OSMANLI BEYLÝÐÝ

Aynur Durukan Beylikler döneminde kurulan vakýflarý incelediði makalesinde Osmanlýlarýn I. Murad Hüdavendigar zamanýna kadar olan bölümünü beylik olarak deðerlendirir.  Nitekim Osmanlý, 1300 yýlýnda yarý baðýmsýz uç beyi oldu. 1300 tarihinde Selçuklu sultaný II. Gýyaseddin Mesud Osman Bey’e alem, tabl ve kös göndermesiyle uç beyliði ilen edilmiþ oldu. O dönemin baðýmsýzlýk alametleri, adýna hutbe okutmak ve sikke bastýrmaktý. Osman Bey bunlarýn hepsini yaptýrdý.  Osmanlý devlet teþkilatý Orhan Bey’in saltanatýnda kurulmaya baþlandý. Osman Bey ve Orhan Bey her sene Ýlhanlý devletine vergi ödediler. Yani tabiyet altýnda olmayý kabul ettiler. Murad Hüdavendigar 1360 dan itibaren vergi ödemeyi sonlandýrdý. Bu yüzden bazý tarihçiler Osmanlý devletinin baþlangýcý olarak 1360 tarihini kabul ederler.

Osmanlýlarýn kökeni hakkýnda farklý telakkiler vardýr. Bazý tarihçiler Osmanlýnýn Günhan ve Oðuz Han’a çýkan þeceresini kabul etmezler. Ý.H. Uzunçarþýlý-Z.V.Togan ve Fuad Köprülü ise Kayý Boyunun þeceresi ile ilgili fikirleri bazý ufak farklýlýklar dýþýnda ortaktýr.

“Osmanlý Devletini kurmuþ olan ailenin tarihi kayýtlarla etnik incelemelere ve mevcut damgalarýna göre Oðuzlarýn sað kolu olan Günhan kolunun Kayý Boyundan olduklarý tahakkuk etmiþtir....Büyük Selçuklular 1071’de Malazgird Meydan muharebesini müteakip Anadolu istilasýna baþladýklarý sýrada kendilerine baðlý aþiretleri toplu olmayarak muhtelif tarihlerde kýsým kýsým Anadolu’nun muhtelif yerlerine iskan ettikleri sýrada Kayý boyunu da bu istilayý müteakip yerleþme sýrasýnda veya daha sonra Celaleddin Harezmþah’ýn vefatýný müteakip Anadolu’nun bazý ülkelerine yerleþtirmiþlerdir ki bunlardan bir kýsmý da daha sonra Osmanlý beyliðini kuran Kayý’lardýr.” (Ý.H.Uzunçarþýlý-Osmanlý Tarihi)

