MEVL�NA�NIN ESERLER�:
F�H-� MAF�H VE MECAL�S�SEBA

Muiniddin S�leyman pervaneye ithaf etmi� oldu�u bu eseri G�lp�narl��n�n g�r�� ile; mevzu bak�m�ndan bir tertibe tabi tutulmam��, sohbetlerden olu�an kimler taraf�ndan topland�� da pek belli olmayan, ancak Sultan Veled ve �elebi H�samettin�in gayretleriyle hayat kazand�� anla��lan mektuplar�n� da i�ermektedir. Attar ve Senai�nin beyitlerinden, ayetlerden, hadislerden s�sl� �rnekler i�ermektedir. Bu eserlerinde Mevl�na�n�n hayat�n�n her b�l�m�nden �rneklere zaman ve d��nce olarak rastlamak m�mk�nd�r. Tabiidir ki, her �eyin �tesinde bu topraklarda ya�ayan her insana bu eserlere sahip olup, onlar� okuyup incelemek bor�tur. Bizlerin yapt�� yapaca�� al��malar elbette �nemli olacak, ancak, Mevl�na�n�n kendi eserleri kadar k�ymete haiz olamaz. Bu eserlere bug�n ula�maksa hi�birimiz i�in zor de�ildir. Fih-i Mafihten Mevl�na�ya yak��an bir �rnek:�Bizim s�zlerimizin hepsi yenidir, ba�kalar�n�n s�zleri ise rivayettir. Bu rivayet yepyeni s�zlerin par�a bu�u�udur. Yepyeni s�z insan�n aya��na benzer, rivayetse ayak �eklinde, tahtadan takma hayatt�r. O takma aya�� bu ayaktan alm��lar onun boyunu, enini, bunun boyuna, enine uydurmu�lar. D�nyada ayak olmasayd� bu takma aya�� nereden yaparlard�? �u halde bizim s�zlerimiz yepyenidir, kimi s�zlerse rivayettir. �kisi de birbirine benzer. Bir ay�rt edici gerek ki yeni s�z� tan�s�nda yeni s�zden ay�rs�n. Ay�rt edi� inanmakt�r, k�f�rde ay�rt edemeyi�. �u f�kh�n temeli de vahiydi ama halk�n d��nce ve duygular�yla d��p ko�malar�yla kar��t� da temizli�i berrakl�� kalmad�; �imdi vahyin temizli�ine nereden benzeyecek? Hani Turut�tan �ehre akan bir su vard�r; kayna��nda bir seyrette g�r; ne de ar� durumdad�r, ne de g�zel. Ama �ehre geldimi, mahallelerden, ba�lardan, evlerden ge�timi, bunca halk elini, y�z�n�, aya��n�, bedenini, elbisesini, haklar�n� onunla y�kad� m� mahallelerin la��mlar�, atlar�n, kat�rlar�n pislikleri ak�p da ona kar��t�m�, has�l o yandan bu yana ge�timi, ayn� sudur. Hani topra�� g�nl�k g�listanl�k eden, susuzu kand�ran, bozk�r� ye�erten sudur, ama bulanm�� gitmi�tir. Yaln�z bu suda o ar�l��n kalmad��n�, k�t� �eylere bula�m�� oldu�unu anlamak i�in bir ay�rt edicinin bulunmas� gerek. �nanm�� ki�i zekidir, ay�rt eder, anlay��l�d�r, ak�ll�d�r�.

( 38. b�l�m) Mektuplardan bir b�l�m;�L�tuflarda ihsanlarda bulunan, ��pheli �eylerden �ekinen, kulluk eden, hatunlar�n �v�nc�, onlar�n en korunmu�u, en namuslusu, y�ce himmetli, sonu d��nen, hay�rlar� yayan, ad�-san� iyi, padi�ah yarat�l��l�, efendiler efendisinin soyundan gelen hatunun y�ce, �rt�n�p korunmu� kutlulu�unu, devletini, ismetini, Allah daim etsin, ikbalini art�rs�n, g�n ge�tik�e devletini ziyade, dostlar�n�n g�z�n� ayd�n etsin; d��manlar�n�n burunlar�n� yere s�rts�n; din ve d�nya hacetlerini reva edip iki d�nyada da muratlar�na eri�tirsin; iki d�nyan�n kutlulu�una ula�t�rs�n Muhammed ve soyu hakk� i�in. � Bu duac�n�n selam�n� kabul buyurduktan sonra bilin ki kutlu y�z�n� g�rmeyi o kadar arzulad�m ki, bu arzumun s�n�r� yok. Y�ce hakta �ahittir ki o tek hatunun ahvalini bir an bile d��nmekten hali de�ilim. Padi�ah�as�na yapt��m�z hi�bir l�tuf, hi�bir kerem ve ihsan unutulmu� de�ildir. Tanr�ya yalvar�yorduk, dualar ediyorduk; fakat gelmeye mektup yazmaya imkan yoktu. Zaten o e�i bulunmayan hatununayd�n g�nl�, temiz can� da bilir; bu hususta fazla s�ze l�zum yok. Tanr� i�in olan sevgi, �l�mle, dirimle, azalmaz. Boyuna gidenden gelenden sizi sormaktay�m. Ahvalinizi soru�turmaktay�m. Y�ce Allah�a hamd olsun ki sonunda hay�r, selamet ve kurtulu� haberinizi ald�m. Pek sarp, pek �etin vakalar oldu ama bunlar, derecelerin y�celmesine , devlet ve kurtulu� elde etmenize sebeptir. O y�ce Hatun, boyuna Tanr��ya dayanmada, g�venmede, Y�ce tanr�n�n l�tfuna, yard�m�na bel ba�lamaktad�r; sonunda da Tanr��n�n ezeli l�tfu, dertleri, derman�n ta kendisi yapacak, ��k�nt�leri onarma haline getirecektir; esasen Allah��n s�nnetidir bu; o ezeli Tanr�, y�zlerini hakka tutan, hakk�n l�tfuna dayanan peygamberlerle, erenlere, onlara uyanlara, imtihan i�in �etin belalar vermi�tir. Bir dereceye dek ki �mitsiz bir hale gelmi�lerdir de d��manlar, siz, Tanr� l�tfundan s�zler ediyordunuz; tanr� �arab�n� i�iyoruz ; i�te �imdicek haliniz bu, sizin elinizi tutmad� diye onlara sitemlerde bulunmu�lard�r. Onlarda biz, beden ve nefes bak�m�ndan yoksuluz, zay�f�z, �mitsizlikle ah etmedeyiz, ama g�nl�m�zde pek sa�lam bir ahit var, iman�m�z pek sa�lam; Tanr� vadinin do�ru oldu�unu biliyoruz, sonunu da bu zehiri bize �eker edecektir. ��inde bulundu�umuz karanl�� ayd�nlatacakt�r; ba� a�a�� gelmi� devletinizi y�celtecektir.� demi�lerdir. Sonunda da b�yle olmu�tur.� Son, �ekinip sak�nanlar�nda� tanr�n�n yad�m�, l�tfu gelip eri�mi�tir, her ac�l��a bedel, y�z binlerce tatl�l�k duymu�lard�r, her ayr�l��n kar��l��nda binlerce kavu�up bulu�ma elde etmi�ler, binlerce kutlulu�a ula�m��lard�r. �i�te b�ylece ger�ektir, bize aittir bu; inananlar� b�yle kurtar�r�z. � � Bu yandan ne haber vereyim, ne diyeyim? K��k b�y�k herkes, gece g�nd�z, o devlete dua etmek i�in, acizlerin, muhta�lar�n ellerini tutan, icabet dergah�na el a�m��lar, el kald�rm��lard�r; o e�i bulunmaz hatunu �zlemi�lerdir. Huzurunuzda bulunanlar�n, k��k b�y�k hepsine de selamlar� var, esselam.�

