KOSOVA VAKIFLARI

            Muhammed Ahmetaj’ýn Kosova’daki Vakýf eserleri baþlýklý çalýþmasýnda belirttiðine göre Kosova’da 359 vakýf eseri inþa edilmiþtir. Bunlardan 215’i cami, 15’i medrese, 26’sý mektep, 42’si han, 9’u hamam,11’i köprü, 9’u türbe, 2’si imaret,1’i kale,1’i çeþme ve 4’ü saat kulesidir. Elbette ki bu sayýlar kesin deðildir. Vakýf eserlerin içinde yok olanlar olduðu gibi kaydedilmeyenler de vardýr. Örneðin 1999 yýlý Mart-Haziran aylarýnda Sýrplarýn yýktýðý cami sayýsý 218’tir.

  Kosova (tarihsel adý Dardania, resmi adýyla Kosova Cumhuriyeti), Güneydoðu Avrupa’da baðýmsýz bir devlettir. Kosova’nýn adý ile ilgili pek çok görüþ ortaya atýlmýþtýr, ancak biz sadece Arnavut ve yabancý tarihçiler tarafýndan en çok kullanýlan iki tanesine odaklanacaðýz. Birinci görüþ, Kosova adý tarih öncesi dönemlere aittir ve Ýlirya kökenlidir: “kas” veya “kos” ifadesi tepe, dað anlamýna gelir, “va” eki ise bir coðrafya terimi olarak plato anlamýný taþýr. Ýkinci görüþ ise kelimenin Slav dilinde “karatavuk” manasýndaki kos’tan geldiði þeklindedir.

Kosova, coðrafi olarak Balkan Yarýmadasý’nýn merkezinde yer alýr ve komþu ülkelerle toplam 702 kilometre sýnýr hattý vardýr: Osmanlý döneminde Kosova’nýn yüzölçümü 32.000 km2 idi.

Balkanlarýn anahtar ülkesi olarak adlandýrýlan bu ülke, yüzyýllar boyunca hep saldýrýlara maruz kalmýþtýr. Osmanlýlar Balkanlara gelene kadar Sýrplarýn hâkimiyeti altýnda kalmýþtýr. Kosova bölgesi sýk sýk bir muharebe meydaný olmuþtur.

Kosova tarihi süreçte iki bakýmdan çok önemlidir. I. Kosova savaþý (1389) burada yapýlmýþ ve bu savaþla Osmanlý’nýn Balkan hakimiyeti tescillenmiþtir. Yine Osmanlý ordusunun galibiyetiyle sonuçlanan II. Kosova savaþýyla (1448) Macarlarýn Balkanlardaki nüfuzu kesin olarak sona ermiþtir. 

Balkanlardaki diðer Osmanlý topraklarýnda olduðu gibi, Ýslam dini vakýflar sayesinde  Kosova’da da yerleþmiþ ve ayrýca toplumun baþta dinî olmak üzere, birçok ihtiyacý vakýflar bünyesinde karþýlanmýþtýr. Osmanlý vakýf eserlerinin sayýsýna göre Kosova, Balkan ülkelerinin en zenginlerinden biridir. Ýslam dininin ve kültürünün Kosova’da yayýlmaya baþlamasýyla vakýflarýn kurulmaya baþlandýðý ve bunlarýn toplumdaki etkisinin asýrlarca devam ederek günümüze kadar ulaþtýðý bir gerçektir. Osmanlý döneminde, Kosova bölgesinin hemen hemen tüm yerleþim yerlerinde cami, tekke, mektep, medrese, kütüphane, hamam, kale, þadýrvan, çeþme vb. eserler inþa edilmiþtir.

Suriye’den gelen tüccarlarýn Kosova’ya gelen ilk Müslümanlar olduðu iddia ediliyor. Bu tüccarlar, Dragaþ þehrinin Mlika köyüne yerleþerek Kosova’nýn en eski camisini inþa etmiþler. Bu caminin Birinci Kosova Savaþý’ndan yüz yýl önce yapýldýðý biliniyordu. Caminin duvarýndaki kitabeye göre 1289 yýlýnda inþa edilmiþ ve 1822 yýlýnda onarýlmýþtýr.

