YEN� B�R YOL BA�I:

Mevl�na kendi edebiyat co�rafyas�n�n adam�d�r. Geldi�i g�zergah, tutulan yol, mekanlar bir arada d��n�ld��nde; bu edebiyat co�rafyas�n�n Mevl�na �zerinde san�ld��ndan �ok etkili oldu�u g�r�l�r. Mevl�na bunun fark�ndad�r.

Co�rafi mekan olarak, Orta Asya T�rk co�rafyas�, Acem-�ran co�rafyas�, Arap co�rafyas�, Anadolu T�rk co�rafyas�, Mevl�na�n�n k�lt�r co�rafyas�n� olu�turur.

Bu co�rafya Mevl�na�n�n ilgi alan� olan tasavvufi hayat�n �oktan maya tuttu�u iklime sahiptir. �brahim Ethem (777) Belh�i mesken tutarken, IX.y�zy�lda Ba�dat�� yurt tutar, Tasavvuf �ran�da ise hayat�n ta kendisi olur. Fars�a edebiyat dili olarak �ne ��karken, alfabe Arap�ad�r, T�rk�e en yayg�n konu�ulan dildir.

Mevl�na ailesinin y�neldi�i Sel�uklu Konya�s�, T�rklerle ilk kez Af��n Bey zaman�nda tan��r. Bu bir ku�atma olmaz. Nihayet Sultan K�l�� Arslan Konya�ya yerle�ir ve ba�kent yapar. Art�k T�rk-�sl�m Konya yeniden do�maya ba�lar. Sultan Murat devrinde Anadolu �Turkia� T�rkiye ad�n� al�r. Bu de�i�ime uygun olarak Konya �ehri de T�rk�n lehine de�i�meye ba�lar.

Alaattin Keykubat y�netiminde bulunan Anadolu bug�n bizim anlad��m�z manada tekd�ze de�ildir. Ba�kald�ran beyler, ayaklanan topluluklar, olmu� ve ola gelmektedir. Ayr�ca yerli halklardan Rumlar, Ermeniler, o g�n oldu�u gibi �a�lar boyu ya�amay� s�rd�r�rler.

T�rkistan ve Horasan�dan kopup gelen; O�uzlar, Uygurlar, Karluk, K�p�ak gibi T�rk boylar� Anadolu�yu ba�tan ba�a tararlar. Bir k�sm� yerle�ik hayata ge�ip medeniyet odaklar� olu�tururken, bir k�sm� g��ebe hayat� s�rd�r�r. B�t�n bu olup-biten olaylar sonucu Anadolu�nun T�rkle�mesi ger�ekle�ir. Bu ger�ekle�me �nce Orta Anadolu�da boy verirken, yabanc� unsurlar peyderpey sahil b�lgelerine �ekilir. Anadolu bir yandan da �sl�m Alemi�nin par�as� olur. Tabiidir ki bu co�rafyayla b�t�nle�me sonucu, kendini emniyette hisseden kitleler; cami, medrese, kervansaray, han, hamam, tekke, zaviyelerle Anadolu�yu donat�rlar. K�lt�rel geli�me de buna ayak uydurur.

Anadolu�ya; �ihabettin S�hreverdi, Kemalttin Ebu-Bekr, Gazio�lu Mehmet, Mehmet Ravendi, Muhyiddin Arabi, Sadrettin Konevi, Necmettin Daye, Seyyid Burhanettin, Tirmizi gibi ilim ve tasavvuf erbab� can ve dirlik verir. T�rk Edebiyat� da O�uz Leh�esiyle ilk eserlerini verir. Ticaret yollar� emniyet alt�na al�n�r. B�y�k �ehirlere sa�lam kaleler in�a edilir. Muhtemel Mo�ol istilas�na kar�� t�m emniyet tedbirleri al�n�r. Ancak Alaattin Keykubat�tan sonra yap�lan yanl�� hesaplar, emekleri bo�a ��kar�r ve Mo�ol istilas� �nlenemez. Pek �ok co�rafya gibi Anadolu da darmada��n olur.