“Kayý yahut Kay adlý Türk boyuna mensup sayýlýrlar. Bunlarýn Türkmenler'den olduðu hakkýnda Ýbn Battuta'nýn ve Temürlü tarihçilerinin ifadeleri müttefiktir... fakat, hangi uruðdan olursa olsunlar, Osmanlý’larýn Horasan'dan Ahlat yoluyla geldikleri muhakkaktýr. Buna dair rivayetlerde Horasan'da bunlarýn bulunduklarý mýntýkanýn, Mahan (yani þimdiki Türkmenistan'daki Yeni-Merv)  olduðuna dair teferruat, ön asya'da o zaman bir kimsenin uydurmakla alakadar olmadýðý ve uyduramýyacaðý bir keyfiyettir. Osmanlý rivayetleri, Kayý'larla beraber Kýzýl-Buga Bahadýr'ýn yahut Süleymanþah'ýn kumandasýnda Mahan (Merv) mýntýkasýný Cengiz Han'ýn ordusuna mukabele göstermeden terkeden uruðlarý 50, hatta 70 bin hane gösterirler. Cüveyni'de Cengiz Han'ýn ordularý Horasan'a girdiði vakit 70 bin hane Türkmenin Merv etrafýnda toplanmýþ, fakat oralarý müdafaa etmeyip, Cebe ve Sübidey'in önünden batýya kaçtýklarýný anlatýyor. Osmanlýlarýn cedleri olan Kayý'lar da iþte bu 70 binin içinde bulunmuþ olabilir... Osman Beyin atalarý gerçekten Kayi yahut Kay iseler, bunlarýn Oðuz heyetine dahil Kayý (Kayýg) oymaðý olmaktansa, 11. inci asýrda Uzakdoðu'dan gelerek Horezmþahlar devrinde Horasan'daki Türkmen’lere katýlan büyük Kayý'larýn esas kollarý olmasý ihtimalini kuvvetlendirecek deliller de vardýr. Horasan'dan kalkýp geldikleri halde Horezmþahlara taraftar olmýyan, oradan gelirken de yoldaki birçok ellerin ortasýndan geçen ve yolda rastladýðý harbe, bunu maðlib tarafa kazandýrmak için karýþan bu kahraman kabile, Oðuzlarýn arasýnda o zamana kadar zikre deðer siyasi mevcudiyet göstermiyen Kayý boyu olmaktan çok Uzakdoðu'dan kalkýp birçok kavimleri önlerinde sürüklediðini ve bir kýsmýnýn Doðu Avrupa'ya diðer bir kýsmýný da Önasya'ya gitmeðe mecbur ettiðini yukarýda anlattýðým büyük ve savaþçý Kay yahut Kayý uruðunun bir kolu olmasý daha muhtemel görünmektedir.”(Z.V.Togan.U.T.Tarihine Giriþ.)

            “Müsbet olarak varabildiðimiz yegâne netice, Osman’ýn küçük aþiyretinin Kayýlar’a mensub olmasýndan ibarettir... Eskiden beri Oðuzlar’ýn mühim bir þubesi olan Kayýlar, Selçuklar devrinde umumî Oðuz hareketlerine iþtirak ederek þarktan garba doðru gelmiþlerdir...”Ve iþte biz Kayý ismine ilk kez burada, 22 Oðuz kabilesinin baþýnda rastlýyoruz: Mahmûd, Selçuklu sultanlarýnýn mensup olduklarý Kýnýk boyundan sonra Kayýð (yani Kayý) boyunu anýyor ki, bundan, bu kabilenin sosyal mevki (yani kabile asaleti) bakýmýndan diðerlerinin üstünde kabul edildiði anlaþýlýyor. 14. yüzyýl baþlarýnda tarihçi Reþîdeddîn, bundan biraz farklý olarak, Oðuzlarýn 24 kabilesini anmaktadýr ki, Kayýlar burada en baþta gelmektedir. Oðuzlar arasýnda yaþayan menkýbevi nitelikte birtakým tarihi rivayetler ve gelenekler yine Reþîdeddîn tarafýndan tespit edildiði gibi,15. yüzyýlda Osmanlý yazan Hasan Bayatý ve 16. yüzyýlda da Abu'l-Gâzî Bahadur Han taraflarýndan yazýya geçirilmiþ olduðundan, bu sayede çeþitli Oðuz boylarý ve bu arada Kayýlar hakkýndaki bazý gelenekleri de öðrenebiliyoruz. Bununla beraber, Reþîdeddin'in bazý kayýtlan dýþýnda, diðerlerinin, "bu kabile geleneklerini bazý tarihi olaylara baðlamak ve az çok kronolojik bir esasa dayandýrmak" hususundaki giriþimlerinin tamamýyla sonuçsuz kaldýðý açýkça görülmektedir. Fuad Köprülü-Osmanlýnýn Etnik Kökeni)