Kosova da týpký diðer Balkan coðrafyasý gibi çok fazla savaþ ve yýkýmla karþý karþýya kaldý. Balkan coðrafyasýnda Osmanlý’ya karþý yapýlan isyanlarda ve savaþlarda bir husus dikkat çekicidir. Yüz yýllar boyunca imar ve ihya edilen þehirler iþgalciler tarafýndan tam bir katliam ve yýkýma maruz kalmýþ, özellikle Müslüman halk asker sivil ayrýmý yapýlmadan katledilirken vakýf eserler tahrip edilmiþ, arþivler yakýlmýþtýr. Yunanistan, Bulgaristan baþta olmak üzere Osmanlýnýn hükmettiði tüm Balkan coðrafyasýnda bu durum deðiþmemiþtir. Osmanlý devletinin yüz yýllarca hükmettiði bu coðrafya da maalesef çok az vakýf eseri kalmýþtýr.

Aslen Kosovalý olan Fahri Avdija 2021 yýlýnda hazýrlamýþ olduðu Kosova vakýflarýný incelediði doktora tezinde Kosova vakýflarý hakkýnda bizlere ayrýntýlý bilgiler vermektedir. Çalýþmamýzýn bu bölümünde Fahri Avdija’nýn doktora tezinden faydalandýk.

Kosova topraklarýnýn Ýslamlaþtýrýlmasýnda ve Osmanlý kültürünün yayýlmasýnda vakýflarýn büyük bir rol oynadýðý bilinmektedir. Ýslam’ýn Arnavutlar tarafýndan kabul edilmesinden sonra ya da bir baþka deyiþle Ýslam’ý kabul etme süreci ile birlikte vakýflarýn sayýsý da artmýþtýr.  

Mehmet Ýbrahimgil ve Neval Konuk tarafýndan yapýlan bir araþtýrmaya göre, bugün Kosova’da toplam 224 Osmanlý mimari (vakýf) eseri bulunmaktadýr. Yapýlan baþka bir çalýþmaya göre ise bu sayý 290 olarak belirtilmektedir.

Kosova’da yok olan Osmanlý eserleri ile ilgili birkaç çalýþma yapýlmýþtýr. Genel olarak en çok yok edilen vakýflarýn tekkeler olduðu öne sürülmektedir. Osmanlý’nýn ilk iki yüz yýllýk hâkimiyeti süresince halkýn çeþitli ihtiyaçlarýný karþýlamak üzere Kosova’nýn Priþtine þehri baþta olmak üzere, diðer birçok þehrinde sadece küçük vakýflar deðil, külliyeler bile inþa edilmiþtir.

Bu sürecin en baþýnda Murad Camii Kosova’da Osmanlýlarýn kurduðu ilk vakýf olmuþtur. Günümüzde fonksiyonu hâlâ devam etmekte olan bu vakýf, Yýldýrým Bayezid tarafýndan 1389 yýlýnda inþaatýna baþlanýp Sultan II. Murad döneminde devam ettirilmiþ ve Fatih döneminde tamamlanmýþtýr. Bu cami, Sultan Murad Camii, Küçük Fatih Camii adlarýyla da bilinmektedir. Caminin vakfiyesi bulunmamaktadýr, ancak caminin dýþ mihrap duvarýnda iki kitabesi bulunmaktadýr. Birinci kitabesinde bu caminin temellerinin Sultan I. Murad tarafýndan atýldýðý ifade edilmekte ise 1389 yýlýnda Murad Hüdavendigar þehit olmuþtu. Ýkinci kitabede ise, caminin 1902 yýlýnda II. Abdülhamid tarafýndan onarýmýnýn yaptýrýldýðý yazýlmaktadýr.

