M.NÝHAT MALKOÇ

Kudüs’ün Sancýsý Tutsa Bunu Bütün Müminler Derinden Hisseder…

Akdeniz ve Ölü Deniz’in kuzey sýnýrlarý arasýnda yer alan Kudüs, mâzisi altý bin sene evveline kadar götürülebilen, dünyanýn en eski þehirlerinden biri(ncisi)dir. Kuruluþu tam olarak bilinemese de, milattan önceki üç binli yýllara dayandýðý söylenir. Sekiz yüz rakýmlý bu kadim þehir, tarih boyunca nice istilâlara, el deðiþtirmelere ve yaðmalara maruz kalmýþtýr.

Kudüs, þuurlu ve duyarlý her mümini heyecanlandýran esrarlý ve büyülü bir kelimedir. Bu týlsýmlý söz hepimizi alýr bir yerlere götürür. Vicdanlarýn kapýlarýný aralar. Çünkü o müminlerin ortak paydasýdýr. Kudüs’ün sancýsý tutsa bunu bütün Müslüman bedenler hisseder.

Mukaddes ve mahzun Kudüs, ümmetin atan kalbi mesabesindedir. Müslümanlarýn gözü kulaðý bu kutsal topraklardadýr. Zira Kudüs insanlýðýn ortak vicdan(sýzlýð)ýnýn niþanesidir. Acý bir medeniyet tecrübesidir. Zihnimizi ve gönlümüzü dizayn eden kutlu bir irade abidesidir. Akdeniz medeniyetinin kadim yüzüdür. Tevhidin teslise direnen güçlü kalesidir. Nebevî hatýralarýn altýn beþiðidir. Kadim duvarlarý hüzün sarmaþýklarýyla çepeçevre kuþatýlandýr. Miþ’li geçmiþ zamanlarýn tenhasýnda zamansýzlýðý yaþayandýr.

Kudüs Ümmetin Kara Kutusudur…

Kanadý kýrýlmýþ yaralý bir kartalý andýran Kudüs, ümmetin yetim coðrafyasýdýr. Yüzyýllardan beri içine akýtmýþtýr ateþin gözyaþlarýný. Bu yüzden, aðlasa da aðladýðýný belli etmemiþtir. Dik, diri ve iri durmuþtur. Vakur duruþunu ve metanetini hep muhafaza etmiþtir.

Kudüs mahzunsa ümmet de mahzundur. Onun tebessümü ümmetin aðýz dolusu gülüþüne sebeptir. Kudüs kederliyse bize neþelenmek ve eðlenmek haramdýr. O bizim ayrýlmaz bir parçamýzdýr, biz de onun ayrýlmaz bir parçasýyýz. Kudüs aðlarsa ümmet de aðlar; aðlamalýdýr da. Zira Kudüs’le ümmet birbirinden ayrýlmayan uzuvlardýr; et ve týrnak gibidir.

Kudüs tevhit medeniyetinin þahikasýdýr. Mukaddesatýn harmanlandýðý nurlu coðrafyadýr. Onun içindir ki Kudüs’ün lahûtî iklimi gönülleri çepeçevre kuþatýr. Burada dolaþanlar her an bir Peygamberin hayaliyle karþýlaþacakmýþçasýna tecessüs içinde olurlar.

Kudüs ümmetin kara kutusudur. Üç semavî dinin kalbinin attýðý yerdir. Onda ne acýlar, ne hüzünler, ne hayal kýrýklýklarý, ne faili meçhuller, ne bilinmezlikler, ne sýrlar saklýdýr. Taþlarýn dili olsa da bir konuþsa… Neler görmüþ bu masum ve mazlum diyar? Bir anlatsa…

Elden Ele, Dilden Dile Kudüs…

Semavî dinlerin kadim yurdu Kudüs þehri kendisini ziyaret edenlere Tanpýnar’ýn “Ne içindeyim zamanýn,/Ne de büsbütün dýþýnda;/Yekpare, geniþ bir anýn/Parçalanmaz akýþýnda” dizelerinde ifade ettiði duygularý hissettiren ve tüm zamanlarý kuþatan müstesna bir þehirdir. Mistik atmosferin ruhlarý kanatlandýrdýðý bu kutlu coðrafyada soluklanmak, insaný zaman ötesinde nice manevî hazlarla buluþturur. Ayaðýnýzýn yerden kesildiðini hissedersiniz.