Co�rafya, demografik yap�, k�lt�rel mayalanmaya bak�ld��n da, Alaattin Keykubat d�neminde Mevl�na ailesinin en do�ru se�imi yapt�� anla��l�r. O d�nemde bu kutlu aileyi kald�racak ba�ka yer ve mekan da yoktur. Mevl�na bu zeminde zaman zaman insan unsurundan bizar olsa da, bu �ikayetler iyi bak�ld��nda geneldir ve temel insan problemine aittir. Lokal bir tasarrufta bulunmaz. Verdi�i onca eser, g�ndelik hayat, b�rakt�� derin izlere bak�ld��nda, Konya�n�n o d�nem Mevl�na i�in bi�ilmi� kaftan oldu�u g�r�l�r. Bu elveri�li iklimdir ki, Mevl�na�ya y�ksek perdeden ses ��karma h�rriyetini bahsetmi� O�da bu iklimi olduk�a verimli kullanm��t�r.

�ok karma��k ve zengin olan bu d�nem, gerek Arap, Fars, gerekse T�rk tarih�ileri a��s�ndan zor bir d�nemi i�aret eder. �yle ki �nl�lerin isimleri bile �o�u kaynakta farkl� yaz�labilmi�. Ana ekseni s�z-rivayetler olu�turmu�tur. Tarih�i bu rivayet d�nyas�ndan hakikati �ekip, ��karmak zorundad�r. Co�rafi b�lgeler, yer adlar�, soy, boy, hakimiyet unsur ve alanlar� karma�a i�indedir. Beni de en fazla yoran tarih dilimi bu Sel�uklular d�nemi olmu�tur. Olaylar� s�n�rland�rmak net bir sonuca ula�mak her zaman g�� olmu� ve olacakt�r.

�zellikle Sel�uklu d�nemi tarihimiz a��s�ndan �ok �al��lmas� gereken bir d�nemdir. Olaylar� ba�lamada b�y�k bo�luklar mevcuttur. Bug�n Anadolu�yu gezdi�imizde; ciddi bir medeniyetle kar��la��r�z. Bu medeniyet bizi �elecek kadar g��l�d�r. �evremizi ve ruhumuzu an�nda ku�at�r. Bu d�nemi derinden fethetmek i�in, �nce �sl�m��n yay�l�� a��s�ndan, mezhepler tarihi, tarikatlar�n olu� ve yay�l��, tarikat �nderlerinin hayat�, milletler m�cadelesi, T�rk yay�lma sahalar�, boylar, alt kimlikler, az�nl�klar ve guruplar a��s�ndan, k�lt�rel ve ekonomik, demografik a��dan inceleyerek bir Sel�uklu koleksiyonu olu�turmak en ��kar yol olarak g�z�kmektedir. De�erli �al��malar mevcut ama yetersizdir.
Anadolu�nun son vatan par�as� olmas�, bu talebimizi g��lendiren en b�y�k nedendir. Mevl�na gibi y�ce de�erlerin yeniden ihyas� ise birinci nedenimizin mayas�n� te�kil eder. Anadolu gezildi�inde g�r�l�r ki Anadolu�da Osmanl��dan �ok Sel�uklu ve devri hakimdir. Erzurum, Konya, Sivas, Kayseri hatt� gezildi�inde bu a��k�a g�r�l�r.
Sel�uklu ve Mevl�na�n�n ihyas� �yle anla��l�yor ki boynumuza bor�tur

MEVL�NA VE KONYA

Kudretli ve kendinden olduk�a emin bir idarecinin y�netiminde olan Konya�ya Mevl�na ailesi davet edildiklerinde hi� teredd�t etmez ve yola koyulurlar. Karaman Emiri Musa bu �nemli aileyi g�ndermeye pek r�za g�stermese de yapacak bir �ey olmaz. Her karizmatik lider gibi Alattin Keykubat bu daveti yaln�z Mevl�na ailesi i�in yapmaz, �emberi i�ine t�m ilim ve irfan sahiplerini katar. Ciddi bir medeniyet kurucusu oldu�unun fark�ndad�r. Mevl�na ailesi Konya�ya geldi�inde; ba�ta Alaattin Keykubat, t�m devletlilerden, ilim erbab�ndan ve halktan yeterince sayg� g�rm��t�r. Ailenin �n� zaten Konyal�larca malumdur. Geli�i ile birlikte Baba Veled�in etraf�nda Konya halk� bir nevi halelenir. Bu hava b�t�n Konya�y� sar�p-sarmalar. Bahattin Veled de da�arc��nda ne varsa k�skanmadan Konyal�lara sunar. �ki y�l ya�amas�na ra�men Konya halk� O�na bu g�nk� mezar�n� lay�k g�r�r, bezer, s�sler, bir nevi kutsar. Konya �ok �zel bir insan� kaybetti�inin fark�ndad�r.