D�VAN-I KEB�R

Yap�lan tespitlere g�re k�rk bin �� y�z seksen beyitten olu�an, Mesnevi gibi Fars�a yaz�lm�� bir �iir divan�d�r. Mevl�na�n�n d�nya �ap�nda tan�nmas�nda eseri olu�turan gazel ve rubailerin b�y�k pay� olmu�tur. Arap�a, T�rk�e, Rumca �iirleri de ihtiva etmektedir. Eserin cazibesini olu�turan belki birazda bu �e�itliliktir. Ayr�ca Mevl�na�n�n bu eserinde Horasan ilinde yayg�n Fars�ay� kullanm�� olmas� eserin zaman�ndada �zellikle �ran�da �ok sevilmi�tir. Divan-� Kebir�deki �iirler, otoritelerce didaktik ve lirik �iirler olarak tan�mlan�r.
Bilindi�i gibi Divan-� Kebir �zel bir muhtevayla kronolojik s�ra takip ederek yaz�lm�� bir eser de�ildir. Mevl�na�n�n ruh d�nyas�n� elbette �st derecede yans�tmaktad�r. Ancak olduk�a �e�itlilik arzetmektedir. Elimizde bulunan alt� ciltlik G�lp�narl� �evirisidir. Bir �rnek: 1/260 �Nesrinle g�l�n gerde�inde davulu boynuma ast�m. Bu gece tefle, d�mbelek en g�zel elbisemiz.

Sus, bu gece z�hre saki oldu, kadeh sunuyor. Bizim pembe beyaz tenli sevgilimizde kadehi ald� �ekip duruyor.

Tanr� hakk� i�in bu anda sufiler, bizim rahmet dilememizden �evke geldilerde gaybleri bilen Tanr�n�n gayb huzurunda ne�elendiler, bellerine gayret kemerlerini ku�and�lar, semaa girdiler.

Bir b�l�k halk deniz gibi k�p�r�yor dalgalar gibi secdeler ediyor, bir b�l�k hakta k�l�� gibi sava��yor; b�t�n kederlerimizin kan�n� i�iyor.

Sus bu gece padi�ah mutfa�a girdi, ayd�n y�zl� ne�eli bir halde a��l�k ediyor. G�r�lmemi� bir �ey bu, helvam�z� o tatl� sevgiliyi pi�iriyor.

Ey ecel mele�i sava��m�zdan ka� sava��m�zdan ka�, ��nk� sen bizim rengimize boyanamazs�n, boyanamazs�n bizim rengimize sen.

Sava��m�za girersen, bizimle sava�maya kalkarsan onun ellerinin sald�r��lar�ndan, onun a�aca�� yaralardan bir tek damar�n bile sa�lam kalmaz senin.

�nce �ylesine bir �arap �ekmelisin, �ylesine ho� bir sarho� olmal�s�n ki kendinden ge�melisinde, sonra kat�lmal�s�n ahengimize, sonra kat�lmal�s�n ahengimize.

Bu �arab� i�mek istersen y�r�, �nce �i�e gibi daral, �i�e oldunmu da vur kendini ta��maya, vur ta��maya kendini.

Kim o k�z�l �arab� i�erse geli�ir, murad�na erer, daralm�� g�nl�m�zden ferahl�klara kavu�ur.�

MESNEV�

Mevl�na�n�n en tan�nm�� eseridir. 13 May�s 1263 y�l�nda yaz�lmaya ba�lanm�� alt� cilt ve 25700 beyitten olu�mu�tur. Ba�tan beri failat�n failat�n failat�n veznindedir. Yine ba�tan ba�a Mesnevi formundad�r. Her beyitin m�sralar� kendi aralar�nda kafiyeli olup, her beyit di�er beyitlerden ba��ms�zd�r. �� i�e anlat�lan hikayelerden olu�ur. �slam tasavvufunun �aheseri demekte mahsur yoktur. Kur�an ve hadisten sonra �zerinde en �ok durulmu� �sl�m eseridir. Mevl�na�n�n �zellikle sema s�ras�nda vecde gelince s�yledi�i beyitler �elebi H�samettin taraf�ndan kaleme al�nd�� bilinmektedir. Mesnevi terc�melerinin en �nl�s�, Nahifi�nin T�rk�e manzum tam terc�mesidir. A.Avni Konuk�un terc�me ve b�y�k tefsiri, Veled �elebi �zbudak��n alt� ciltlik terc�mesi, Ankaravi�nin, Abidin pa�an�n �erhleri ve Abd�lbaki G�lp�narl��n�n alt� ciltlik Mesnevi �erhi en tan�nm�� terc�me ve tefsirlerdir. Tam olarak Arap�a�ya, �ngilizce�ye ve se�meler halinde b�t�n dillere �evrilmi�tir.

Burada bir �zelli�e de vurgu yapmadan ge�emeyece�im. Bilindi�i gibi Mevl�na; efendimiz Mevl�m�z anlam�nda bir kelime olup sayg� ifadesi olarak b�y�k zatlara verilen bir isimdir. Mevl�na�dan �nce bu isim bir �ok b�y��e verilmi�tir. Ancak ne zamanki Mevl�na gelmi�, bu �nvan� ta��yan b�t�n zatlar eski isimlere d�nm��lerdir. Bu isim Mevl�na Celaleddin Rum� ile �zde�le�mi�tir. Art�k Mevl�na denince Celaleddin Rum� �den ba�ka kimse akla gelmemektedir. Mevl�na kelimesini y�ce varl��yla bir nevi �ahsile�tirmi�tir. Buda b�y�k velinin bu isme ne kadar lay�k oldu�unun ve insanlar taraf�ndan nece sayg� g�rd��n�n ��plak ifadesi olmu�tur.

Mesnevi kelimesine l�gatlarda; ikilik manzume, her beyti ayr� kafiyeli manzume anlam�na gelmektedir. �sl�m d�nyas�nda pek �ok Mesnevi sahibi �air ve edip gelip ge�mi�tir. Mesnevide Mevl�na kelimesi kadar olmasa da �zellikle T�rkiye�de ve �sl�m co�rafyalar�nda Mesnevi denince akla Mevl�na�n�n Mesnevisi gelmektedir. Mesneviyi yazmakla onu da y�ce Mevl�na bir nevi �ahsile�tirmi�tir ve Mevl�na Mesnevi kelimeleri onun gerek �a��nda gerek g�n�m�zde kartviziti olmu�tur. K�sacas� umumiyi b�ylesine �ahsile�tirmi� ikinci bir d�nyal�ya rastlamak �ok zordur. En az�ndan T�rk-�slam k�lt�r� i�in bu b�yledir.
Yine G�lp�narl� Mesnevi �evirisinden bir �rnek almay� uygun bulmaktay�m.
�Kim Allah�la oturup kalkmak istiyorsa tasavvuf ehliyle oturup kalks�n� s�z�n�n anlam�:
� O el�i, bu bir iki kadehle kendinden ge�ti, akl�nda ne el�ilik kald�, ne haber.