Kudüs üç büyük semavî din(Müslümanlýk, Hýristiyanlýk, Musevilik) tarafýndan da kutsal bir þehir olarak kabul edilir. Bu öneminden dolayý, tarihî dönemler içinde bir türlü paylaþýlamamýþ, sürekli el deðiþtirmiþ; neticede bu topraklarda barut kokusu hiç eksik olmamýþtýr. Hz. Muhammed(sav)’in Miraç esnasýnda göklere yükseldiði nokta olarak kabul edilen Mescid-i Aksa’nýn bulunduðu bu kutlu yer, Müslümanlar için de çok muteberdir.

Usta yazar Doðan Hýzlan Kudüs’ün kutsallýðýyla ilgili þunlarý söylüyor: “Kudüs adýný kutsallýðýndan alan bir þehir. Tarihi boyunca kýrk defa kuþatýlmýþ, üçünde tamamen olmak üzere 32 defa yýkýlmýþ olduðu için kutsaldýr. 26 defa sahiplik deðiþtirmiþ olduðu için; Asurlular, Babilliler, Kýptiler, Yunanlar, Polemiler, Selevsidler, Romalýlar, Bizanslýlar, Persliler, Müslüman Araplar, Selçuklular, Fatýmîler, Haçlýlar, Moðollar, Memlûklar, Osmanlýlar, Ýngilizler, Ýsrailliler, Ürdünlüler, Mýsýrlýlar, Suriyeliler, Lübnanlýlar, Iraklýlar ve nihayet Filistinliler bu þehir için savaþmak durumunda kaldýklarý için kutsaldýr.”

Mescid-i Aksa’yý Gördüm Düþümde…

Kudüs deyince Mescid-i Aksa, Mescid-i Aksa deyince de Kudüs gelir akýllara. Kudüs’ü farklý kýlan ve diðer þehirlerin önüne geçiren, þüphe yok ki Mescid-i Aksa’dýr.

Kudüs’le ilgili rivayet edilen bir hadis vardýr. Rivayete göre Ebu Zer el-Gifari Hazretleri, Peygamberimize “Ey Allah’ýn Resulü dünyada ilk kurulan mescit hangisidir?” diye sorduðunda Peygamber Efendimiz ‘Mescid-i Haram’ diye buyurmuþtur. “Sonra hangisi?” diye sorduðunda ise Peygamberimizden “Mescid-i Aksa” cevabýný almýþtýr.

Mescid-i Aksa’nýn kelime mânâsý “en uzak”týr. Bu mescit Mekke’ye olan uzaklýðýndan dolayý “en uzak mescit” anlamýnda bu þekilde adlandýrýlmýþtýr. Bu bina milattan sonra 638 yýlýnda Hz. Ömer zamanýnda, Kudüs fethedildikten sonra, Hz. Süleyman mabedinden kalan batý duvarýna bitiþik olarak dikdörtgen þeklinde yapýlmýþtýr. Bu mabet daha sonra Emevî Halifelerinden Abdülmelik bin Mervan zamanýnda geniþletilmiþtir.

Semavî dinlerin büyük önem atfettiði Mescid-i Aksa’yý “Beytül Makdis” adýyla ilk inþa eden kiþinin Hz. Süleyman olduðu söylenir. Burasý bu yüzden “Mescid-i Süleyman” olarak da bilinir. Müslümanlarýn yaygýn inancýna göre Peygamberimiz Hz. Muhammed(sav) kutlu Miraç yolculuðuna buradan, Mescid-i Aksa’dan baþlamýþtýr. Bu yüzden burasý Miracýn ilk basamaðýdýr; hakikat göklerine yükseliþin ilk duraðýdýr.  Ýlâhî aþkýn soylu adresidir.

Miraç, Kur’an’da kendine yer bulan ilâhî bir lütuftur. Yüce Rabbimiz Ýsrâ Suresi’nin birinci âyetinde Mescid-i Aksa'yý bizzat ismiyle zikrederek þöyle buyurur: “Kulunu, kendisine birtakým ayetlerimizi göstermek için bir gece Mescidi Haram’dan çevresini mübarek kýldýðýmýz Mescidi Aksa’ya yürütenin þaný pek yücedir. Þüphesiz o duyandýr, görendir.”