1451’de Prizren þehrinin fethinden sonra, Sultan II. Mehmed Fatih, Leviþe Kilisesi’ni camiye çevirip ona büyük bir vakýf baðýþlamýþtýr.

1460 yýlýnda ise Priþtine þehrinde Kosova’nýn en büyük camisi olan Büyük Cami ya da baþka bir adýyla Ýmparatorun Camisi inþa edilmiþtir. Bu caminin vakfiyesi bulunmamaktadýr ancak banisinin Sultan II. Mehmed olduðu bilinmektedir. Cami fonksiyonunu günümüzde hâlâ sürdürmektedir.

Ünlü akýncý beylerinden Mihaloðlu Gazi Ali Bey’in katipliðini yapmýþ ve onun adýna bir gazavatname yazmýþ olan Prizrenli Suzi Çelebi, 1513’te kendi vakfýný kurmuþ ve daha sonra bu vakfa bir medrese de ekleyip medresede bizzat kendisi müderris olarak çalýþmýþtýr. 1538 yýlýnda Mehmet Bey bin Hayreddin Bey Prizren þehrinde o döneme ait en büyük vakfý kurmuþtur. Kosova bölgesinde kurulan vakýflara ait en eski vakfiye Mehmed Bey’in vakfiyesidir. Mehmed Bey bir mescit ve iki cami yaptýrýp onlarýn giderlerini saðlamak amacýyla birkaç dükkân, kervansaray, kiler, çardaklar, deðirmenler de býrakmýþtýr.

Osmanlý’nýn son döneminde Kosova’da daha çok para vakýflarý ve dükkânlar gibi akar vakýflar kurulmuþtur. Vakýflar Genel Müdürlüðü Arþivi’nden aldýðýmýz belgelere dayanarak, Tanzimat’tan sonra kurulmuþ vakýflarýn çoðunun para vakýflarý olduðunu söyleyebiliriz. Bu vakýflar, erken dönemde yapýlmýþ hayratlarýn tamiri, imamlarýn ve müderrislerin maaþlarý gibi giderler için kurulduðu görülmektedir.

Kosova’nýn ilk vakýflarýnýn sultanlar tarafýndan son dönemde ise daha çok yerli ayanlar ve reaya tarafýndan kurulduðu görülmektedir.

Osmanlý döneminde Kosova’da en son vakýf 24 Aðustos 1911 yýlýnda kurulmuþtur. Vakfiyeye göre Kaçanik ya da diðer ismiyle Orhaniye kazasýna baðlý Bulugraca karyesinde daha önce Eyyub bin Yaþar ibni Þeyh Âdem’in vakfettiði arsada ahali tarafýndan yeniden inþa edilmiþ olan camii þerif için, Kaçanýklý Murad bin Ýbrahim ve Þaban bin Nezir Aða biner kuruþ mallarýndan ifraz edip vakfetmiþlerdir.

Kosova’daki vakýflar Osmanlý Ýmparatorluðu’nun bölgeden ayrýlmasýndan sonra da kurulmaya devam etmiþtir. Bunun en bariz örneði Bekir Dede Zade Hasan Efendi bin Abdullah Sipahi’nin Prizren’in Ýlyas Kuka Mahallesi’ndeki vakfýdýr. Vakfiyesine göre 1918 yýlýnda, hayýrsever Prizrenli Bekir Dede Zade, daha önce kapatýlmýþ olan Ýlyas Kuka mektebini yeniden açtýrmak amacýyla, kendi evini vakfetmiþtir.

Sultanlar ve yüksek rütbeli devlet memurlarýnýn Kosova’da kurduklarý vakýflarýn sayýsý az olmakla birlikte ekonomik ve sosyal açýdan çok büyük bir rol oynadýlar. Priþtine sancaðý baþta olmak üzere, Kosova’nýn bütün þehirlerinde büyük vakýflar kurulmuþtur. Kosova’da inþa edilen ilk vakfýn 1389 yýlýna dayandýðýný yukarýda belirtmiþtik.  