Allah��n y�ce kuvvetine �a��r�p kald�; el�i buraya ula��nca da bir padi�ah kesilip gitti.
Sel denize d�k�l�nce deniz oldu; tohum tarlaya ekilince ekin oldu.
Ekmek, insanlar babas�n� bedenine girince �l�yken dirildi, her �eyden haberi oldu.
Mumla odun, kendilerine ate�e feda ettiler mi, kapkararanl�k �zleri ��k kesildi.
S�rme ta�� g�zlere �ekilince g�r�� kesildi de her �eye g�zc� oldu.
Ne mutlu o adama ki kendisinden kurtuldu da bir dirinin varl��na ula�t�.
Eyvahlar olsun diriye ki �l�yle d��p kalkt� da �ld�; dirilik ka�t� gitti ondan.
Sende Tanr� Kur�an�� na ka�arsan peygamberlerinin canlar�na ula��r, onlara kar�l�rs�n.
Kur�an peygamberlerin halleridir; onlar tertemiz ululuk denizinin bal�klar�d�r.
Kur�an�� okur, fakat dedi�ini tutmazsan, tut ki peygamberleri, erenleri g�rm��s�n ne ��kar?
Fakat Kur�an�da ki hikayeleri okur, buyruklar�n� tutarsan, can ku�un kafeste daral�r.
Kafesteki ku�, zindandaki mahpusa benzer, kurtulmay� istemeyi�i bilgisizliktendir.
Kafeslerinden kurtar�lan canlar peygamberlerdir; halka k�lavuzlu�a lay�kt�r onlar.
Onlar�n sesleri d��ardan gelir, dinden duyulur, sonrada kurtulu� yolu budur, bu der o ses.
Derler ki; bizde bu yola d��t�kte �u darac�k kafesten kurtulduk; bu kafesten kurtulmak i�in, bu yola d��mekten ba�ka �are yok.
Hastalan a�lar inler bir hale geldi de �u ta��n�p bilinmekten kurtars�nlar seni.
��nk� halk�a tan�nmak, bilinmek pek sa�lam bir ba�d�r; bu yolda demir ba�dan a�a��m� kal�r hi�?�

Alaattin Keykubat��n Sel�uklu Anadolu�suna getirmi� oldu�u saffetli ve m�r�vvetli devir son bulmu�tur. �sl�m co�rafyas� Mo�ol �stilas� ile yetesiye sars�lmaktad�r. Bin bir co�rafyadan kopup gelen kitleler zaten ba�l�l�k ve uyum sa�layarak billurla�m�� bir ruh birli�i olu�turamam��lard�r. Anadolu�yu yurt tutan kitleler �z renklerini, endi�elerini, al��kanl�klar�n� devam ettirmektedirler. Elbette bu ayr�l�k ve gayr�l�klar Mo�ol �stilas�n�n etkisiyle ruhlarda olu�an korku ve tedirginlik �nce beylere sonrada Sel�uklu saray�na yani Konya�ya yans�maktad�r. Bu yans�malar�n zorlamas�d�r ki Alaattin Keykubat�tan sonra �nce Konya�da sonra Anadolu�da birlik ve dirli�i torpiller, art�k s�hhatli ve sa�l�kl� karar almak m�mk�n olamaz. Merkezi otoritenin sars�lmas�, art niyetlilerin i�tah�n� kabart�rken, baz� guruplar� da yeni otoriteler aramaya sevk eder, bir k�s�m guruplarda ba��n�n �aresine bekar.

Sonu�ta devletten ve otoriteden umut kesilir, umutsuzlu�a kap�lan kitleler, zaten tam uyum sa�layamam�� olduklar�n� �ok eski olmayan vatanlar�nda yeni d��nce ve merciler ararlar.

Bu d�nemde ilim, irfan, d��nce bilgi ve beceride Anadolu insan�n� ku�atan, umuda d�n��en tek ger�ek vard�r oda dindir.

Dinden maksatta yerli halk i�in H�ristiyanl�kt�r, �zellikle �o�unlu�u olu�turan az�nl�klardan Rum ve Ermenilerdir. Di�er bir k�s�m az�nl�klar olsa da Rum ve Ermeni az�nl�klar �o�unlu�u olu�tururlar. Bu kitleler sahil kesimlere �ekilseler de endi�e ve korku bunlar�n da y�re�ine �oktan oturmu�tur.

Anadolu�nun asli unsurunu olu�turan ger�ek �o�unluk her boydan T�rkler i�inse yine tek ger�eklik dindir. Bu topluluklar i�inse dinden maksat �sl�m�d�r, M�sl�manl�kt�r. M�sl�manl�k insanlar�n hayat�na �eriat ahkam� bilinse de a��rl�kl� olarak tasavvuf ve tasavvuf �ekillenmesi sonucu olu�an tarikatlar yoluyla hayat bulmaktad�r. Bu iklimde tekkelerde medreselerin �n�ndedir.

T�m bu sayd��m�z badireler sonucu halk medreselerden �ok tekkelere ko�ar. Tasavvuf temsilcilerine, yani evliyaya y�klenen ola�an ve ola�an�st� de�er, yani onlar� birer kurtar�c� addetme anlay�� ne ��kar. Bu temsilcilerde bu imkan� hakk�yla de�erlendirirler. Art�k halk y��n y��n bu halk�n kurtar�c�lar�n�n etraf�nda hallenir. Ancak bu �nder ve kurtar�c�lar tekd�ze de�ildir. �zde ayn� kubbenin alt�nda bulunduklar�n�n idrakinde olsalar da ��kard�klar� sesler ve yans�malar farkl�d�r. Tasavvuf mi�feri alt�nda olu�an geli�en tarikatlar� anlay�� ve uygulamalar�, kulland�klar� enstr�manlar farkl�d�r. Halk�n �n�ne bu farkl� enstr�manlarla ��kacaklard�r.

�ark �sl�m� asl�nda S�nni M�sl�manl�� temsil etmektedir. Anadolu�yu besleyen Ahmet Yesevi damar� da S�nni �sl�m��n temsilcisidir. �eriata ba�l� feragatl� guruplard�r. Ancak bir�ok guruplarda S�nnilik dairesinin d��na ta�an kaynaklardan beslenebilmi�tir. Bu beslenme sonucudur ki Anadolu�da K�z�lba�l�k cereyanlar�, buna ba�l� olarak rengi ve h�viyeti az bilinen melamet fikri, �zellikle k�rsal kesimdeki halklar aras�nda kabul g�rm��t�r. �nce ayr�nt� ise h�rriyet vaad ederek, �eriat�n g�nah sayd�� bir k�s�m akideleri mubah sayma anlay��d�r. Bu anlay�� zellikle k�rsal kesimde boy verirken, �eriata ba�l� inan��n merkezi, zaten devletinde idare merkezi olan Konya ve Anadolu�nun bir kesiminde �sl�m birli�ini par�alamay� hedefledi�i anla��lan bu hareketlere kar�� yine tasavvufun i�inden gelen bir k�s�m �nderler taraf�ndan S�nnilik ad�na kar�� k�l�yor ve halk�n g�nl�nde yer buluyordu. Bu hareketin �n�n� a�anlar; Fahrettin Iraki, Sadrettin Konevi, Evhadettin Kirmani ve nihayet Mevl�na Celaleddin Rum� �ne ��k�yor ve kuvvetli bir diren� merkezi olu�turuyorlard�.