Peygamberimiz bir hadis-i þeriflerinde þöyle buyurmuþtur: “Yolculuk ancak þu üç mescidden birine olur: Benim þu mescidime, Mescidi Haram’a ve Mescid-i Aksa’ya.”

Mescid-i Aksa, bugün darmadaðýn olan ümmetin yetim çocuðudur. Bulunduðu konumdan bîzardýr. Edebiyatýmýzýn son dönemlerinde “Yedi Güzel Adam” olarak deðer bulanlardan biri olan Mehmet Akif Ýnan “Mescid-i Aksa’yý gördüm düþümde /Bir çocuk gibiydi ve aðlýyordu /Varýp eþiðine alnýmý koydum /Sanki bir yer altý nehr çaðlýyordu” diyordu “Mescid-i Aksa” isimli o hissiyat ve gözyaþý çeþmesini andýran güzel þiirinde. Bu boynu bükük mescidin hüzünlü hâli duyarlý her mümin gibi onu da derinden yaralýyordu.  

Öte yandan “Kalbimin bir yarýsý Mekke, diðer yarýsý Medine; üzerinde bir tül gibi Kudüs vardýr” diyor Yedi Güzel Adam’dan bir baþkasý olan Nuri Pakdil… Ayný Nuri Pakdil Filistin’e, Kudüs’e ve Mescid-i Aksa’ya olan sevgi ve muhabbetinin þiarý olarak Kudüs bilekliðini kolundan çýkarmýyordu. Kudüs deyince dalýp gidiyor, gözleri nemleniyordu.

Osmanlý Döneminde Kudüs…

Müslümanlarýn ilk kýblesi olan Kudüs, altý asýr boyunca üç kýtaya adaletle hükmetmiþ Osmanlý’nýn ilk göz aðrýsýdýr. 1517’de Osmanlýlarýn eline geçen bu güzide þehir, tam dört asýr egemenliðimiz altýnda kalmýþtýr. Osmanlý zamanýnda burasý huzur ve sükûn meskeni olmuþtur. Ceddimiz buraya barýþ getirmiþtir. Osmanlýlar þehre duyduklarý derin saygýdan dolayý buraya “Kudüs—i Þerif” adýný koymuþlardýr. Kanunî döneminde þehre surlar, çeþmeler ve kapýlar yapýlmýþtýr. Mevcut surlar Kanûnî’nin bu kutsal þehre býraktýðý güzel mirastýr.

Osmanlý; Filistin’e, Kudüs’e cami, medrese, han, hamam, kemer, köprü, burç, namazgâh, imaret, çeþme, su kanalý, sur, külliye ve çarþý gibi birçok faydalý eser inþa etmiþtir. Yine El-Halil’e II. Abdülhamit, Saat Kulesi yaptýrmýþtýr. Osmanlý’dan sonra þehri ele geçiren Ýngilizler büyük bir tahammülsüzlük örneði göstererek bu kuleyi yerinden sökmüþlerdir.

Eski ihtiþamýndan çok þey kaybetse de bugün de Osmanlý’nýn ruhu bu kutsal þehirde yaþamaktadýr. Burada yaþayan vefalý Filistinliler hâlâ Osmanlý’ya dair övgü dolu hikâyeler anlatmaktadýr. Ümmetin yetimleri Osmanlý’nýn insanî yönetimini özlemle anmaktadýrlar.

Mescid-i Aksa, Kýyamet Kilisesi ve Aðlama Duvarý üç semavî dinin bu kadim þehirdeki kutsallarýdýr. Osmanlý Devleti bu kutsallara büyük bir saygý ve ihtimam göstermiþ; onlarý özenle korumuþtur. “Aðlama Duvarý”, Mimar Sinan tarafýndan tamir edilmiþtir.

Kutsallýðýn payitahtýdýr Kudüs. Aslýnda bu topraklar bir zamanlar hoþgörünün de aynasýydý. Þehirdeki camiler, kiliseler ve sinagoglar bunun en büyük delilidir. Zira camiler, kiliseler ve sinagoglar iç içedir Kudüs’te. Bu mistik coðrafyada ezan sesi çan sesine ve þofar sesine karýþýr. Seher vakitlerinde minarelerden okunan ezanlarýn içinize aktýðýný hissedersiniz. 