1800-1912 yýllarý arasýnda Kosova bölgesinde kurulan ilk vakýf,  Yakova þehir merkezinde 1805 yýlýnda inþa edilen Kusar Camii’dir.

Prizren Mutasarrýfý Mehmed Said Paþa 1806 yýlýnda bir kütüphane ve bir kütüphaneci odasý inþa ve vakfetmiþ, kütüphanenin giderlerini karþýlamak amacýyla da iki dükkâný da vakfýna akar yazdýrmýþtý. Mehmed Said Paþa’nýn kardeþleri Mahmud Paþa ve Mehmed Emin Paþa da Prizren’de birkaç vakýf eseri býrakmýþlardýr.

1809-1836 yýllarý arasýnda Prizren sancaðýnýn mutasarrýfý olan Mahmud Paþa bin Tahir Paþa, Prizren þehrinde cami, mektep, dershane ve sekiz odalý bir medreseden müteþekkil bir külliye kurmuþtu. Külliyenin akaratý (gelir getiren mülkleri) beþ deðirmen, bir fýrýn, bir kasap, iki nalbant ve bir çilingir olmak üzere dükkân ve iþletmeler ile ve 15.000 kuruþ nakit paradýr. 

Ayný sene, kardeþi Mehmed Emin Paþa da vakýf eserleri býrakmýþtýr. Ekrem Hakký Ayverdi, Mehmed Emin Paþa’nýn külliyesinin cami, medrese, mektep, þadýrvan ve 10.000 kuruþtan oluþtuðunu söylemektedir, ancak vakfiyesinde sadece cami ile þadýrvan ve bunlarýn giderlerini saðlamak amacýyla 10.000 kuruþun vakfedildiði görülmektedir. Bu durumda Emin Paþa’nýn baþka bir vakfiyesi dana olmalýdýr. Bu hayrata, Mehmed Emin Paþa’nýn kardeþi, ikinci Tahir Paþa’nýn da akar ve nakit para býraktýðý bilinmektedir.

Prizren Mutasarrýfý Mahmud Paþa’nýn Prizren vakýflarýnýn tarihi bilinirken Yakova’daki camisinin inþa tarihi bilinmiyor. Mahmud Paþa Prizren þehrinde kurduðu külliyesinin giderlerinin karþýlanmasý amacýyla 5 deðirmen, 5 dükkân ve 15.000 tutarýnda nakit para býrakmýþken, Prizrenli Tahir Paþa’nýn kýzý Þehzade Haným da Gilan kasabasýnda yaptýrdýðý caminin giderlerini karþýlamak amacýyla 4.000 kuruþ vakfetmiþti.

Kosova’da tespit edildiði kadarýyla 1800 yýlýndan 1. Tanzimata kadar 41, Tanzimat döneminde 10, II. Abdülhamid döneminde 55, 1909 1912 yýllarý arasýnda13, yine ayný dönemlerde ama vakfiyesi olmayan 6 olmak üzere 125 vakýf kurulmuþtur.

II. Abdülhamid döneminde en çok para vakýflarý, yani küçük vakýflar kurulmuþtur. Bu dönemde vakýf kuranlarýn arasýnda daha çok yerli ayanlar öne çýkmaktadýr. Kurulan vakýflarýn arasýnda büyük vakýflar, yani külliyeler de yer almaktadýr. Bunlar içinde Prizren Mutasarrýfý Mahmud Paþa ve kardeþi Emin Paþa’nýn külliyeleri de bulunmaktadýr. Emin Paþa’nýn Camisi ve medresesi günümüzde ayaktadýr ancak Mahmud Paþa’nýn, saat kuleleri hariç, bütün vakýflarý yýkýlmýþtýr.