��te bu anlay��n i�inden gelen ve hepsinin �zerinde �zel ve g��l� bir etki b�rakacak olan Mevl�na sahneye ��kacakt�r. Bu �yle bir geli� ve olu�tur ki, sonunda �a��n� ve �a�lar� kendisine hayran b�rakacakt�r. �ncelikle Mevl�na bu b�l�nme, par�alanma, didi�me k�lt�r�n� geldi�i co�rafya itibariyle �ok iyi bilmekte ve idrak etmektedir. Onu ve ailesini buralara s�r�kleyen de zaten bu nedenler b�t�n� de�il miydi? ��te bu vasat�n idrak�nda olan Mevl�na bayra��n� nerde nas�l ve ne zaman y�kseltecektir? Hayat�n� ve ruhunu hep bu idrakle yo�urur. Evet �nce kendisi, �evresi, vatan� ve dahas� insanl�k, bu k�r d�v��n�n zincirini k�rmal�d�r. Ama nece ve nas�l? Mevl�na hep yeniden,yeniden ba�a d�nerek bunun �rg�s�n� kuracakt�r.

Seyredip gelen �sl�mi , S�nni tasavvufi gelene�e yeni bir �ehre kazand�racakt�r. Bu de�i�im ser�veni �nce �ahs�nda ya�ayacak sonra kitlelere ya�atacakt�r. Ger�ekte �slam�da ve insanda varolan bir tak�m hassalar� �ne ��karacakt�r, tasavvufa yeni bir hava , yeni bir heves katacakt�r. Tav�rlar�n�n hepsi belki orijinal olmayacakt�r ama, onu yeni bir nefeste diriltecektir. Tasavvufa ve insana yeni �eyler katacak ve kazand�racakt�r. Mevl�na �nce kendi ruhunda ve hayat�nda k�hnemi�liklere son verecektir. Ruhunu ve �ahs�n� yeniden dizayn edecektir. Bunu ba�armadaki en b�y�k mesnedide �emsle bulu�mas� olacakt�r. �emsle bulu�mas� bir anlamda da yeni bir Mevl�na�n�n do�u�udur. Bundan sonra a�k� ve sevgisi �ne ��kacakt�r. A�k ve sevgi kavram�n� evrenselle�tirecektir. �nan�r ki, insan sevgiden az�c�kta nasiplenmi� olsa �o�u �eyi ayr�l��, gayr�l��, kindarl��, d��manl�� terk edecektir. Yeter ki bu sevgiden bir k�r�nt� bulunsun. Mevl�na bu sevgi yolluna girince, a�kla y�zle�ti, a�k�n etkileyici ve kesintisiz g�c�ne inand�. Bunu ruhunun mihveri yapt�. ��nk� Allah kavrama ve bilme ancak a�kla m�mk�nd�. Bu a�k muhabbeti do�uracakt�r. Muhabbet sevgiyi kal�c� k�lacakt�r. Zira muhabbetten Muhammed has�l olmam�� m�yd�. Evet Mevl�na�da ki a�k ve sevgi Allah, Muhammet, M�sl�man men�elidir,

�Ben sa� oldu�um s�rece Kur�an��n k�lesiyim.
Ben Muhammet muhtar�n yolunun tozuyum.

Benim s�z�mden bundan ba�kas�n� kim naklederse,
Ben ondanda bizar�m, o s�zlerden de bizar�m�

Demek sureti ile ruh k�nh�ne i�aret etmektedir. Kur�an�i bir muhteva i�inde ruhunu dizayn etmi� a�k ve sevgi kayna��n� da buradan alm��t�r. Tan�d�k bildik Eflatuni felsefenin Mevl�na�n�n �rg�s�nde pek pay� yoktur. Ancak bunlarda Mevl�na�n�n bilgi d�nyas�ndad�r.
Buradan hareketle Mevl�na yarat�l��n mahiyetini derinlemesine inceledi. �nsanda bulunan iyilik e g�zellik sevginin fark�na vard�. Allah��n varl�� insan i�in, insan� kendi i�in yaratt�� ana espriye uygun olarakta bir b�t�n�n,ili�kiler ve anlam b�t�nl��n�n fark�na vard�. Madde-m�n� �eli�kisinden de bir anlamda ruhunu kurtard�. Ruhu maddenin �zerine ��kararak ruhun �zerine de a�k� oturttu. Maddeyi manayla kard�� gibi ruhunu da sevgi ve a�kla kard�. Yaln�z a�k her �eyin �zerinde dominant bir pozisyon ald�. Bu pozisyon al��t�r ki Mevl�na da de�i�im ve geli�menin yolunu a�m��t�r. Bu a��l�m�n Mevl�na�ya kazand�rd�� daima yeni ve taze kalmakt�r. �D�n d�nd� canca��z�m yeni �eyler s�ylemek gerek� derken bunu kastetmektedir. Mevl�na�n�n ba�l�lar� ve halk nezdinde �ekicili�ini art�randa bu olmu�tur. Mevl�na insanl��n ve zaman�n�n kar��s�na daima taze ve yeni bir y�zle ��km��t�r. Mevl�na bu dirli�ini sahip oldu�u a�ka bor�ludur. Bu a�k� d��ar�ya yans�tma becerisiyle de g�n�lleri �elebilen ve devrinin bir numaral� cazibe merkezi olmu�tur.

Seven-sevilen, a��k-ma�uk ili�kisinin i�inde b�y�yen a�k ve evrensel benlik dedi�imiz �zneye, buradan da insan� kamile yol bulmu�tur. �nsan-� kamil Mevl�na�ca yetkin bir a�k adam�d�r. A�k bir u�tan Mevl�na�y� etkilerken, Mevl�na�da a�k� �ahs�nda y�celtmi� ve hak etti�i kutsiyete yeni bir y�zle ula�t�rm��t�r. Sonu�ta beni do�uran a�kt�r. Bilincine varm��t�r. Bu a�kt�r ki Mevl�na�y� kab�na s��maz ta�k�n ve co�kun bir hale getirdi . �Ben kendimden daha fazlay�m� derken bu ta�k�nl�k ve co�kunlu�unun nedenine vurgu yapm��t�r. Mevl�na�ya bu ne kazand�rm��t�r? Kazand�rd�� halk�n g�nl�n� fetih hareketidir. Bu �u anlama gelmektedir; Mevl�na insanlar�n g�nl�nde hakikaten varl��ndan fazla biri olarak yans�m��t�r. �nsanlar�n bu nedeniyle �ekinmesine nedende Mevl�na�n�n kendinden fazla olan y�z�d�r. Mevl�na�n�n a�k�, gizli sakl� bir �ey olmay�p ayan-beyan bir �ey olarak vurgulamas� da, yine a�k� insanlara yans�tmadaki ba�ar�s�nda gizlidir. Mevl�na bu hali bir soruyla yeniden vurgular;� Bir gece a�ka �Sahi sen kimsin?�diye sordum.
O: ben ebedi hayat�m; devam eden mutlu hayat�m�
Demek sureti ile a�k� kendisi ile birlik vitrine de ��kard��na inan�r. A�k�n sesinden ba�ka her sesi yad�rgad�.
�A�k namesinden ba�ka, i�itti�im b�t�n na�meler, davulun g�r�lt�s� gibidir�
Ve a�k� hi�bir �eyle mukayese etmez:
�Her �eyi tatt�m, senden iyisini g�remedim;
Denize dald��mda, senin gibi inci g�remedim;
B�t�n f��lar� a�t�m, binlerce kavanozdan tatt�m;
Ancak bunlardan hi�biri de�il de senin isyankar �arab�n duda��ma de�ince ilham verdi�
�nsanlara ula�mada a�k� bayrak yapan Mevl�na,y�ksek perdeden �u feryad� basar:
�Selam san ey a�k,sende bize iyi k�r sa�l�yorsun
Kibirlili�imizin ve bo� ��hretin �aresisin
Sen Eflatunumuz ve Galinos�umuzsun
A�k sayesinde s�fli v�cut g��e y�kseldi :
Da oynamaya ve kaynamaya ba�lad�
A�k Sina Da��na ilham verdi, Sina sarho� edildi ve Musa bay�ld�.�
Mevl�na�n�n cazibesini var k�lan, bir anlamda i�ini kolayla�t�ran a�k; Mevl�na�da her sonsuz,kesintisiz ve her an ya�anan, dinamik sunabilen bin Allah�la birlik bir Allah vergisidir.insana d��en bunun fark�na var�p hayat�n� ona vakfetmesi ve bundan insanl�k yarar�na sonu� ��karmas�d�r. Mevl�na �rd�� sevgi �emberiyle bunu ba�arm�� bir ger�ekliktir.

