El-Hac Zeynelabidin ibni Abdulfettah Ağa Vakfı
Zeynelabidin ya
da Arnavut tarihçiliğinde Hacı Zeka olarak tanıyan şahsın mezar taşları
İpek şehri Fatih Camii avlusunda
bulunmaktadır. Halk arasındaki adıyla
Hacı Zeka 1841 tarihli
vakfiyesine göre kendi malından 1250 kuruşu ifraz
ederek Çavuş Mahallesi’nde mevcut olan mescid
için tayin edilen
tescil mütevellisi Hacı Behlül ibni’l-Hacı Bilal huzurunda
vakfetmişti. (Tescil
mütevellisi vakıf tescili işlemleriyle ilgilenen kişidir. Tescil işleminden
sonra görevi sona erer.)
1864 yılında
yazılan vakfiyeye göre Prizren şehri Atik Mahallesi’nden
Yavuz Mehmed Efendi ibnu’l-merhum İbrahim bin Abdullah, tayin ettiği Ali Efendi huzurunda, Prizren Sofi Sinan Paşa Camii karşısında kendi mülkü arsa üzerinde yeniden
yaptırdığı medrese için, adı geçen
şehirde 3 terzi dükkânını malından
ifraz edip vakfetmişti.
Adı geçen medresede müderrisin ulema efendilerin intihabıyla tayin olunması vakıf
şartıydı. Masraflar çıktıktan sonra kalan gelirin 2/3 ü müderrise ücret tayin
edilmişti.
1880 tarihini
taşıyan vakfiyeye göre Prizren
kazasına tabi olan Reçana köyü ahalisinden Bayram bin
Ali, adı geçen köy ahalisinden tayin edilen tescil
mütevellisi Ahmed bin Arslan huzurunda, Reçane Köyü Camii’nin masraflarını karşılamak amacıyla, kendi
malından 1.000 kuruş nakit ifraz
ederek vakfetmişti. Vakıf şartı ise
zamanla çeşitli nedenlerle öne sürülen şartlar
uygulanamayacak duruma gelirse
elde edilecek para fukara Müslümanlara dağıtılmasıydı.
1883 tarihini
taşıyan vakfiyeye göre Prizren Hacı Ramazan Mahallesi ahalisinden Veliyüddin Efendi
ibni’l Hac Yusuf,
tescil mütevellisi Abdülhalim Efendi ibni Kasım
huzurunda kendi malından 500
kuruş ifraz ederek vakfetmiştir.
Vakıf şartı Prizren Gora kazası-Karsaniç köyündeki
caminin ihtiyaçlarının görülmesi, imama senevi 60 kuruş mütevelliye 15 kuruş
ödenecek, vakıf şartları uygulanamaz duruma gelirse para fakir Müslümanlara
verilecekti.li olacaktır.
Prizren Katip
Sinan mahallesinden Mehmed Kamil Efendi 1884 tarihli vakfiyesiyle Prizren- Pirana
köyü camisi için malından 1000
kuruş vakfetmişti. Mehmed Kamil Efendi cami imam ve hatip ve mütevelliye ücret
tahsis etmiş, vakıf şartı uygulanamadığı zaman eldeki paranın fakir
Müslümanlara verilmesini şart koşmuştu.
Vakfiyedeki bilgilere göre 1885 yılında Muhtar
Ağa ibni Abdullah, Prizren’e
bağlı Blanyan karyesinde ahali tarafından yeniden inşa edilen cami için, kendi malından
500 kuruş ifraz ederek, adı geçen şehrin
Terzi Mahallesi ahalisinden tayin ettiği tescil
mütevellisi Sinan Ağa İbni Hayreddin’e teslim ederek vakfetmişti.
Vakıflar Genel
Müdürlüğü Arşivinden aldığımız vakfiyeye göre Malik Ağa bin Maksud
bin Afuan Vakfı 1885 yılında
kurulmuştur. Prizren’e bağlı olan Nekofçe karyesi ahalisinden Malik Ağa bin
Maksut bin Afuan adı geçen köyde, ahali tarafından inşa edilen caminin
ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla, 500 kuruş nakit parayı malından
ifraz edip Prizren
Terzi Mahallesi ahalisinden tescil mütevellisi olarak
tayin ettiği Sinan Ağa İbni
Hayreddin’e teslim ederek vakfetmişti.