Kudüs, tenimizde nabýz gibidir. Mekke’yi, Medine’yi ve Kudüs’ü görmeyen gözlerin feri gerçek ýþýltýsýndan mahrumdur. Kudüs’ün tarihi, insanlýðýn yaratýcýsýyla kurduðu uhrevî irtibatýn tarihidir de… Bir baþka deyiþle Kudüs’ün tarihi imanýn tarihine denk düþmektedir.

Bir Peygamberler Þehridir Kudüs….

Bir peygamberler þehridir Kudüs. Zira Kur’an’da ismi zikredilen peygamberlerin birçoðu bu þehirde yaþamýþtýr; burada yaþamayanlarýn da yolu bir þekilde buraya düþmüþtür.  Ýnsanlýðý tevhide çaðýran söz konusu peygamberlerin mabetleri de bu topraklarda bulunmaktadýr. Ýnsanlýk, dinler ve peygamberler tarihinin izini en doðru bir biçimde ancak buradan sürebiliriz. Bu topraklarda dolaþýrken insanlýðýn medar-ý iftiharlarý olan Peygamberlerin çetin mücadeleleri ve dik duruþlarý gözünüzün önünden geçer.

Coðrafî anlamda dýþ dünyamýza uzak kalsa da, iç dünyamýza çok yakýndýr Kudüs. Tek tanrý dininin mihenk taþý Ýbrahim, bu topraklarda sürdürmüþtür o kutlu tevhit mücadelesini. Bu yüce þahsiyet bu topraklarda uyumaktadýr son(suzluk) uykusunu. Hz. Ýbrahim, Hz. Ýsmail, Hz. Ýshak, Hz. Yakup, Hz. Yusuf, Hz. Davut, Hz. Süleyman, Hz. Musa, Hz. Harun, Hz. Ýsa gibi daha nice peygamberin yolu kesiþmiþ bu kutlu topraklarla. Hepsi de burada vermiþtir hak ve hakikat mücadelesini. Hz. Âdem yeryüzünün ikinci mabedini burada inþa etmiþtir.

Kubbetü’s Sahra…

Kudüs’ün kutsallarýndan biri olan Kubbetü’s Sahra, Musevilerin “Tapýnak Tepesi” diye adlandýrdýklarý tepedeki“Muallak Taþý üzerine Emeviler zamanýnda yapýlmýþ bir mescittir. Kudüs’le ilgili malumatlarý eksik olanlar Mescid-i Aksa’yla Kubbetü’s Sahra’yý birbirine karýþtýrýrlar. Kubbesi altýn sarýsý olan Kubbetü’s Sahra’yý, Mescid-i Aksa zannederler. Oysa kubbesi sarý olan sekiz köþeli mabet Kubbetü’s Sahra’dýr. Bir zamanlar Haçlýlar burayý ele geçirince bu mescidi kiliseye çevirmiþlerdir. Selâhaddin Eyyûbî, Kudüs’ü fethettikten sonra, Haçlýlar tarafýndan kiliseye döndürülen bu mabedi tekrar cami yapmýþtýr. Osmanlý Döneminde birçok kez tamirat gören bu cami, ilâvelerle bugünkü hâlini almýþtýr.

Kudüs’te “Hz. Ömer Camii” adýyla bir baþka ibadethane daha mevcuttur. Kubbetü’s Sahra’yla bu camiyi birbirine karýþtýranlar da çoktur. Aslýnda bu mescit Harem-i Þerif’in dýþýnda, ona beþ yüz metre kadar uzaklýkta, batý tarafýnda yer almaktadýr.

Kudüs’ün Hýristiyanlar ve Yahudiler Ýçin Önemi…

Kudüs üç dinin(Müslümanlýk, Hýristiyanlýk, Musevilik) ortak sevgilisidir. Sevgileri çoðaltandýr. Müslümanlar için Kâbe-i Muazzama ne ise Hýristiyanlar için Kudüs’teki Kýyamet Kilisesi, Museviler için de Aðlama Duvarý odur. Bu farklý dinlerin mensuplarý þehre bu yüzden gönülden baðlýdýr. Bu yüzden herkes bu þehirde kendinden izler ve gizler bulmaktadýr.

