu þekildedir. Sultan Orhan Vakfý adý altýnda kale içinde ve aþaðý þehirde þu ünitelerin toplandýðý belirlenmektedir: Hisar içinde kendi adýyla anýlan bir türbe, hemen yaný baþýnda Manastýr Medresesi, ayrýca bir hamam, aþaðý þehirde ise Orhan Camii, buna “muttasýl ve mülâsýk” imaret, batýsýnda Emir Haný ve Býçakçýlar Hamamý, cami avlusunda bir mektep, buna bitiþik bir su maksemi ve bir de þadýrvan mevcuttu. Orhan Gazi’nin aþaðý þehirdeki külliyesinin bulunduðu mahalle, daha sonralarý bu hayrat eserlerin banisinin adýna izafeten Orhaniye ismini almýþtýr.

“Ýmâret-i âmire” bünyesinde, yemek yenen bir yer (me’kel), fýrýn, kiler, küçük bir mahzen, imaret þeyhinin çalýþma yeri durumundaki “mücerred” bir sofa ve bir de ahýr bulunmaktaydý. Ýmaretin hemen karþýsýnda sakýflý ve müstakil inþa edilmiþ, üzeri frenk kiremidiyle döþenmiþ bir buðday anbarý yer almaktaydý. Ýmarette her gün medresede görev alan akademik ve idari personele olduðu gibi talebelere ve diðer yoksullara da düzenli yemeklerin verildiðini, özellikle Ramazan ayýnda fakirlere piþirilecek yemeklerle ilgili bazý tedbirlerin alýndýðýný öðreniyoruz. “...sene-i mezbûre Ramazânýnda ‘imâret-i ‘âmirede fukarâya ta’am tabh olunmak içün yirmi üç bin elli akçelik zehâir-i mütenevvi‘a iþtirâ edüp ‘imâret-i ‘âmire kilârýna dâhil edüp fukarâya ta’âm tabh olunup..”

XIX. yüzyýl baþlarýnda Bursa’daki medreseler hakkýnda önemli bilgiler ihtiva eden bir yazma eserde Orhan Gazi Ýmareti’nin, kendi medrese öðrencileri ve çalýþanlarý dýþýnda, þehirdeki diðer medrese personeline her gün kaç fodla (bir tür ekmek) tahsis ettiði ayrýntýlarýyla yer almaktadýr. Buna göre, Orhan Gazi Ýmareti her gün için Ývaz Paþa, Vâiziye ve Esediye medreselerine 4’er adet, Lala Þahin Paþa, Sarrafiye ve Müftî Ahmed Paþa medreselerine 2’þer adet ve Çendik Medresesi’ne de 8 adet fodla vermeyi taahhüt etmiþti. Öte yandan Sultan Orhan Gazi Vakfý, kendi müderrisine, tahsis edilen günlük 72 adet fodlanýn yanýnda, her Ramazan ayýnda verilen pirinç, bal ve tereyaðýný da imaret kanalýyla ulaþtýrýyordu.

Kendi üniteleri dýþýnda diðer vakýflarýn çalýþanlarýna ya da öðrencilerine fodla tahsisatý, Orhan Gazi Vakfý ve Ýmaretine has bir uygulama deðildi. Ayný þekilde, yüzyýllarca köklü selâtin vakýflarý kabul edilen Yeþil, Muradiye ve Yýldýrým gibi vakýflarýn da bu tür uygulamalar içinde olduðu bilinmektedir. Ancak bu tür tahsisat aktarýmlarý sadece mütevellilerin re’ylerine býrakýlmamakta, Ýstanbul’dan konuyla ilgili bir fermanýn gelmesi de beklenmekteydi.