Sayg�n bir baban�n devam� olan Mevl�na�n�n i�i bir bak�ma zordur, ancak avantajl�d�r da. Babas�ndan bo�alan k�rs�ye lay�k g�r�l�r. Mevl�na k�sa s�rede koltu�unu hakk�yla doldurdu�u gibi farkl� biri oldu�unu da hissettirir. �nceleri g�nl�k 300-400 ki�iye f�k�h vaazlar� verir. Hitap etti�i kitle k�sa zamanda y��nlara d�n��r. Zaman ilerde on binlere vazedece�ine �ahit olacakt�r. Bu ilk a�amada Mevl�na, tan�d�k, bildik bir medrese alimidir. Halk�a benimsenen k�yafetler giyer. Babas�na duyulan itimat nedeniyle de fazla sorgulanmaz. Zira g�ven veren bir nesep-soya sahip olmak do�u k�lt�rlerinde daima sayg� g�ren pe�in bir avantajd�r. Bu �rneklere g�n�m�zde de �ahit olmak m�mk�nd�r. Bu durum bir nevi k�lt�rel nast�r. Anl�yoruz ki Mevl�na�n�n bu tutum ve davran��lar�,i�i idare etmekten �te de�ildir. Bu kadar i� kaynamalar�ndan pek kimse haberli de�ildir. �ok fazla renk vermez ancak ileride g�r�r�z ki, g�n gelecek k�rs�leri terk edecek, giyim-ku�am de�i�ecek, farkl� ve ola�an d�� davran��lar sergileyecektir. ��nk� Mevl�na�da halk�n anlayamayaca�� ruh burkuntular� �oktan ba�lam��t�r. O ger�ekte farkl� bir alemde seyretmektedir. C�ssesi Konya�ya s��amamaktad�r.

Mevl�na�dan s�z a��nca �nce �zlem-hasret kelimesinin mana ve �nemini kavramam�z gerekmektedir. Mevl�na�n�n bu hummal� �zlemi biz inan�yoruz ki, �ocuk ya�ta terk etti�i Belh�e olan �zlemiyle ba�lamaktad�r. Eserlerinde bu �zlemi m��ahhasla�t�rmasa da, �ocuk ruhunda bu ayr�l��n ne denli bir �zleme d�n��e bilece�i t�m insanl��n ger�e�idir. Bundan do�al bir �ey yoktur. Bir �ocu�un zamans�z ve iradesi d��nda, bir k�s�m k�t� nedenlerin de fark�nda olarak topra��ndan kopar�lmas� hi�bir �ocu�un kald�rabilece�i t�rden �ey de�ildir.�ok yer de�i�mi� bir memur olmam nedeniyle kendi �ocuklar�mda bunu hep g�zlemlemi�imdir. Ko�tu�u, co�tu�u, �elik-�omak oynad�� sokaklar�, bayram �ekeri toplad�� sevecen dedeler, nineler, saf�a ba�land�� ocukluk arkada�lar�ndan kopar�lmak, �ocuk ruhunda derin izler b�rakacak g��tedir.

Zamanla olgunla�an Mevl�na Belh�le ba�layan ayr�l�k ve �zlemini Elest alemine irca edecek derin ve y�ksek perdeden feryatlarla uyanacak, inleyecek ve uyand�r�lacakt�r.�u m�thi� feryad�yla alt� ciheti-y�n� sarsacakt�r.

�Dinle neyden duy neler s�yler sana,
Derdi vard�r ayr�l�klardan yana;�

Dikkat edilirse burada ayr�l�k tekil de�il, �o�uldur. Mevl�na bu feryad�yla b�t�n ayr�l�� ve kopu�lara �yk�n�r.