Kudüs Hýristiyan kültürü açýsýndan büyük ehemmiyete sahiptir. Zira Hýristiyanlýk bu coðrafyada doðmuþtur. Hýristiyanlar, Hz. Ýsa’nýn çarmýha gerildiðine inandýklarý yere kiliseler yapmýþlardýr. Hz. Meryem'in mezarý surlar içinde kalan kýsýmda bulunmaktadýr. Buraya da kiliseler inþa etmiþlerdir. Ýmparator Konstantin’in yaptýrdýðý Yeniden Diriliþ(Kýyame) Kilisesi Hýristiyanlar için kýymetlidir. Kýpti Kilisesi, Ermeni Kilisesi, Benediktin Papazlarý Kilisesi, Saint Georges Ortodoks Kilisesi, Apostolik Nons Sarayý buradaki diðer Hýristiyan eserleridir.

Kudüs-i Þerif, Yahudiler için de çok mühim bir mekândýr. Özellikle buradaki “Aðlama Duvarý” Yahudiler için çok derin anlamlar ifade eder. Aðlama Duvarý, Beytü’l Makdis’in batý duvarýnýn bir kýsmýdýr. Burasý Yahudiler için bir çeþit ibadet mekânýdýr. Yahudiler Hz. Süleyman'ýn tapýnaðýnýn batý duvarýnýn kalýntýlarý olan Aðlama Duvarý’ný kutsal mekân kabul ederler ve bu duvarýn önünde dua ederek aðlarlar. Beytü’l Makdis’in temeli kabul edilen  bu tarihî duvar 485 metre uzunluðundadýr. Yahudiler buradaki ibadetlerini hâlâ sürdürmektedir.

Kudüs’teki kutsallardan biri de “Muallak Taþý”dýr. Üzerine Kubbetü’s Sahra’nýn inþa edildiði “Muallak Taþý”; Yahudilere göre yaratýlýþýn baþladýðý nokta, Hýristiyanlara göre ise yeniden diriliþin merkezidir. Müslümanlar, Hz. Muhammed(sav)’in semavata yükselmesine basamak olmasýndan dolayý bu taþa apayrý bir mânâ ve önem atfederler. Yahudiler bu kutlu kayaya “Kuruluþ Kayasý”, Hýristiyanlar ise “Rabbin Adalet Kürsüsü” demektedir.

Bir Þehrin Hikâyesi Üç Dinin Hikâyesine Dönüþür Kudüs’te…

Kudüs’ün hikâyesi üç dinin ve bu üç dine mensup insanlarýn gizemli hikâyesidir. Zira Kudüs deyince bu üç semavî din ve onlarýn mensuplarý akla geliyor. Bunlar olmazsa Kudüs de her þehir gibi taþtan, ahþaptan, demirden ve betondan bir þehirdir. Bu kadim þehri özel ve güzel kýlan onun sýra dýþý ruhudur. Bu gizemli þehirde bütün nesnelere sanki ruh giydirilmiþtir.

Yýlýn on iki ayýnda ve dört mevsiminde maneviyat soluyan bir þehirdir Kudüs. Dünyada ortalama bir kilometrelik daracýk bir alana üç ayrý dini, bu kadar çok ve çeþitli dinî mekâný ve dinî ritüeli sýðdýrmak nadirattandýr. Kudüs bu maneviyat ikliminin gözesidir.

Þiirlere, hikâyelere ve romanlara konu olan sýra dýþý bir þehirdir Kudüs. Kudüs’te insaný evvela þehrin ruhaniyeti kuþatýr. Bambaþka bir iklime girdiðinizi hissedersiniz. Üç semavî dinin kutsallarýnýn mevcudiyeti sebebiyle paylaþýlamayan mekândýr ayný zamanda.

Zamanýn yekpare bir ân’a dönüþtüðü bu kutlu diyarda Hz. Davud’un o yanýk sesiyle okuduðu mezmur naðmeleri okþar kulaklarýnýzý. Cümle âlem kulak kesilir bu kutlu sese. Buradaki bütün müezzinler Bilâl’dir sanki. Ýbrahim’in ruhaniyeti kuþatmýþtýr her yeri.