Astruja köyü
halkından Raşid oğlu Said köyündeki caminin masrafları için 1886 tarihinde
düzenlettiği vakfiyeyle 500 kuruş vakfetmişti.
Elimizdeki H.1307/M.1890 tarihini taşıyan vakfiyeye göre Prizren’e bağlı Leskoveç
karyesi ahalisinde Ömer Bin Zennun, adı geçen köy sakinlerinden tayin ettiği tescil mütevellisi Hayreddin bin Halil
huzurunda, 500 kuruş kendi malından ifraz ederek vakfetmişti.
Vakfiyeye göre H.1307/M.1890 yılında
Prizren’e tabi Dragaş karyesi halkının yeniden inşa ettikleri mescit için adı geçen şehrin İlyas Kuka Mahallesi hayırseverlerinden, adı geçen şehrin şeriyye mahkemesinin başkâtibi Mehmed Şakir
Efendi bin Ali, tescil mütevellisi Yahya Efendi ibni Hafız Ahmed
Efendi huzurunda, malından 1.000 kuruş ifraz ederek vakfetmiştir.
Priştine sakinlerinden ve Sultan I. Murad Türbesi’nin türbedarı
Hasan Efendi ibni Ali bin Salih,
geliri türbedarlara verilmek üzere Gazistan köyünde bulunan
Sultan Murad Türbesi
için 2.000 kuruş vakfetmiş, türbedarlar aynı zamanda
türbe duvarlarına kandil yakmakla görevliydi.
Selim Ağa, Hasan Ağa, Usta Bayram ve Cafer Ağa Vakfı
Elimizdeki 1891 tarihini taşıyan
vakfiyenin başındaki yazıya göre Prizren sancağının Hacı Ramazan Mahallesi’nde bulunan caminin masraflarını karşılamak amacıyla adı geçen mahalle sakinlerinden Selim Ağa
ibni Hacı Abdullah, Hasan Ağa
ibni Molla Yunus, Usta Bayram bin Hacı Abdurrahman ve Cafer Ağa
ibni Derviş Bayram, mallarından 1.000 kuruş ifraz ederek vakfetmişlerdi.
Hayrullah Ağa bin Bahtiyar
Vakfı
Prizren hâkimi Zeynelabidin tarafından yazılan 1897 tarihli vakfiyeye göre Belobrat köyü hayırseverlerinden Hayrullah Ağa ibni Bahtiyar, Prizren Şer’iyye Meclisi’nde, adı geçen köyde yaptırdığı
cami için vakfetmek amacıyla malından 1.500 kuruş ifraz
ederek tescil mütevellisi El-Hac Tahir Efendi’ye
teslim etmişti.
Vılçıtrın
kasabası, Gazi Ali Bay mahallesi halkından El-hac Bekir ağa kızı Abide Hanım
aynı mahalledeki Karamanlı mescidi için 1899 tarihinde düzenlettiği vakfiyeyle
bir dükkanını vakfetmişti.
Allah’a hamd ve
Peygamber’e salat ile başlayan vakfiye 1899 tarihinde düzenlenmiştir. Vakfiyedeki bilgilere göre Prizren
Atik Mahallesi ahalisinden Destan
Efendi ibni Said Ağa, vakıf amacıyla malından 500 kuruş ifraz ederek tayin edilen tescil mütevellisi İlyas Kuka Mahallesi
ahalisinden Hacı Tahir Efendi ibni Hacı Hızır Ağa’ya teslim etmiştir.
Bazı kısımları
okunamayacak durumda olan, 1900 tarihini taşıyan
vakfiyenin bazı kısımları
okunamayacak durumundadır.
Fakat metinden anlaşıldığı kadarıyla Vılçıtırın kasabasına bağlı Silviçe köy halkından Süleyman Ağa ibn Receb
Ağa, Jitine köyünün camisi için, Lab Nehri ve Jitine Köy Nehri arasında mevcut olan bir adet dükkânını, vakfın
kaydını yapmakla görevli olan Arslan
Ağa ibn Abdullah Ağa huzurunda vakfetmektedir.