Dünya tarihinde ayrýcalýklý bir konuma sahip olan Osmanlý Devleti’nin temelini oluþturan Osmanlý Beyliði (1302-1461) Beylikler döneminde en çok yapýnýn kuruculuðunu üstlenmiþ beyliktir. Osmanoðullarý’ndan beþi “sultan” unvaný taþýyan altý melik 172, bir melik babasý 1, üç melik oðlu 24, üç melik annesi 6, bir melik süt annesi 1, yedi melik kýzý 8, bir melik eþi 2, bir vezir kýzý 1, bir beylerbeyi kýzý 1, iki vezir eþi 3, bir emir kýzý 1, bir kadý kýzý 3, konumu belirlenemeyen beþ kadýn 7, yirmiiki vezir 117, bir vezir oðlu 4, yirmiiki emir 44, bir emir oðlu 1, üç lala 7, devlet ricalinden beþ kiþi 13, mabeyin-i Humayun’dan bir kiþi 9, bir harem aðasý 2, iki çaþnýgir oðlu 4, beþ vali 8, bir vali oðlu 1, yedi beylerbeyi 40, dört sancakbeyi 18, üç subaþý 23, üç kazasker 4, üç ordu kumandaný 9, bir yeniçeri aðasý 1, bir âyan mensubu 2, beþ kadý 9, yirmi din adamý 25, onüç ahi 13, altý tacir 8, bir gemi reisi 1, konumu belirlenemeyen yirmibeþ kiþi 35 yapý olmak üzere toplam 627 yapý inþa ettirmiþtir. Yapý türleri ve sayýlarý oldukça etkileyicidir: 130 cami, 71 mescit, 1 namazgâh, 52 medrese, 6 mekteb, 1 kütüphane, 3 darülhuffaz, 1 darülkurra, 1 darüþþifa, 1 asitane, 4 buka’a, 1 hânkah, 48 imaret, 3 ribat, 2 tabhane, 5 tekke, 66 zaviye, 1 misafirhane, 88 hamam, 1 kaplýca, 7 çeþme, 34 han, 4 bedesten, 3 kapan, 2 aþevi, 47 türbe, 4 saray, 1 dýþ kale suru, 1 dýþ kale kapýsý, 4 hisar, 1 ziyaretgâh, 1 su kemeri, 19 kervansaray ve 14 köprü yaptýrmýþtýr. Yapýlar içinde en büyük yoðunluðu camiler almaktadýr.

150 yýllýk süreç içinde bilinen tek darüþþifanýn varlýðý düþündürücü iken 7 çarþý yapýlýlýrken 11 cami, 1 medrese, 2 imaret ve 2 hamam da tamir ettirilmiþtir. Orhan Bey’den baþlayarak selatin külliyeleri ile de özellikle Bursa ve Edirne kentlerinin geliþimine büyük katkýda bulunmuþlardýr.

Uç Beyliðinden önce Osman Bey’in de sýk sýk misafir olduðu Þeyh Edebalý, zaviyesinde ayende ve ravendeye hizmet veriyordu. Neþri) dünyasý nimeti ve davarý çok du ve sahibi ve alemdi, daim misafirhanesi hali olmazdý. A.Paþazade)

Osmanlý Sultanlarýnýn da týpký selefi Türk hükümdarlarý gibi maiyetlerine ve halka karþý çok cömert olduklarýný biliyoruz. Osmanlý Sultanlarýnýn cömertliði ilk Osmanlý tarihçisi Aþýk Paþazade’nin de elbette dikkatinden kaçmamýþtýr, kendisine bu soruyu sorar:

SORU- Ey  derviþ!  Bu Osmanoðlu'nun büyük medreseler ve imaretler yapmalarýndan muratlarý memleketi mi yoksa ahiretlerini mi mamur etmektir? 

CEVAP- Ahiretlerini mamur etmektir. Hem vezirlerin imaretlerinden de anlanan odur ki bunlarýn da niyetleri padiþahlarýnýn niyetlerine tabidir. Eðer bu yaptýklarý imaretlerde bu niyetlerinin eseri bazen görünür bazen görünmez, sebebi nedir, dersen; 