            Filistin siren seslerinin kulaklarý týrmaladýðý,  acýnýn yaprak yaprak açtýðý diyardýr. Kudüs, bu topraklarýn ruhunu açan paslý bir anahtardýr. Kudüs’ün tarihi insanlýðýn tarihine ayna olur. Kudüs’te ibadethanelere duvar olan taþlarýn bile bir ruhu ve dili vardýr. Acý, Kudüs’ün kara bahtýna yazýlmýþ kederli bir kaderdir. Bulutlar mazlumlarýn dayanýlmaz acýlarýnýn tesirinde kalarak gözyaþý döker burada. Kalpler hüznü taþýmaktan yorgun düþer.

Kudüs’te Hýristiyanlarla, Yahudileri ve Müslümanlarý ayný kabrin baþýnda buluþturan bir Davut vardýr. Bu topraklarda üç dinin sevgilisi Ýbrahim vardýr. Ýnsanlýðýn ilk atasý Adem, ikinci Adem olarak nitelenen Nuh vardýr. Hz. Ýsa, Hz. Musa, Hz. Davud, Hz. Süleyman, Hz. Yahya, Hz. Zekeriya, Hz. Ýdris vardýr. Bunca güzelliðin cem olduðu yerde niçin  taþlar, sopalar, silahlar ve maskeler vardýr? Niçin? Bu noktada sözü “Kudüs Þehrinde” þiirinin þairi David Katz’a býrakmanýn yeridir:“Kaldýrýmlar aðlarken Meryem oðlu Ýsa’nýn hikâyesine/Ne diye mahzun damarlarýmda akar durur ki kan?/Sadece Allah aþkýyla atan sufinin kalbindeki Kudüs/Her gün birkaç kez kalp yetmezliðiyle sýkýþýrken…/Seçilmiþ Mustafa’nýn asil gözlerinden akarken yaþlar/Kan kaybeden taþlara koþarken aðlayan ambülanslar/Bineði Burak’ýn Peygamberi miraca taþýdýðý yerde/Af, rahmet ve merhametin Rabbine/Aðla ey Ehl-i Kitap, kaybettiðin çocuklarýn için…/Ablalarý avutsun genç kýzlarý,/Ýnancýn kardeþleri kucaklasýn fenalýktan korkanlarý./Ýsa’yý sevdiðini söyleyenler,/Ýbrahim’i seviyorum diyenler,/Musa’yý sevdiðinden bahsedenler,/Muhammed sevgisinden söz edenler,/Bu yýldýzsýz gecede aðlayýn,/Aðlayýn ki, yolcularýn Rabbi kalplerinize maðfiret hissini yerleþtirsin.../Kudüs barýþ içinde bir geceye uzanabilsin böylece…

Son Söz Yerine: Þekva ve Dilek…

Kudüs, mevcut tarihî birikimiyle adeta bir açýk teoloji ve etnoloji müzesi görünümündedir. Kudüs’ün üç semavî dinin argümanlarýný içeren bir hoþgörü baþkenti olmasýný hazmedemeyen Siyonistler bu topraklarda huzur ve sükûn býrakmamýþlardýr. Bu kadim topraklarý tapulu malý gibi gören bu ýrkçý zihniyet, burada yaþayanlara huzuru haram etmiþtir. Ýþgal, terör ve kaos bu topraklarýn kaderi olmuþtur. Avrupalý emperyalistlerden ve okyanus ötesinden aldýklarý destekle taþ taþ üstünde býrakmayan zalimler, 1948’de Ýsrail terör devletini kurarak buradaki yerleþik Filistin halkýný göçmen konumuna düþürmüþlerdir.

Filistin’de, Kudüs’te, Mescid-i Aksa’da dostluðun, barýþýn ve huzurun ikame edilebilmesi için Ömer’in emanýna, Yavuz’un fermanýna, Hamid’in dermanýna ihtiyaç vardýr.

Müslümanlarýn yüzünün gülmesi, dünyanýn huzur ve sükûna kavuþmasý için Filistin’de kalýcý barýþýn saðlanmasý olmazsa olmaz derecesinde mühimdir. Bunun için öncelikle yapýlmasý gereken þey, Ýsrail’in iþgal ettiði topraklardan çekilmesi ve Müslümanlara baský ve zulüm yapmamasýdýr. Aksi takdirde ne Filistinliler ne de Ýsrailliler aradýðý huzuru bulabilir.