1900 tarihli vakfiyeye göre Prizren’e bağlı Libuçova köyünde
yeniden inşa edilen caminin masraflarının karşılaması amacıyla, adı geçen köy halkından
Şemseddin bin Husrev, tayin ettiği
tescil mütevellisi Ekrem Efendi huzurunda 1000 kuruş nakit
parayı vakfetmiştir.
1900 tarihli vakfiyeye
göre Mola Mustafa bin Nuh 500 kuruş malından ifraz ederek, tayin ettiği tescil mütevellisi Mola Mehmet Bin Kahraman huzurunda vakfetmiştir. Bahsedilen meblağ
Prizren’e bağlı olan Tesane Köyü Camii için
kullanılacaktır. Vakıfşartına göre gelirin tamamı cami imamına
verilecektir.
“Prizeren’e
tâbi Blaç karyesinde merhum Behlül Efendi’nin binâ etmiş olduğu mescid-i şerîf vakfı 4 Rebîul-evvel sene 1323 târîhinde
sâdır olan irâde-i aliyye mucebince
kaydolmuştur.” İbaresine göre Blaç camisinin banisi Behlül Efendinin oğlu Molla
Abdülfettah babasının yaptırdığı
mescidin bakımını yaptırmak ve camide imamlık yapanlara maaş vermek amacıyla, tescil mütevellisi Hacı Ömer Efendi ibn Hüseyin
huzurnda 2.000 kuruş değerinde olan bir arsa ile beraber bir dükkân vakfetmişti.
H. 1321/M.
1903 tarihli vakfiyeye
göre Priştine’ye tabi olan Gadime sakinlerinden
Bahtiyar Bin Muhtar malından 1.000 kuruş ifraz ederek vakıf amacıyla adı geçen köy ahalisinden tescil mütevellisi
tayin ettiği Eyyub Bin Hacı Yusuf’a teslim etmiştir.
Elde edilecek gelirin tasarrufu şu şekilde olacaktır: Bir kısmı, mübarek gecelerde
Gadime Camii’nde on adet kandil yakılması için harcanacak, Gadime Camii
imamına her gece yatsı namazından sonra Kur’an-ı Kerim’den “Amene’r- resulu” ayeti-i kerimesini okumak için yılda 25
kuruş verilecek, gelirin bir kısmı
caminin döşemesi için ayrılacak, bir kısmı kandilleri yakan kişiye verilecek, kalan kısım ise mütevelliye bırakılacaktır.
H. 1321/M. 1903 tarihli vakfiyeye göre Priştine’ye bağlı olan Luzan
karyesi sakinlerinden Emin bin Âdem,
adı geçen köydeki caminin masraflarının karşılanması amacıyla, malından 1000 kuruş nakit parayı ifraz ederek, tescil
mütevellisi vakfetmişti.
Abdullah bin
Mursel, vakfını H.
1321 M.1904 yılında kurmuştu. Vakfiye’ye göre Prizren’e tabi Biluşa köyü sakinlerinden Abdullah bin
Mürsel, tayin ettiği tescil mütevellisi
Ali bin Yakup huzurunda, 500 kuruş nakit parayı adı geçen köy camiinin masraflarının kaşılanması amacıyla vakfetmiştir.
H. 1322/M. 1904 tarihini taşıyan
vakfiyeye
göre Priştine’ye bağlı olan Komoran
sakinlerinden Molla Muharrem bin Arslan, tayin ettiği tescil mütevellisi
Osman Efendi huzurunda, adı geçen köydeki cami için bir adet dükkânını
vakfetmiştir. Elde edilen gelirin cami kandilleri ve döşemesi için harcanması
vakıf şartıdır.
H. 1323/M. 1906
tarihli vakfiyeye göre Vılçıtırın kazasına bağlı olan
Lupçe-i Zir köy sakinlerinden Zaluf
bin Abdülkerim, adı geçen köydeki caminin masraflarının karşılanması amacıyla tescil
mütevellisi Ali Efendi
bin Uka huzurunda
bir adet dükkânını bütün gelirleriyle
vakfetti, kazanılan para dükkan tamiri, köy camisi imamı ve hatibi için
harcanacaktır.