 CEVAP.- Bunlarýn hayýr veya þerrine alimlerle derviþler sebep olur. Zira vezirler alimlerle derviþlere tabidirler. Þimdi, bu Osmanoðlu kerametleri zahir olan insanlardýr. Bu padiþahlardan zahir olan her þey bunlarýn vezirlerinde de zuhur eder.  Bu padiþahlarýn yanýnda olan bu vezirler bunlarýn mahremleridir ve bu vezirlerin de kendilerine mahrem birer kethüdasý vardýr. Bu kethüdalar alimler, derviþler, sýradan insanlar ve cahillerin sohbetlerinde bulunur ve her ne iþitirlerse gelirler vezirlere naklederler. Bu kethüdalarýn bazýsý yanlýþý doðru sanýrlar, gelirler paþalara haber verirler.  Yanlýþýn doðru olduðu üzerinde ýsrar ederler. Bu sebepten de alemde nizam bozulur. Yine bu sebepten Osmanoðullarý'nýn imaretlerinde kavga ve çekiþme eksik olmaz. Aslýnda bu imaretleri yapanýn muradý,  ahret hayrýný,  yani iyilik ve güzelliðini elde etmektir.  Bu niyetle bir emin kiþiye imaretin iþlerine bakma vazifesini verir. O da kalkar kendi gönlünce iþ iþler, gelen misafirin bazýsýna yemek verir, bazýsýna vermez, bazýsýný da bu imaretlere almazlar. Buna sebep de senin iþin gücün vardýr veya bu þehirde baþka bir imarette kalýyormuþsun derler. Kýsacasý, bu imaretlerin hizmetkarlarý bunlarýn kalmasýna izin vermezler. Böyle olunca da hayýr sahiplerinin hayrýna engel olmuþ olurlar.  Kýsacasý, bu hale vezirler muttali olunca padiþahýn emriyle hayýr sahibinin hayrýnýn devamý için bir müfettiþ gönderirler. O da  gelip misafirin  yemeklerini  keser, ocaðýn külünü satar, imaretin ekmeðini küçültür, hizmet edenlerin nafakasýný keser ve halktan almasý gerekenden fazlasýný alýr. Bu þekilde gelirleri artýrýr, gelir padiþahýn hazinesine koyar. Halbuki padiþahlar bu hayratlarý ahiret için etmiþlerdir.

Yukarýda belirttiðimiz gibi Osmanlý sultanlarý cömert insanlardý. Ama Aralarýnda elbette ki Osman Gazi’nin yeri baþkadýr. Belki de evlatlarýna para cinsinden miras býrakmayan tek o Osmanlý sultanýdýr: Vefat ettiðinde evlatlarýna büyük bir beylik býrakmýþtý ancak altýn akçe ve hazine falan bulunmadýðýna þahit oldular. Fakat sýrtak tegele denen kumaþý, at zýrhý, tuzlasý, kaþýklýðý, bir giyim ayakkabýsý, koþum atlarý, bir sürü koyunu vardý. Bu koyunlarýn aslý þimdiki zamanda Bursa civarýnda bulunan beylik koyundandýr. Bundan baþka birkaç at sürüsüyle Sultanönü'nde depingi denen ve eyer arkasýna konulan pek çok çift bellernesi bulunuyordu. Bu sayýlanlardan baþka bir þeyi yoktu.(Aþýk Paþazade)  Aþýk Paþazade’nin anlattýðýna göre: (Osman-ý Gazi Han'un [hasleti] her ayda bir kerre ta'am biþirüp fakirlere yidürmek ve giyesiler giydürmek idi. Ve tul(dul) hatun kiþilere sadaka itmekdi.)

Aþýk Paþazade’nin beyanýna göre halka toplu yedirmek Osman Gazi’den sonra Osmanlý sultanlarýnda gelenek haline gelmiþtir. Bunu sebebi elbette ki Osman Bey’in cömertliðidir. O günlerde Kayý Boyu henüz devlet teþkilatýný da tam olarak kurmamýþ bir uç beyliðidir.