Savaþ sebebiyle Kosova’ya gelen göçmenlerden yeni mahalleler ve vakýflar kurulmuþtur. Mitroviçe þehrine gelen muhacirler için kurulan 120 hanelik mahalleye cami, mektep ve bir hastane inþa edilmiþ, mahalle ve vakýflarýn adý halk tarafýndan Hamidiye olarak anýlmýþtý. Ayný þekilde Priþtine þehrinde kurulan Muhacirler mahallesine Þehzade Abdülkadir hatýrýna Kadiriye ismi verilmiþti.

Fahri Avdija’nýn tespitlerine göre 1800-1912 yýllarý arasýnda Prizren ve Priþtine þehirleri baþta olmak üzere Kosova’nýn bütün þehirlerinde kurulan toplam 125 vakfýn 80 tanesi þehirlerde kurulurken 45 tanesi köylerde kurulmuþtur. Bu vakýflardan bazýlarýnýn vakfiyesi bulunurken bazý vakfiyeler bulunamamýþtýr. 

 Son zamanlarda da halk tarafýndan inþa edilen vakýflarýn, özel olarak yeni inþa edilmiþ camilerin veya önceden yapýldýðý hâlde ancak geliri olmayan bir caminin giderlerini karþýlamak amacýyla çokça para vakfý kurulmuþtur.

Yukarýda anlatýlanlardan sonra tasnif etmemiz gerekirse: 1800-1912 yýllarý arasýnda þehir merkezlerinde: 20 cami, 5 medrese, 6 mektep, 1 rüþtiye, 1 dershane, 1 kütüphane, 1 kütüphaneci odasý, 1 hastane, 2 arsa, 3 çeþme, 1 saat kulesi, 1 þadýrvan, 11 para vakfý, 16 dükkân, 5 deðirmen, 1 hükümet konaðý, 1 dergâh, 2 han, 1 menzil vakýf hayratý ve akar olarak inþa edilmiþtir.

Osmanlý son döneminde Kosova köylerinde 19 u vakfiyesi olmak üzere 45 vakýf kurulduðunu arþivlerden öðreniyoruz. Bunlar; 11 cami, 3 mektep; 1 mutfak, 1 arsa, 4 çeþme, 1 saat kulesi, 1 selamlýk binasý, 15 para vakfý olup akar olarak 5 dükkân, 1 deðirmen, konaklama: 1 menzil vakfedilmiþtir.

Yukarýdaki bilgilerden bir icmal yapmak gerekirse 1800-1902 yýllarý arasýnda Kosova’da toplam 31 cami, 5 medrese, 9 mektep, 1 rüþtiye, 1 dershane, 1 kütüphane, 1 kütüphaneci odasý, 1hastane, 1 mutfak, 3 arsa, 7 çeþme, 2 saat kulesi, 1 selamlýk binasý, 1 þadýrvan, 26 para vakfý, 21 dükkân, 6 deðirmen, 1 hükümet konaðý, 1 dergâh, 2 han ve 2 menzil vakýf olarak býrakýlmýþtýr.

Hayri vakýf, vakýf gelirleri tamamen hayýr kurumlarýna ve hayýrseverliðe tahsis edilmiþ vakýflardýr. Bu vakýflar genellikle cami, okul gibi kurumlarý desteklemek için kurulmuþtur. Ancak yararlananlar arasýnda yoksullar ve muhtaçlar da bulunmaktadýr. Aile vakfý, vakfýn tevliyeti ve bütün gelirleri vakýf kurucusunun ailesine ve nesline tahsis edilmiþtir. Yarý ailevi vakýf’ta ise vakfýn gelirleri vakfeden kiþinin ailesi ile hayýr müesseseleri arasýnda paylaþtýrýlmaktadýr.

Belgelere göre, Osmanlý’nýn son döneminde Kosova’da ayanlar ve yöneticiler tarafýndan 31 hayri vakýf, reaya tarafýndan 10 yarý zürri (aile) vakfý kurulurken bir aile vakfý kurulmuþtur.(Hasan Efendi ibni Ali bin Salih-bu aile I. Murad türbesinde türbedarlýk yapmakta olup vakfýn tüm geliri türbedarlara býrakýlmýþtý.)