A�k�n tam olgunlu�una varan Mevl�na bir tarikat kurmam��t�, ancak bir tarikat�n b�t�n �ekillenmeleri hayat�na ve �evresine yans�m��t�. Bu yans�ma sonucu ileride de belirtti�imiz gibi Mevl�na�n�n �a�r�s�na evvelinde iki t�r insan ko�tu: halk ve zaman�n me�hurlar�. �nce bunlar�n fark�na varm�� olmas� da do�al bir sonu�. Bu insanlar Mevl�na�n�n d�zenli toplant�lar�na kat�ld�lar. Bu me�hurlar�n belli te�kilatlardan olmalar� �zellikle ahilik kaynakl� olmalar� , ki�iler aras� ili�kileri bir a� gibi �r�yor ve sar�yordu, a�k�n hakikati dalga dalga toplum katmanlar�na yay�l�yor. Mevl�na�n�n hedefledi�i s�kun ve s�kunete erme ortam� merkezden �evreye dalga dalga ger�ekle�iyordu.

Mevl�na al��lm�� insan ili�kilerini �nce alt/�st ediyor sonra yeniden kendi anlay��yla dizayn ediyordu . Yeni bir ahlaki olu�uma neden oluyordu. Bu ahlaki olu�umun temelini ise a�k ve sevgi olu�turuyordu.

Gece bulu�malar�nda Mevl�na sema ederek, d�n�yor bir yandan da inciler sa��yordu. Sema ve raksta Mevl�na�n�n �evresini ku�atanlar i�in yene bir �eydi. D�nya, �sl�m d�nyas� i�in �sl�m tasavvufu i�in belki ilk de�ildi. ��nk� � C�neyd bir g�n bin k�s�m dostlar�n�n sema meclisinde bulunuyordu. Dervi�ler co�tu ve raksa kalkt�lar. C�neyd yerinden hi� k�m�ldamad�. Bu durumu g�ren m�ridler onun raks� haram sayd��n� zannettiler. Ve raksa kakmamas�n�n sebebini sordular. C�neyd �u ayet ile bu soruya kar��l�k verdi �Da�lar� g�r�r, onlar� hareketsiz donmu� zannedersiniz. Halbuki onlar bulutlar�n y�r�mesi gibi y�r�mektedir...( Neml, 27/28)

Necm�ddin K�bra taraf�ndan kurulan K�breviye Tarikat�nda da sema ve raks�n oldu�unu biliyoruz. K�breviye Tarikat� Anadolu�da do�rudan temsil edilmemi� olsa da etkilerinin Anadolu�ya ula�t�� bir ger�ektir. ��yle ki: � K�breviye Tarikat�n�n Anadolu�da yayg�n olan tarikatlar aras�nda yer almamas�na kar��l�k, bu tarikat�n fikirleri, de�i�ik kanallarla yayg�nl�k kazanm��t�r. Bu kanallardan birincisi ve en �nemlisi Mevlevilik�tir.�Mevl�na�n�n babas�n�n Necm�ddin K�bra�n�n m�ridi oldu�u bilindi�inden, bunun do�al sonucu sema ve raks�n Mevl�na taraf�ndan biliniyor olmas� tabiidir. Ancak ger�ek �u ki Mevl�na sema ve raksta yeni bir can ve kan getirmi� �a��n� ve �a�lar�n� bu tarz�yla da etkilemi�tir.

Evet, sema ve raks, o g�ne kadar tasavvuf i�in yasanc� de�ildi ama, Konyal�lar ve Anadolu i�in yeni ve orijinaldi. Mevl�na bu kanal�da kullanarak yeni bir y�z oldu�unu ba�l�lar�na, Konyal�lara �a��na ve �a�lara dikte etmi�tir. Sema Mevl�na�n�n cazibesini art�ran �nemli bir unsur-��e olmu�tur. Bildi�imiz gibi gerek Divan-� Hikmetin b�y�k bir b�l�m�, gerekse Mesnevi bu semalar da vecdle co�an, ta�an Mevl�na�n�n �r�n� olmu�tur.

Sema gerek Mevl�na�n�n hayat�nda gerekse toplum hayat�nda �nemli mevki edinmi�tir. Mevl�na b�t�n co�kular�n� sema ayinlerinde a��a vurup, terenn�m ederken, halka kendisi i�in �ok orijinal olan bu ayinlere ko�uyordu. Halk bu ra�beti g�sterirken davetlilerde bundan geri kalm�yordu. Onlarda gerek kendi adlar�na, gerek hay�rl� bir olay d��n,,s�nnet gibi vesile k�l�narak semalar d�zenleniyor bu semalara bizzat Mevl�na davet ediliyordu. Davetlilerin yan� s�ra toplumun me�hurlar diyebilece�imiz ileri gelenlerde bu merasimleri d�zenlemek ve kat�lmaktan geri kalm�yordu. Tabiidir ki Mevl�na�da kulland�� mekanlarda bizzat semalar d�zenlerdi. Bu o kadar �nemlidir ki g�nler geceler haftalarca s�rd�� biraz m�bala�a olsa da kay�tlarda mevcuttur. Sema o �a�da Konya ve Konyal�lar�n d��n tarz�d�r dersek yeri var.

Bu orijinal uygulamad�r ki halk�n g�z�nde Mevl�na�y� biraz daha kendisinden fazla bir ki�ilik olarak alg�lamaya yol a�m��t�r.

Bu ruhlar� incinmi�, korku, teredd�t, iklimlerle peri�an olmu� �a��n Anadolu�suna yeni bir diriltici nefes gibi yans�m��, ruhlar�n, ak�llar�n, davran��lar�n yeniden disipline edilmesinde sema �nemli katk� sa�lam��t�r. �nsanlar eskiyi unutarak bir nevi i�tiyakla bu meclislere ko�mu� ve burada b�t�nle�mi�tir. �a�k�n kitlelere bir hayat suyu gibi gelmi�tir. Kin ve nefretin yerini, sevgi, muhabbet ve a�k alm��t�r. Ayn� zamanda insanlar�n birli�in kayna��na yeniden tertemiz duygularla ula�mas� sa�lanm��t�r.