R. Kaplanoðlu, N. Topçu, H. Delil’in tespitlerinden öðrendiðimize göre Osman Gazi’nin adýna kurulmuþ bir vakýf bulunmamaktadýr. Ancak Osman Gazi baþka vakýflara çok sayýda mülk baðýþlamýþtýr. Osman ve Orhan Gazi döneminde tahsis edilen vakýflarýn çok büyük bölümünün þeyh ve baba unvanlý kiþiler öncelik olmasý, kuruluþ döneminde bu din adamlarýnýn devlet tarafýndan büyük saygý gördüðünün açýk göstergesidir. Gerçekten de Osman Bey'in vakýf arazilerinin 9/10'unu bu sufilere verdiðini görüyoruz. Derviþlere, önemli yollar ve geçitler üzerinde, korunup gözetilmesi gereken topraklar vererek, buralarda tekke ve zaviyeler kurulmasýný saðladýðý görülmektedir. Böylece devlet, hem baþýbozuk olarak görüldüðü topluluðu kentlerden uzaklaþtýrmýþ, hem de yollarýn güvenliðini saðlamýþtý. Diðer yandan, ýssýz yerlerde kurulmuþ bu zaviyelerde her tür üretim yapýldýðý da anlaþýlmaktadýr. Hatta Akbýyýk zaviyesinde olduðu gibi, hizmetlilerden bazýlarýnýn köle ve Hristiyan kökenli olduðu görülmektedir.

OSMAN BEY DÖNEMÝ

Akademisyen Mustafa Karazeybek’in Osmanlý kuruluþ döneminde kurulan vakýflara ait çalýþmasýndaki belirtilen dönemdeki vakýflarla ilgili çok önemli bilgiler vermektedir.  Buna göre Osman Gazi döneminde, Söðüt, Yeniþehir, Ermeni Pazarý, Ýznik ve Beypazarý çevresinde muhtelif vakýflar tesis edildiði görülmektedir. Sultan Osman tarafýndan Bilecik'te Ede Þeyh Zâviyesi Vakfý, Söðütte Ömer Fakih Vakfý ve Söðüt Derbendi vakýflarý, Yeniþehir'de Mevlânâ Osman Fakih Zâviyesi Vakfý, Þeyh Ýshak Zâviyesi Vakfý ve Mevlânâ Mehmet Fakih Vakfý, Ermeni Pazarý'nda Zekeriya Baba Zâviyesi Vakfý, Beypazarý'nda Ahi Evren Zâviyesi Vakfý kurulmuþtur. Ayrýca Ýznik'te Gündüz Bey tarafýndan oðlu için tesis edilmiþ bir vakýf bulunmaktadýr. Söz konusu vakýflarýn akarlarý incelendiðinde, köy, mezraa, çiftlik, bað ve zeminlerden oluþtuðu görülmektedir. Muhtemelen Osman Bey tarafýndan kurumuþ olan Ertuðrul Gazi Vakfý ( Bilecik þehri ile Dekinözü, Avlaguözü, Günyarýk ve Samakov köylerinin vergisi; Bilecik'in baðçe, bað, ev, dükkân, han, deðirmen ve mukataalarý Ertuðrul Gazi'nin hatýrasýna vakfedilmiþtir.) ile Asporça Hatun Vakfý da Osman Bey döneminde kurulmuþtur.

Asporça Hatun Vakfý

Osman Bey tarafýndan Asporça Hatun için kurulan vakfýn Eylül 1323 baþlarýnda yazýlan vakfiyesine göre Alaeddin Paþa vekil tayin edilerek mülkü olan Kete'ye baðlý Narlý, Kapaklý, Burunhisar, Firenkli, Çepni, Yörüklü köyleri ile iki çiftlik miktarý mezraa ve ayrýca Bursa Kazasý'na baðlý Balýklý Çiftliði Aspurca Hatun'a hibe edilmiþtir. Aspurca Hatun da söz konusu yerleri hayatta oldukça kendisi ve iki oðlu Þerefullah ile Ýbrâhim Bey'lere ve sonra onlarýn neslinden gelenler tarafýndan tasarruf edilmek üzere vakfetmiþtir.

SÖÐÜT

Osmanlý Devleti’nin ilk kurulduðu yer olarak bilinen, bugün Bilecik’e baðlý ilçe merkezi. Ertuðrul Bey’in ömrünü burada tamamlamasý, Osman Bey’in burada doðmasý Karacahisar’ýn fethine kadar beylik merkezinin burasý olmasý sebebiyle Osmanlý Beyliðinin ilk baþkentidir.