Vakfiyelerden ve diðer belgelerden edilen bilgilere göre, 1800-1912 yýllarý arasýnda Kosova’da en çok vakýf reaya sýnýfýndan kiþilerce kurulmuþtur. Yukarýda belirtilen tarihler arasýnda askerî sýnýf tarafýndan Kosova bölgesinde sadece 4 vakýf kurulmuþtur. Bunlar Sultan Abdülaziz Çeþmesi, Hamidiye Hastanesi, selamlýk binasý ve Reþad Çeþmesi’dir. Diðer vakýflarýn ise reaya tarafýndan kurulmuþtur.

Fahri Avdija’nýn tespitine göre 1800-1912 yýllarý arasýnda Kosova’da birisi mutasarrýf kýzý olmak üzere dört kadýn tarafýndan kurulan 8 vakýf kurulmuþtur. 

Osmanlý dönemine ait Kosova’daki ilk vakfýn bir sultan tarafýndan kurulmuþ olduðunu belirtmiþtik. Sonraki dönemlerde padiþahlar tarafýndan Kosova’nýn her yerinde vakýflar kurulmuþtur. 1800-1912 döneminde arþiv kayýtlarýna göre Kosova’da sadece dört sultan vakfý kurulmuþtur. Bunlar, Sultan Abdülaziz tarafýndan Priþtine’de Çeþme, Sultan II. Abdülhamid tarafýndan Mitroviçe’de hastane ve ayný yerde bir selamlýk binasý ve Priþtine ziyareti sýrasýnda Sultan Reþad tarafýndan yaptýrýlan çeþmedir.

   Yine Fahri Avdija’nýn tespitlerine göre bu önemde Kosova’da II. Abdülhamid han tarafýndan iki vakýf kurdurulmuþ olmasýna raðmen Hamidiye isimli 12 bulunmaktadýr. Yazar bunu Arnavutlarýn Sultan Abdülhamid sevgi ve saygýsýna baðlamaktadýr. Anlaþýlacaðý üzere Kosova’da ikisi Abdülhamid tarafýndan kurulmuþ Hamidiye isimle 14 vakýf bulunmaktadýr. Bunlardan 1’i hastane, 9’u cami ve 4’ü mekteptir. Bu vakýflarýn dýþýnda Hamidiye ismini taþýyan bir mahalle ve bir köy vardýr. Günümüzde Mitroviçe þehrinde Bajr (Bayr) ismiyle tanýnan mahalleye, II. Abdülhamid döneminde Hamidiye ismi verilmiþti. (Bu köyler ya II. Abdülhamid’in doðrudan maddi desteði ile kurulmuþ veya dolaylý olarak destek alýnmýþ olmalýdýr.) 

Sultan II. Abdülhamid Kosova’da iki vakýf yaptýrmýþtýr. Ýlk vakfýný Mitroviçe þehrinde yaptýrýldýðý bilinmektedir. Bu, 1879 yýlýnda yapýlan 400 yataklý bir hastanedir. B u  n u n  dýþýnda II. Abdülhamid’in Kosova-Perepalas köyünde 5 Ekim 1893 yýlýnda açýlan ve Hamidiye ismi verilen bir cami yaptýrmýþtý.  