Art�k 1261 y�l� gedi�inde Mevl�na, Mesneviyi yazmaya, yazd�rmaya ba�lar bu a�amada halk�n kar��s�na ��karken Mevl�na tam te�hizatl�d�r. Semay� ve eserlerini �iir yoluyla takdim ederek onlar�n kaleme al�nmas�na yard�mc� oluyor, elden ele insanl��a yay�lmas� i�in �zellikle �elebi H�samettin ba�ta olmak �zere �zel bir gayret g�steriyordu. Ba�ta Mevl�na�n�n kendisi olmak �zere ba�l�lar� gelen ve ger�ek olan bu yenili�in fark�na vard�lar. Bu farka var��t�r ki: Kal�c� olman�n mecburiyetini getirdi.Art�k kal�c� olman�n yollar�n� ara�t�rman�n zaman�yd�. ��nk� kabul devresi a��lm��t�. Devletliler, me�hurlar, halk yenili�i fark etmi� ve kabul etmi� de�er vermi�tir.Mademki de�erlerdir. Bundan b�t�n Anadolu ba�ta olmak �zere insanl�k istifade etmelidir. Bu teklif �elebi H�samettin taraf�ndan Mevl�na�ya g�t�r�l�r ve teklif kabul g�r�r.

Mevl�na bir tarikat kurucusu olarak ortaya ��kmam�� ancak ya�anm��,ya�anmakta olan sistemli bir hayat tarz�,ya�ama bi�imi olu�mu� ve olu�maktad�r.�stelik tasavvufi hayat ve tarikatta g�n�n�n ciddi bir ger�ekli�idir.Mevl�na olu�makta olan bu seyri de bir nevi sistemle�tirir.En az�ndan bu gidi�in nece ve nas�l�n�n ip u�lar�n� verir.

�nce terenn�m etti�i �iirlerden olu�an Mesneviye bir de�er y�kler;� O hakikat ve kesinli�e ula�man�n s�rlar�n� g�z �n�ne koymak bak�m�ndan dinin temelinin temelidir.O bir makamd�r ve en m�kemmel dinlenme yeridir.� Mevl�na bu enstr�man� da kullanarak s�rekli salikleri, ba�l�lar�n� i�inde bulunduklar� durumdan kurtarmaya �al��r. Onlar�nda hakikat�n fark�na varmalar�n� ister. Ger�ek yol nedir? Onu i�aret eder.

Bu a�amada Mevl�na insan� alemin kopyas� olarak g�r�r. �nsan�n bu hayata �e�itli a�amalar ge�irerek geldi�ine vurgu yapar. Alemin kopyas� olarak g�r�r ama bir fark oldu�unun da ay�rt�na var�r. �nsan farkl�d�r. Kendisini yeniden ger�ekle�tirebilecek donan�ma sahiptir. Mevl�na�da insan�n bilin� alt� da �ok �nemlidir, olduk�a da zengindir. Bu bilin� alt� iyi-k�t�, faydal�-zararl�, kin, nefret-sevgi gibi hassalar�n tohumlar� ile doludur. �nsan�n bu ili�kilerden kurtulmas� gerekir. Bu �eli�kilerden kurtulmas� i�in de nefsi emmareden kurtulmas� gerekir. Bir t�r akl�nda �zerine ��kma. ��nk� ikili�in tarlas�n� nefsi emmare olu�turmaktad�r. Mevl�na Mesnevisinde �zellikle bunlara vurgu yapar.Nefsi emmareyi canl� tutan insan Allah�� ihmal eder. Ba�ta kad�n, mal, m�lk, tamah, bencillik ruhunu ku�at�r. Onu s�rekli a�a��lara �eker. Halbuki insan y�ksektir ve y�kseklere lay�kt�r. Zaten geli�te bu nefsi emmarenin malzemelerini yok etmi�tir, etmelidir. Ona yeni bir y�z gerekmektedir. Mevl�na nefsi emmareyi �eytani bir vas�f olarak adland�r�r. �eytansa insan�n iyili�ini istemez, insan�n�n d��man�d�r. �nsana ba�ka dostlar gereklidir.

Mevl�na�n�n nefse ve �eytana y�kledi�i menfi de�erle as�l hedefledi�i insan�n kendisinden �ok cemiyete verebilece�i zarard�r. Zira nefs ��kar� i�in zararl� elamanlar�, unsurlar� devreye sokacakt�r. �rne�in ikiy�zl�l��, r��veti kullanacak mazlumlar �zerinde haks�z bask�lar olu�acak, zalimler g��lenecektir. Bu da cemiyette adaleti torpilleyecektir. K�t�l�k bir vir�s gibi topluma yay�lacakt�r. Halbuki nefsin k�t� arzular� yerine a�k� ve sevgiyi ikame edersek b�t�n bu olumsuzluklar olumluya d�n��ebilecektir. Mazlumlarda nefes alabilecektir. Bu bask�n�nda, k�t�l��nde s�n�r tan�maz bir yap�s� vard�r. M�sl�man H�r�stiyan�a, H�ristiyan Zerd��t�e rahatl�kla bask� yap�p birbirilerini etkileyebilecektir. Bu da zaman zaman g�r�ld�� gibi insanl��n gelece�ini karartacakt�r.

Mesnevide ve makalatta yine Mevl�na bir alimin y�neticilere ba�lanmas�n�n ne kadar sak�ncal� oldu�u �zerinde durur. ��nk� ba��ml�l�k h�rriyetsizliktir. Bu h�rriyetsizlik haks�z ve yersiz itaati getirecektir. Bu durum ise bir z�ld�r. ��nk� iyi bir alimin yaln�zca ferdi sorumlulu�u yoktur. Ona itimat eden insanlar�n gelece�ini etkileyecek, menfi sonu�lara yol a�acakt�r. Sonu�ta o alimin, bilginin ki�ili�i kalmayacak, Allah indinde ve halk kar��s�nda da itibar� kalmayacakt�r. Bu da anar�iye neden olacak halk itimat edebilece�i yeni merciler arayacak bu da �o�u zaman isabetli olmayacakt�r.

Mevl�na ruh �rg�s�nde bir temel g�r�� daha sunar. G��l�ler h�rs ve bask� ile ba�ar�l� olmaya �al��salar da bunu ba�aramayacaklard�r.Eninde sonunda ak�l ve fikir bu bask� yakar�� kacakt�r. G�z�n� h�rs b�r�yenler g�r�nt�y� do�ru alamayacaklar�ndan, yanl�� yapacak ve sonunda muhalif olacaklard�r. Mevl�na ak�l ve fikre k�ymet verse de bunlar�n da insan�n asl�n� korumas�nda yeterli olmayaca��n� d��ler ki, bu nedenle tasavvufi hayat� �ne ��kar�r. Nefs ve ak�l �at��mas�nda, akl�n galip gelece�ine inan�r. Yine ak�l yoluyla Allah��n varl��n� idrake yol bulabilece�ini de kabullenir. Ancak as�l hedefi vurmak i�in akl� yeterli bulmaz. �nsan�n fazlaca akl�na ve onun de�eri olan bilgisine g�venmesi benliyi ve bencilli�i geli�tirece�inden, �eytan�n naras�na ortak olaca��n� d��ler. Buradan yine aldanma ve k�t�l��e yol a��laca��na inan�r. Sonu�ta insan akl�yla bir �ok problemleri ��zer. Ancak hedeflenen varl�k d�zeyine ��kmaya ak�l imkan tan�maz. Kendini bilme ceht ve �abas�na yard�mc� olabilen ak�l; insan�n kendini ger�ekle�tirmesine yeterli olamaz diye ba�lar. �nsan�n kendini ger�ekle�tirmesi i�in akl�n d��nda enstr�manlara ihtiya� vard�r. Allah�� bilme ve bulma akl�n �tesinde bir �ey kendini bilmekten maksat Allah�� bilmek oldu�undan tutulacak yol ve kullan�lan enstr�man bizi ona g�t�rmeli. Mevl�na bu durumu Allah�� tan�ma olarakta kar��lam�yor. Allah��n istedi�i gibi olmakla kar��l�yor. Benli�i �slah ederek o hal ile hallenme diyebilece�imiz �ey. Bunu sa�layanda tasavvufi mekanizmad�r.