Ertuðrul  Gazi’nin türbesinin bulunmasý, Þeyh Edebâlî ile Sultan Osman, Orhan ve Murad Hudâvendigâr’ýn vakýflarýna gelir olarak tahsis edilen yerlerin mevcudiyeti, ayrýca XVI. Yüzyýl tahrir verilerine göre burada Kayý aþiretinin yerleþmiþ olmasý, Osmanlýlar’ýn tarih sahnesine çýktýðý ilk dönemlerde Söðüt’ün belirleyici önemini ortaya koyar.

XVII. yüzyýl ortalarýnda Söðüt’e uðrayan Evliya Çelebi, buranýn Bursa sancaðýnda Lefke (bugünkü Osmaneli) kazasýna baðlý nahiyeler arasýnda yer aldýðýný, baðlý baðçeli, havasý ve suyu latif, “... yedi yüz kiremitle mestûr Etrâk hâneli” küçük bir kasaba olduðunu belirtir.

Osmanlý Beyliði’nin ilk dönemlerine beþiklik etmiþ olan Söðüt kuruluþ döneminin izlerini yansýtan bazý tarihî ve kültürel eserlere sahiptir. Bu eserlerin baþýnda Söðüt ile âdeta

bütünleþmiþ olan Ertuðrul Gazi Türbesi gelir. Muhtemelen Orhan Gazi döneminde inþa edilen türbe de görevli olarak birer türbedarla muslukçu bulunuyordu. Söðüt’ün güneybatýsýnda çevreye hâkim bir tepede Ertuðrul Gazi adýyla bir mescid vardýr. Ertuðrul Gazi’nin vefatýndan sonra inþa edildiði anlaþýlan bu mescidin XIX. yüzyýl sonlarýnda yeniden yapýlmýþtýr. Bu eserlerden baþka Söðüt’ün merkezinde Çelebi Mehmed adýyla bilinen bir cami yer alýr. Bu caminin masraflarýnýn Orhan Gazi vakfýnca karþýlanmasýndan dolayý esasýnda Orhan Gazi’ye ait olduðu ve Çelebi Mehmed tarafýndan yeniden inþa edilmesi sebebiyle onun adýný taþýdýðý

ileri sürülür.

II. Abdülhamid döneminde iki önemli tarihî eser inþa edilmiþtir. Bunlardan biri 1889’da yaptýrýlan Hamidiye Camii, diðeri 1901’de inþa edilen idâdîdir. Ýdâdînin yanýnda 1919 yýlýnda yapýlan bir de yetimhane mevcuttur. Bundan baþka kasabada Çelebi Mehmed Camii’nin önündeki küçük meydanda Kaymakam Said Bey tarafýndan inþa ettirilen bir de çeþme vardýr. XIX. yüzyýl sonlarýnda Söðüt’te eðitim ve öðretim alanýnda iki kütüphane, iki medrese, bir rüþdiye ve ibtidâî mektebin olduðu dikkati çekmektedir. Ýlhan Þahin

BÝLECÝK

Osmanlýlar’ýn Söðüt ve çevresine yerleþtikleri XIII. yüzyýlda Bilecik ve yöresi, Türkmenler’in akýn sahasýný teþkil eden Selçuklular ile Bizanslýlar arasýnda bir sýnýr ve uç bölgesi durumundaydý. Osmanlýlar uç bölgesinde gazânýn liderliðini ellerine geçirdikleri sýrada Bilecik Bizans’ýn merkezî idaresinden kopmuþ olsa da Bilecik tekfuru civardaki diðer tekfurlar arasýnda önemli bir mevkiye sahipti. Bu dönemde Bilecik pazarý hem Türkmenlerin hem de Rumlarýn alýþ veriþ yaptýðý bir pazardý. Bilecik tekfurunun da aralarýnda bulunduðu bölgedeki diðer tekfurlar Osman Gazi’ye bir suikast hazýrladýlarsa da bu tertibin haber alýnmasý üzerine Osmanlý kuvvetleri âni bir baskýnla Yarhisar ve Bilecik’i fethettiler (1299).