�Kestiler sazl�k i�inden der beni,
Dinler, a�lar; hem kad�n, hem er beni;�

Ayr�l��n nedeni olarak asla kendisini g�rmez, ayr�l��a neden olan hep ba�kalar�d�r.
� G��s�, g�z g�z ayr�l�k delsin de bir,
Sen o g�n benden i�it, �zlem nedir.�

Ruh olgunlu�una eri�mi� olan Mevl�na, Mesnevi�sine bu yaralay�c� m�thi� giri�le ba�lar.Tarih a��l�m�n� irdelersek bizi insan olman�n ebedi problemine �eker. �lk yarad�l�� n�vemize d�neriz. Ruhlar aleminden insan olarak ilk kopar�l��m�z, ilk ac�m�z olur. B�t�n ayr�l�� ve kopu�lar�m�z buradan ba�lar. Mevl�na k��k d�nyalar�, b�y�k d�nyalara eklemleyerek �rg�s�n� ger�ekle�tirir. Konular� se�i�inde bildik, tan�d�k, g�nl�k olaylar ��k�� noktas� olur. Buradan eri�ilmez �telere kanat a�ar.

�Her kim asl�ndan uzak d��s�n:Arar;
a d�nmek�in bir uygun g�n arar.

�zlem maya tuttuktan sonra anl�yoruz ki aray�� ba�layacakt�r. Aramak, ula�makta, olduk�a insani bir taleptir. Art�k mesaisini uygun zaman� kollamaya harcayacakt�r. Mevl�na�da uygun g�n �l�m olarak kar��m�za ��kacakt�r.

�Dost�a kah yolda� olup, kah d��mana,
�nleyip sesler duyurdum her yana.�

Mevl�na insanl�k i�inde ayr�l�k g�zetmez. Bu fark�nda olmamaktan �ok uzak ve asil bir duru�tur. D��manla i�birli�i g�zlemekten �ok, burada insan� t�vbekar olma �zelli�ine vurgu yapmaktad�r. Nas�l olsa bir g�n kap�m�z� �alacak anlay��.

�Dost olur. Zann�nca-her insan bana,
S�rlar�m gel g�r ki me�huld�r ona.�

Mevl�na her irfan sahibi gibi ba�kalar�n�n onu anlamas�n� beklemez. Eserlerinden herkes nasiplensin diye bunu g�zetmi� olsa da, ger�ek d�nyas�ndan halk� devaml� uzak tutmu�tur. Buda tabii bir �eydir. �yle ya s�z anlayana s�ylenir. Mevl�na�n�n a��r y�k�ne talip olmakta zaten her babayi�idin i�i de�ildir.

�S�rlar�m olmaz iniltimden uzak,
Her g�z etmez fark, i�itmez her kulak.�

Mevl�na iniltisinin s�rlardan m�rekkep oldu�unu s�ylemekle zaten �yle bir hal diline sahip oldu�unu beyan eder.Bunu anlaman�n ve ��zmenin de her ki�inin i�i de�il, er ki�inin i�i oldu�unun fark�ndad�r.

�Sakl� olmaz birbirinden can ve ten,
Can� g�rmek�in izin yok bil ki sen!�

Mevl�na burada kendi fark�nda l��na vurgu yapar. Can ve tenin bir b�t�n oldu�unu kendisi fark etmi�tir. Bu fark�nda olman�n ise ulvi ve �etin bir �aba gerektirdi�i kan�s�yla, bu izni elde etmenin kolay �ey olmad��n� seslendirir.

�Bir ate�tir,yel de�ildir ney sesi,
Kim ate�sizdir: Yok olsun b�ylesi.�

Mevl�na ate�e at�lman�n �brahimce bir tav�r oldu�unu bilerek hayk�r�r. Bunu g�ze almadan �olmak� m�mk�n de�ildir. Zaten yok olacak insanlara da madem ate�te yok olmay� g�ze alam�yorsunuz, Bo�u bo�una yok olacaks�n�z diyerek asl�nda sitemini belirtir.

�Sevgiden a�lar e�er a�larsa ney,
Sevgiden �a�lar e�er �a�larsa mey�.

Mevl�na sevgiyi insan�n tam kar��l�� olarak g�r�r. B�t�n verilen �abalarla elde edilecek olan sevgidir, muhabbettir. O�da zaten i�in asl�d�r. Allah��n sevgi ve muhabbeti a�k�na inlemek ve �a�lamakt�r.