Mevl�na sonu� itibariyle kendini bilmi� ger�ekle�tirmi� insan� �u a�amalardan ge�irerek muhatap al�r. Ak�l ve bilgi ile nefsin �ld�r�lmesi sa�lanmal�d�r. Nefsin �l�m� k�t� hassalar�n kaybolmas� ve iyi hassalar�n harekete ge�mesini sa�layacakt�r. Tasavvuf yoluna girilerek iyi hassalar�n kullan�lmas� ve verimli hale gelmesine yol a�acakt�r. �nsan basitlik ve baya��l�ktan kurtar�lacak, m�kemmelli�e yol alacakt�r. M�kemmellikten maksat, s�radan bir sosyal varl�k olmaktan kurtulup evrensel boyutta ger�ek insan olmakt�r. �nsan� kamil Allah��n ho� ve ho�nut olaca�� ger�ek bir kul.

Yine Mevl�na her insan�n bunu bir ba��na ger�ekle�tiremeyece�ini savunur. Mutlaka bir bilenle ayd�nlanmak gerekir. Bunun tarih i�inde �rnekleri vard�r. Bu zaman diliminde de kendisini i�aret eder. Bir bilen derken, birazda biliyorum demek de�il midir? Bu yolla Mevl�na ba�l�lar�na seslenerek, s�fli ba�lardan kurtulmalar�n� sal�k veriyordu. B�yle olan insan tabiatta mevcut �evresiyle ve varl��n birli�i ile uyum halinde olacakt�r. �nsan� uyumlu k�lacak �zelliklerinin geli�mesi ve tamam�na ermesi i�inde bir bilen mutlaka gereklidir. ��nk� her insan kendisini yeterince kontrol edecek yetene�e sahip de�ildir. Her insana belki de bir ayna laz�m, kendisini, boyutlar�n� g�r�p, ke�fedece�i bir ayna. O ayna bildik anlamda m�r�ittir. Mevl�na �Ruh, ruhun bilgili al�r, kitaptan ve dilden de�il� derken bunu kastetmektedir. �eyh, m�r�it, �stad bunu yaparken ba�l�lar�n�n hepsine ayn� yak�nl�k ve uzakl�kta durmaz. �l�me ve de�erlendirme yetkisi oldu�undan herkese bilgi, g�rg� ve anlay��na g�re rota �izecektir. Zaten b�yle bir maharete sahip de�ilse ba�l�n�n kendisini onun �ahs�nda de�erlendirmesi m�mk�n olmayacak,maksatta ger�ekle�meyecektir.

M�rit-M�r�it ili�kisinde bir ba�l�l�ktan s�z etsek de bu bir otorite kurmak , mahkum etmek asla de�ildir. Bu g�n�ll� bir kat�l�md�r. Zaten �yle olmasa sevgi olu�mas� m�mk�n olmayacakt�r. Halbuki as�l hedef sevgi yoluyla olmak ve varmakt�r. Bunu �u durumda �rneklememiz m�mk�n: �ocuklu�umda medreseye Kur�an ��renmek i�in giderdik hoca �nce hepimizi bir seviyede kabullenir, ayn� ��renime tabi tutard�. Zaman ilerleyince aram�zda kendili�inden s�n�flar olu�urdu. Kimimiz �ok h�zl� ve ba�ar�l� yol kateder, Kur�an�� ezberlemeye ��kard�k. Kimimiz y�z�nden okumaya �al��r, kimimiz halen elif-ba da tak�l�p kal�rd�k. Bir s�re sonra hoca hepimizle u�ra�may� b�rak�r bir kesimi bir t�r dizinin dibine al�rken, bir kesimi ba�ar�l� ��rencilere emanet eder kendisi fazla muhatap olmazd�.
Mevl�na�n�n uygulamas�nda da ayn� espriyi g�rmemiz m�mk�n.Kimi ba�l�lar� ile ruh ruha bili�ip s�yle�irken, kimi m�ritlerini bili�ip s�yle�ti�i m�ritlerine havale etti�ini g�r�r�z. Yine burada hor g�rme veya a�a��lama s�z konusu de�ildir. Maksat hedefi ger�ekle�tirmek oldu�undan hedefe en yak�n olan�n elinden en �nce tutmak ve bir basamak yukar�ya �ekmek sonra da yan�na yak�n�na almak. Herkesle bunu ger�ekle�tirmek m�mk�n olmayacakt�r ki Mevl�na bunu �ok iyi bilmektedir.