Sultan II. Abdülhamid Arnavutlar tarafýndan sevilen bir hükümdardý. Belgelere göre Kosova’da, Hamidiye ismiyle yerleþim yerleri ve vakýf eserleri mevcuttu. (1884 yýlýnda Firzovik kasabasýnda inþa edilen bir cami,

1894’te Mitroviçe þehrinde yeniden kurulan ve muhacirlerden teþkil olunan ve 200 haneden oluþan bir mahalle ve bu mahallede yeniden inþa edilen bir cami ve caminin bitiþiðindeki mektep,

Prizren kazasýnýn Podrime cihetinde Ýsveti Petre namýyla bilinen ve 78 haneyi içeren bir köy ve köyde yeniden inþa edilen cami ve mektep,

Ýpek sancaðýnýn Ohça nahiyesinde 1900 yýlýnda Gaþ Kabilesi için yaptýrýlmýþ olan bir cami ve mektep,

Yakova’nýn Malisiya Boðazý’nda bulunan Yanoþefçe Köyü Camii ve Mektebi,

Priþtine’ye baðlý Tertofça köyünde 1906 yýlýnda yeniden inþa edilen bir cami ve yine Priþtine sancaðýna baðlý olan Gilan kasabasýnda 1911 yýlýnda yapýlan bir cami Hamidiye ismini taþýyordu.)

Fahri Avdaj çalýþmasýnda Belirtilen tarihler arasýnda Kosova bölgesinde kurulmuþ ve vakfiyelerde geçen toplam 50 si þehir merkezlerinde olmak üzere 76 vakfiye bulunduðunu, hayrat ve akar olarak toplam 5 cami, 3 medrese, 2 mektep, 1 dershane, 1 kütüphane, 1 kütüphaneci odasý, 2 arsa, 1 þadýrvan, 25 para vakfý, 24 dükkân, 6 deðirmen, 2 han ve 1 hükümet konaðýnýn vakfedildiðini belirtmektedir. Bu 76 vakýftan yalnýzca 5 tanesinin vasiyet üzerine kurulmuþ oyduðu belgelerden tespit edilmiþtir.  

Mehmed Said Paþa bin Tahir Paþa Vakfý

      1807 tarihli vakfiyeye göre Prizren Terzi Mahallesi sakinlerinden, Prizren Sancaðý Mutasarrýfý Mehmed Said Paþa, adý geçen þehirde Mehmet Paþa Camii yakýnýnda kendi inþa ettirdiði medresenin yanýnda, bir adet kütüphane ve bir hâfýzý kütüp                       odasý yaptýrarak vakfetmiþti.  Vakýf inþa ettirdiði kütüphane ve kütüphaneci odasýnýn masraflarýnýn karþýlanmasý amacýyla kendi malýndan bir fýrýn ve bir berber dükkânýný vakfýna akar yazdýrmýþtý.

Mahmud Paþa bin Tahir Paþa Vakfý

Prizren sancaðýnýn mutasarrýfý, merhum Mehmed Tahir Paþa’nýn oðlu Mahmud Paþa, konaðýnýn yanýnda cami, mektep ve 8 odalý bir medreseden oluþan hayratý için beþ deðirmen, bir fýrýn, bir kasap dükkâný, iki nalbant dükkâný, bir çilingir dükkâný ve 15.000 kuruþ nakit para vakfetmiþti. Mahmud Paþa medresedeki öðrencilere geçim ve hatim karþýlýðýnda 100’er kuruþ tahsisat yapmýþtý. (Medrese odalarýnda barýnan öðrenciler her sene Ramazan ayýnda birer hatim okuyacaklardýr. Dolayýsýyla sekiz odada sekiz hatim okumasý þart koþulmuþtur. Okunacak hatimler þu þekilde hibe edilecektir: Ýlk hatim Peygamber’imizin ruhuna, bir hatim diðer peygamberlerin ruhlarýna, bir hatim evliyalarýn ruhlarýna, bir hatim vakfeden kiþinin dedelerine ve akrabalarýna, bir hatim vakfeden kiþinin ebeveyninin ruhlarýna, bir hatim hayatta olduðu müddetçe vakfeden kiþinin kýz kardeþi Þehzade Haným’ýn saðlýðý için ve vefatýndan sonra ruhuna, vakfeden kiþiye de hayatta olduðu müddetçe saðlýðý için ve onun                     vefatýndan sonra da ruhuna.)