H. 1323/M. 1906
tarihli vakfiyeye göre Vılçıtrın kazasına bağlı olan
Lupçe-i Zir köyü sakinlerinden Ayet
bin Maksut, adı geçen köydeki cami için üç bin kuruş değerinde bir mutfak ve üç odalı menzilini bütün gelirleriyle
tescil mütevellisi Ali Efendi bin Uka huzurunda vakfetmiştir.
H. 1324/M. 1906
tarihli vakfiyeye göre Priştine’ye bağlı olan Yezerçe köyü sakinlerinden Mehmed bin Halil,
adı geçen köyde bulunan cami için bir adet değirmenini tescil mütevellisi
Şaban bin Yusuf bin Haydar huzurunda vakfetmiştir.
H.1324/M.1906 tarihli
vakfiyeye göre, Priştine’ye bağlı Yezerce karyesi
ahalisinden Ahmet bin Halil bin Tahir, tescil mütevellisi tayin ettiği
Şaban bin Yusuf bin Haydar huzurunda bir 100 kuruş icar geliri olan
dükkânını vakfetmiştir.
Hızır Ağa bin Abdulvehhab Vakfı
Allah’a hamd ve Peygamber’e dua ile
başlayan bu vakfiyeyle,( 1907) Novoselan
köyü sakinlerinden Hızır Ağa bin Abdulvehhab, tayin ettiği tescil
mütevellisi Mustafa bin İdris huzurunda, 1200 kuruş nakit
parayı vakfetmişti. Zamanla çoğalan
gelirlerin bir kısmının
muhtaçlara dağıtılmasını şart koşmuştu.
H.1325/M.1907 tarihli
vakfiyeye göre Prizren’e
tabi olan Aporanin
köyü sakinlerinden Muhsin Ağa
ibni Veli, Allah rızası için 1000 kuruş değerindeki Osmanlı eseri altın
yüzüğünü, tescil mütevellisi Selim bin Abdul huzurunda vakfetmiştir.
H.1325/M.1907 tarihli
vakfiyeye göre Prizren’e
bağlı olan Muştişte
köyü sakinlerinden Edhem bin
Tahir, tayin ettiği tescil mütevellisi Veysel bin Abdülfettah huzurunda, zikrolunan karyedeki bir adet
dükkânını Sturigana köyünde bulunan caminin
masraflarının karşılanması
amacıyla vakfetmiştir.
H.1327/M.1909 tarihli
vakfiyeye göre Prizren’e
tabi olan Jur köyü sakinlerinden Osman Ağa bin Hasan Ağa, malından
1000 kuruş ifraz edip vakfederek tayin ettiği
tescil mütevellisi Şemseddin
bin Celil’e teslim etmiştir.
Penbe binti
Receb’in H.1328/M.1910 tarihli bir adet vakfiyesi ve iki adet de zeyli mevcuttur. Penbe Hanım birinci vakfiyesini vasiyet
etmiştir. Penbe binti Receb Ağa H.1328/M.1910 tarihli zeyl vakfiyeye göre Prizren şehrinin
Saraçhane Mahallesi’nin Tereke
Pazarı Çarşısı’nda, tescil mütevellisi tayin ettiği Hüseyin
Efendi huzurunda sekiz bin kuruş değerindeki bir adet dükkânını
bütün gelirleriyle vakfetmişti. Vakfiye zeylinde
öngörülen şartlar şu şekilde sıralanabilir: Dükkân, mütevelli aracılığıyla kiraya verilecek ve elde edilen
para ile ilk olarak dükkânın
tamiri yaptırılacak, kalan
para Mehmed Paşa Cami imamına teslim edilecektir. Bu para, Berat ve Kadir gecelerinde Hazreti Peygamber’in ve vakfeden kişinin
kardeşi Hacı Hüdaverdi’nin ruhlarına birer hatim ve her ay birer hatim okumak üzere görevlendirilen hafızlara dağıtılacaktır.
Penbe Hanım binti Receb Ağa Vakfı
H.1328/M.1910
tarihli bu zeyl vakfiyeye göre
Penbe binti Receb, 5180 kuruş değerinde
lira-yı Osmaniyi malından ifraz ederek vakfetmiş ve Mustafa Paşa Camii imamı olan Hasan Efendi bin Raşid
Efendi’yi mütevelli olarak tayin ederek ona teslim etmiştir.