�Ney o �eydir; perde y�rt�p perdesi,
Dost edinmi� dosta hasret herkesi.�

Sevgiden sonra Mevl�na dostlu�u �ne ��karmaktad�r. Dostluk do�urmayacak muhabbet bo�a �abad�r. Sevgiden ama� dostluk kurmak, bir olmak, b�t�n olmak, ayr�l�� bitirmektir.

�Hem devad�r; ney denen �ey hem zehir,
Bir bulunmaz arkada�t�r: Hem fikir�.

Zehir ve deva, problem ve �are, sevgi ve nefret; bunlar zaten hayat�n i�inde bizimle var olan ger�eklerimizdir. �nemli olan insan neyin yan�nda oldu�u, yani tercihi. Burada zehirden �ok ney�in yan�nda hemfikir olmak, Mevl�na�ca insana yak��and�r.

�Anlat�r ney:A�k� Mecnun�un nedir,
Kanl� bir yoldan haber vermektedir.�

Burada Leyla ile Mecnun hikayesine vurgu yaparak, bu yola ��kman�n ve devaml� olman�n kolay �ey olmad��, bin bir badirenin de insan� bekledi�inin bilinmesi gerekmektedir. Nitekim �ems�in ba��na gelenler Mevl�na�y� a��r �ekilde yaralam��t�r. Bu beyitte ki vurgu biraz da o hadiseyle ilgilidir zann� benim kanaatim.

�M��teri ancak kulak: S�z satsa dil,
Ancak a��k akla mahrem, b�yle bil�

Mevl�na a�k�n akla mahremiyetinden s�z etti�ine g�re, �u anda anlama ad�na benim g�sterdi�im �abada beyhude. Yine de �srarla biz anl�yormu�uz gibi belki r�ya tabirliyoruz. Ne bileyim. Herkes anlad��nca bizde �ylesine.

�Derdimizden g�n zamans�z dolmada,
Her yan�� bir g�nle yolda� olmada.�

Dert s�reklilik arz etmede,bizse zaman� kendimizce b�lmelere ay�r�r�z dakika, saat, g�n, ay gibi. Esasta zamanda s�reklidir. S�rekli olan s�reksiz hale d�n��t�r�l�nce uyumsuzluk do�maktad�r. Mevl�na bunu ��zmek i�in derdin s�reklili�ini de �yan��lara b�lerek s�reksizli�e uyum sa�layarak sonucu iyili�e ba�lar.

der, etmeyiz yersiz keder;
Var ol, ey sen tertemiz insan! Yeter.�

De�erlendirilmi� olarak ge�irilmi� zaman�n, an�n ancak mutluluk verece�ine vurgu yapan Mevl�na, bu safiyete ula�an insan� kutlulamaktad�r.

�Yurdudur engin: Bal�k kanmaz suya,
R�zk e�er eksikse: G�n dolsun mu ya!

Bu lezzete ula�an insan�n art�k mutlu olaca��n�,gerisinin laf�g�zaf oldu�unu belirtir.

� Anlamaz olgun adamdan ham adam;
S�z hem az hem �z gerektir vesselam�

Mesnevinin ilk on sekiz beyitinden olu�an yukar�daki a��klama getirmeye �al��t��m beyitler, Mevl�na i�in �nemli oldu�u kadar T�rk edebiyat� i�inde �ok �nemli bir edebi an�tt�r. Gerek muhteva, gerek ses, gerek �rg� bak�m�ndan �aheser niteli�indedir. Haf�zalarda kal�c� olmas� nedeniyle, gerekli �nemi verip incelememiz i�ine almay� uygun g�rd�k. �ok fazla �evirisine rastlad��m�z bu on sekiz beyitin �e�iminde �iir lezzetini olduk�a bask�n bulmam, birazda �airli�im olmas� nedeniyle Dr. Abdullah �ztemiz HACITAH�RO�LU�nun �evirisini incelememe almay� uygun buldum.

Bu �zlemlerle Mesnevisine ba�layan Mevl�na, bir yandan kendini in�a ederken, bir yandan da Konya�y�, Anadolu�yu, �sl�m co�rafyas�n� insanl�� yeniden in�a ediyordu.

Devam edecek...

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Mevlanada A�k Yunusda Sevgi -3 ba�l�kl� yaz� HayrettinYazc� taraf�ndan 20.10.2010 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.