Bunun dýþýnda Mahmud Paþa’nýn yaptýrdýðý ancak vakfiyeleri bulunmayan birkaç vakfa daha bulunmaktadýr. Bunlar Yakova þehrindeki Mahmud Paþa Cami, Prizren ve Mamuþa Saat Kuleleri.

Mehmed Emin Paþa bin Tahir Paþa Vakfý

Mehmed Emin Paþa, Prizren Mutasarrýfý Mehmed Said Paþa ve Mahmud Paþa’nýn kardeþidir. Mahmud Paþa, seferden dönene kadar 1829 Osmanlý-Rus savaþýna giderken, Prizren Sancaðýnýn liderliðini küçük kardeþi Emin Paþa’ya emanet etmiþti, ancak Mahmud Paþa 1836 yýlýnda öldürülünce Emin Paþa’ya Prizren Mutasarrýfý görevi verilmiþti.

Prizrenli Mehmed Emin Paþa, kardeþleri gibi Prizren þehrinde birkaç eser býrakmýþtýr. Hatta Prizren þehrinde bir külliye bile inþa ettirmiþtir. Külliye cami ve þadýrvandan müteþekkildir. 1831 tarihli vakfiyesine göre Prizren þehri hayýrseverlerinden Mehmed Emin Paþa adý geçen þehirde kendi namýna yaptýrdýðý camii ve þadýrvanýn masraflarýnýn karþýlanmasý amacýyla kendi malýndan 10.000 kuruþ ifraz edip tayin ettiði mütevelli Mahmud Efendi bin Lütfullah’a teslim ederek vakfetmiþtir. Vakfiyesinde sadece cami ve þadýrvan geçmektedir, ancak Mehmet Ýbrahimgil ve Neval Konuk’un yaptýðý araþtýrmalarýn sonucu olarak Mehmed Emin Paþa’nýn bir medresesinin de var olduðu ortaya çýkmýþtýr. Bu medrese bizim bulduðumuz vakfiyede yer almadýðýna göre sonradan inþa edilip baþka bir vakfiye düzenlenmiþ olmalýdýr.

Mehmed Emin Paþa’nýn yaptýrmýþ cami ve medrese (bugün Sultan Murad Kýz Kuran Kursu) ayakta ve fonksiyonunu sürdürmektedir. Cami avlusunda bulunan kabirler arasýnda Mehmed Emin Paþa’nýn     kabri de yer almaktadýr.

Þehzade Haným binti Tahir Paþa Vakfý

1835 tarihini taþýyan vakfiyeye göre Novobýrdo kazasýna baðlý olan Gilan kasabasý sakinlerinden Þehzade Haným binti Tahir Paþa, adý geçen kasabada yeni inþa edilmiþ caminin masraflarýný karþýlamak amacýyla 4000 kuruþu malýndan ifraz ederek tayin ettiði mütevelli Ýbrahim Veliyüddin’e teslim edilmek suretiyle vakf ve habs etmiþtir.

Gilan þehrinin en önemli Osmanlý eserlerinden biri Þehzade Haným tarafýndan yaptýrýlan ve halk arasýnda “Çarþý Camii” olarak tanýnan eserdir. Bu cami 1834 yýlýnda yapýlmýþtýr. Vakfýn vakfiyesi, inþa ve onarým kitabeleri bulunmaktadýr. Þehzade Haným tarafýndan ayrýca 4.000 kuruþ nakit para da vakfedilmiþtir.

Meryem Haným binti Derviþ Paþa Vakfý

1838 tarihini taþýyan vakfiyeye göre Derviþ Paþa kýzý Meryem Haným Ýpek þehrinin Ali Çavuþ Mahallesi’nde yeni yaptýrdýðý camii þerif için Kapýdere karyesinde bir haný kendi malýndan ifraz edip mütevelli tayin ettiði Abdülfettah bin Veysel huzurunda vakfetmiþti.