Bu uygulamada �sttekiler-alttakiler s�z konusu de�ildir. Kar��l�kl� al��-veri� s�z konusudur. �ki ruh devaml� ileti�im halindedir. Birisi olgunla�t�r�rken, di�eri olgunla�ma gayreti i�inde olur. Ve s�rekli de�i�ime u�rar. Bu de�i�imin dozu ba�l�n�n gayreti ile �ok yak�ndan ilgilidir. Bu al��veri� sonunda hayali m�mk�n olmayacak muhabbetler do�ar. Bu bazen �yle bir dereceye var�r ki, araya k�skan�l�klar, �ekememezlikler girer. Mevl�na ve �ems�in al�� veri�inde b�ylesi bir muhabbet tarihe mal olmu� ve k�skan�l�klara neden olmu�tur. Olaya d��ardan bakanlar�n bu muhabbeti anlamas� ve de�erlendirmesi m�mk�n de�ildir. ��in ger�ekten hakikat�na varmak i�in o iki ki�iden biri olmak gerekir. Bunu ya�amas� m�mk�n olmayanlar�n s�yleyece�i her s�z masal olarak kalmaya mahkumdur. ��nk� her m�ritle ya�anan ruh ileti�imi gerek seviye, gerek tat ve lezzet bak�m�ndan farkl� olacakt�r. �nsanlar�n ilahi a�ka olan muhabbetleri de ayn� minval �zere de�il midir? Ke�if ve ilham yoluna girenler ayn� perdeden seslenir gibi bize yans�r ama, hepsi bunu farkl� doz ve tonda, mahiyette bize aktar�r. Halla�, Enel-Hak demi�ti, niceleri neler s�ylemi�ti, biliyoruz. ��in k�nh�ne varmak o hal ile hallenmekle m�mk�nd�r. En az�ndan benim anlad��m bu olmu�tur.
Anl�yoruz ki bu yol ayn� zamanda uzun soluklu bir ko�udur. Sab�r, sebat �zellikle samimiyet gerektirir. �yi bir m�rit soru ve ku�kulardan uzak durmal�d�r. Tabi tutuldu�u muameleye tahamm�l etmelidir. ��nk� m�r�itten zaman zaman onun olgunla�mam�� nefsine eza verecek teklifler gelebilmektedir. Ba�l� bunlara i�tiyakla ve ku�kusuz uymal� ve yerine getirmelidir. Ruhi ak��ta kopukluk-kesiklik affedilmez. An� ya�amak ve s�rekli titrek halde bulunmak gerekir. Burada sen ve ben yoktur.Yoksa varl��n birli�i nas�l ger�ekle�ecektir. Mevl�na�n�n her sosyal guruptan ba�l�lar� vard�r. Bunlar�n hepsinin ayr� ay�r ruh analizini yapmas� ve ona g�re say ve gayret tekliflerinde bulunurdu. Bunun nice zor bir i� oldu�unu idrak edebiliyoruz. F�tri n�veleri farkl� olan, farkl� al��kanl�klardan, ortamlardan, eylemlerden gelen bu insanlar�n rehberli�ine soyunmak nice bir �abad�r anlayabiliyoruz. Ancak m�r�idin herkesten ortak olarak istedi�i �ey, ben in �nce ortadan kald�r�lmas�, sonra de�i�ime u�ram�� yeni bir ben ile ortaya ��kmas�d�r. Mevl�na�n�n hedefledi�i �nce m�rit b�t�n ar�zi ve d�nyevi hallerinden soyunmak, ��nk� bu �nceki beni olu�turan unsurlar bir t�r marazidir. Marazi olan bu y�klerden �nce beni kurtarmak gerekir. Gerekir ki ger�ek benlik, sislerden-paslardan ar�nm�� olarak billurla�m�� ekilde ortaya ��kabilsin. Yeni bir katmanda, yeni ruhlarla birlik kurabilsin. Bu seviyeye gelen m�rit art�k s�radanl�ktan kurtulacak, m�r�itle �zel ileti�ime ge�ebilecektir. Art�k b�t�n ar�zalar�ndan ar�nm�� ve yeni ahlaki de�erler y�klenmi�tir. Bu durum �u anlama gelmektedir. Eski benli�inden geride b�rakt�� her �eyin yerine yeni bir iyilik ve g�zellik ikame edilmektedir. Tabiat bo�luk kabul etmedi�inden insanda da durum ayn�d�r. Bir musluktan k�t�leri bo�alt�p atarken, di�er musluktan iyilik ve g�zellik suyunu alacakt�r. Ak��kanl�� sa�lanm�� bir havuz gibi de d��nmemiz m�mk�n. Her gelen g�zellik bir �irkinli�i kovacakt�r. Burada m�him olan salihin bunun fark�nda olmas�d�r. Musluklar�na ha gayret diyebilmesidir. Ancak musluklar�n ayar� m�r�idin elinde olacakt�r. Havuza girip ��kacak suyun dozunu m�r�ide b�rakmak gerek, kab�n nece su almakta ve atmakta bunu m�r�it bilmektedir. Bu kesintisiz ak�� s�rer ve berrak kayna�a sonunda ula��l�r. Yani ruhun safiyeti, geldi�i kaynaktaki safiyetine ula��r. Bu da �u anlama gelir. Kaynakla b�t�nle�me. Art�k bundan sonra ayr� gayr� yoktur. Tek bir kaynak mevcuttur o da kayna��n asl�ndan ibarettir. Di�er diyebildi�imiz �nceki kaynaklarda safiyete u�rad��ndan art�k di�er-�teki demek �ans�m�z yoktur.

Mevl�na�n�n tuttu�u ve tutturdu�u yolda da ger�ekle�en budur.Mevl�na�ya gelenler eski benliklerinden soyunur, yeni bir benlikle toplum i�ine d�nerlerdi. Bunlardaki de�i�imi, sokakta, i�lerinin ba��nda, yapt�klar� g�revlerde rahatl�kla g�zlemlemek m�mk�n olurdu. Mevl�na ve m�ritlerinin �ahs�nda bu olumlu d��a yans�ma, hayata aktar�lma, hayat� yeniden yeniden dizayn etmektir ki Mevl�na�n�n toplum nazar�nda de�erini ula��lmaz bir seviyeye ��kart�yordu. Mevl�na�y� herkes hayranl�k ve g�pta ile izliyordu. Zaman�n �air, alim, filozoflar� ziyaret ediyor, her dinden, inan��tan, tarikattan insanlar ziyaretine geliyor, itirazs�z ve sadakatle dinliyor vecde gelip, �o�u zaman kendilerinden ge�iyorlard�.

Mevl�na bir g�n aralar�nda M�sl�man olmayanlar�nda bulundu�u bir guruba hitab ediyordu konu�ma devam ederken insanlar a�lamaya ba�lad�lar M�sl�manlar�n ancak binde biri neden a�lad�klar�n� anlad�. Durumu muhakeme ederek Mevl�na bir g�n ��yle der � Her ne kadar onlar bu s�zlerin asli manas�n� bilmeseler de, anlamasalar da, onlar bu s�zlerin alt�nda yatan duyguyu kavramaktad�rlar. Her insan�n� Allah��n birli�ini kavramas� farkl�d�r. Buna ra�men herkes K�be�de birle�mektedir, kalpler K�be i�in yo�un bir sevgi besler, herkes bunu ayr� ayr�, ancak farkl� ya�ar.�

��te Mevl�na�n�n ku�at�c� g�c� buradan geliyordu. Herkesi cezbeden bir y�n�-y�z� bulunabiliyordu, bu durumu anlamak zor olmasa gerek. M�zik evrenseldir diye bir tabir kullan�l�r, do�rudur. Bunu �ahsi hayat�m�zdan �rneklememiz m�mk�n yabanc� dille s�ylenen, baz� insanlar�n sesinden dinlenirken insan zevk duyar, tad al�r, ho�lan�r. Bunu bizzat ya�ar. Fakat ne anlad�� soruldu�unda bunu cevaplayamaz zaten cevab� da yoktur. Bu Mevl�na�n�n i�aret etti�i duyma i�idir. M�zi�in hakikati sestir, terenn�md�r. Bunun necesi olmaz. �nemli olan insanl��n bu ortak sesine ula�mak veya ortak seslere ya�ama hakk� tan�y�p onlar� �ne ��karmak. Mevl�na sema ve raks� kullan�rken bunu ger�ekle�tirmektedir. Kimleri nereden vuraca��n� �ok iyi bilmektedir. ��nk� O insan�n ger�ek benli�ini �oktan ke�fetmi�tir.

Bu muhte�em �zellikler b�t�n�d�r ki Mevl�na�y� �a��nda bir numara yapm��t�r. Bu ak��ta en ba�at �zellik samimiyet duygusunun bizzat hayata aktar�l�p ya�an�r hale getirilmesidir. Samimiyetten ��phe duymayan ba�ta Konya halk� olmak �zere, kitleler ona ko�mu�, bir nevi avu� a�m��, manevi a�l��n� gidermi�, gidenler gidemeyenlere duyurmu�. �yle ki Mevl�na�n�n sa�l��nda T�rkiye, �ran, M�s�r, Irak k�sa zamanda bu ku�atman�n alt�na girmi�tir. Elbette her zaman oldu�u gibi en fazla sevilip say�ld�� yerler T�rkiye ve �ran olmu�tur. Bu iki co�rafya Mevl�na i�in ne kadar �nemli ise, T�rkiye ve �ran i�inde o denli �nemlidir. G�n�m�zde bu �ok �nemli olma durumu, y�kselerek ve �o�alarak s�rmektedir.

Devam edecek...

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Mevlanada A�k Yunusda Sevgi -6 Eserleri ba�l�kl� yaz� HayrettinYazc� taraf�ndan 23.10.2010 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.