Allah’a hamd ve Peygamber’e salavat ve selam getirilerek dünyanın geçici olduğu, kıyamet gününde Allah’ın önüne çıkacağımız günde malın bir
değeri olmadığı, ahirete hazırlanmak gerektiği
vb. ifadelerle başlayan
bu vakfiyede söz konusu vakfın tesis edildiği beyan edilmektedir.
Vakfedilen lirayı Osmani
ile bir dükkân
alınması, verilen miktar ile
bir dükkân satın alınıp mütevelli aracılığıyla kiralanması şart koşulmuştur. Elde edilecek gelirle ilk olarak dükkân
tamir edilecek, kalan paranın
bir miktarı Mustafa Paşa Camii’nin tamiri ve döşemesi
için kullanılacak, günler ve yıllar geçtikten
sonra, Allah’ın izniyle
kiradan gelen para çoğalırsa, bu fazlalık fakir ve yoksul Müslüman ailelere dağıtılacaktı.
H. 1329/M. 1911
tarihli vakfiyeye göre Kaçanik ya da diğer ismiyle
Orhaniye kazasına bağlı Bulugraca
karyesinde daha önce Eyyub bin Yaşar ibni Şeyh Âdem’in vakfettiği arsasında ahali tarafından yeniden inşa edilmiş olan
cami için, Murad bin İbrahim ve Şaban
bin Nezir Ağa biner kuruş mallarından ifraz edip tayin ettikleri tescil mütevellileri Eyyub bin Beşar ve Bektaş bin Zekeriya’ya teslim
ederek vakfetmişlerdir.
H.1330 / M.1912 tarihli
vakfiyeye göre, Prizren
şehri Mehmed Paşa Mahallesi’nden Hacı İsmail Ağa ibni Hacı Halid bin İslam, ismi geçen şehrin
Âdem Usta Çarşısı’nda 1500 kuruş değerinde iki
katlı dükkânını bütün gelirleriyle vakfetmiş ve Hüdaverdi ibni Adem bin Hasan’ı
tescil için mütevelli tayin etmiştir.
Vakfiyeden elde
edilecek paranın kimlere ve nasıl harcanacağı yazmakta, ancak kişilere
verilecek paranın miktarı yazmamaktadır.
Vakfedilen
dükkân kiraya verilecek ve toplanan kira parasından dükkânın vergisi ödenecek ve tamiri yapılacaktır. Müteakiben Arasta Camii’nin
gerçekleşmekte olan tamiri
için kullanılacak ve tamirden sonra da camide Cuma günleri
Kur’an okumaları için, kıratı güzel
olan efendilere verilecektir.
Üst bölümde
vakfından bahsettiğimiz Receb Ağa kızı Penbe Hanım Prizren şehrinin
Saraçhane Mahallesi’ndeki 50.000
kuruş değerindeki bir adet menzilini malından ifraz ederek
bütün gelirleriyle vakfedilmesini vasiyet
etmişti.
Vakıflar Genel
Müdürlüğü arşivinde bulunan 1862 yılında kurulmuş vakfa ait vakfiyeye göre İsmail Bey bin Beytullah Bey bin Abdullah
Prizren’de Fethiye Cami karşısında yaptırdığı mektebinin masraflarının karşılanması amacıyla Cuma Cami
karşısında bir fırın, iki bakkal dükkânı ve 9 odalık bir hanını vasiyet etmiştir.
Fahri
Avdija’nın tespitlerine göre 1800-1912 yılları arasında Kosova’da vakfiyesi
bulunamamış 50 vakıf bulunuyordu. Bu vakıflar
ait 26 cami, 2 medrese, 6 mektep, 1 Rüştiye, 1 Hastane, Arsa, 7 çeşme, 2 saat
kulesi, 1 selamlık binası, 1 Hükümet konağı ve 1 dergah bulunuyordu.
Kosova’da,
belgeleri bugüne kadar
ulaşmayan/bulunamayan; sultanlar,
yerli ayanlar, büyük Arnavut aileleri ve reaya
gibi farklı toplum katmanları tarafından kurulmuş birçok vakıf
eseri bulunmaktadır. Bunları şu
şekilde listeleyebiliriz:
Sultan Murad Hüdavendigar Külliyesi (Kosova-XIV yy)
Kadiri Dergâhı
İpek-1912)