Bilecik alýndýktan sonra beyliðin ilk baþkenti oldu diyebiliriz. Osman Gazi burada bir mescid yaptýrdý. Þehir, daha önceki dönemlerde olduðu gibi Osmanlýlar zamanýnda da Bursa-Eskiþehir güzergâhýnda önemli bir konaklama yeri idi. Bizans ve Haçlý ordularý gibi doðuya sefere çýkan Osmanlý ordularý da buranýn yakýnýndaki eski yolu takip ederlerdi.

Eski Bilecik þehirleþmesinin yönünü Þeyh Edebâli Camii ve Türbesi bu tayin etti. Ayrýca yine ilk Osmanlý padiþahlarý tarafýndan inþa edilen tarihî âbideler de þehrin geliþmesinde rol oynadý. Ancak Bilecik fizikî bakýmdan ve nüfus yönünden, muhtemelen arazinin pek müsait olmamasý sebebiyle büyük bir geliþme gösteremedi. 1649’da yapýlan bir avârýz tahririne göre Bilecik Ertuðrul Gazi vakýflarýna ait bir kasabaydý ve on mahallesi vardý. Bilecik ve civarý kaliteli ipek kumaþ ve kadifesi ile þöhret kazanmýþtý. Diðer taraftan XVI. yüzyýl boyunca madencilik de ayrý bir öneme sahipti; özellikle demir madenlerinde top güllelerinin dökümü yapýlýyor ve burada bir maden emini bulunuyordu. Þehirdeki ipekli dokumacýlýðýnýn canlý bir þekilde XX. yüzyýlýn ilk çeyreðine kadar sürdüðü tesbit edilebilmektedir. 1855’te þehirde 180 çýkrýklý dört iplikhane vardý. Yüzyýlýn sonlarýna doðru bu sayý daha da arttý. V. Cuinet burada on yedi kadar iplikhânenin bulunduðunu, ipek ipliði üretiminin 45.000 kileye ulaþtýðýný, dericilik, býçakçýlýk gibi bazý zanaat kollarýnýn da yer aldýðýný yazar.  XIX. yüzyýlda Avrupa’nýn Utrecht kadifesine benzeyen, ondan daha üstün kalitede kadife imal edildiði de bilinmektedir. II. Abdülhamid döneminde Ertuðrul sancaðý ismiyle anýlan Bilecik sancaðý merkez kazasý idi. Sancaðýn toplam köy sayýsý 176 olup 52.000 erkek nüfus, 202 cami ve mescid, seksen bir medrese, 196 mektep, on han, 620 dükkân vardý. Cumhuriyetin ilk yýllarýnda Bilecik adýyla vilayet yapýldý. (1924).

Eski yerleþim yeri ise vadide terkedilmiþ, harap camileriyle hüzünlü bir görünüþ arzeder.

Osmanlýlar döneminin ilk kültür merkezlerinden biri olan Bilecik’te bugüne ulaþmýþ tarihî eserlerin birçoðu harap halde bulunmaktadýr. Bunlar;  Osman Gazi Camii, Orhan Gazi Camii, Ýmaret, yýkýk duvar ve minareleriyle Emîrler Camii, Karacalar ve Akkaldýrým camileri, Þeyh Edebâli ile Mal Hatun türbeleri ve mescididir. Ýl sýnýrlarý içindeki baþlýca tarihî eserler ise, Gölpazarý’nda Mihal Bey Camii, Söðüt’te Ertuðrul Gazi Mescidi ve Türbesi ile Çelebi Mehmed’e izâfe edilen cami, Osmaneli’nde Rüstem Paþa Camii, Ýnönü’de Hoca Yâdigâr Camii, Köprülü Mehmed Paþa Camii ve Kervansarayý’dýr.

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’na ait 1991 yýlý istatistiklerine göre Bilecik’te il ve ilçe merkezlerinde 55, bucak ve köylerde 316 olmak üzere toplam 371 cami bulunmaktadýr. Ýl merkezindeki cami sayýsý ise on birdir.  FERÝDUN EMECEN

                                     YENÝÞEHÝR