1885 Zeytun Ýsyaný Osmanlý Devleti açýsýndan yüz kýzartýcý bir antlaþma ile sonuçlanmýþtý. Koca Osmanlý Devleti maalesef tarihinde ilk kez Ermeni teröristleri siyasi bir muhatap olarak görmüþ, adeta bir devlet ile anlaþma yapmýþ gibi antlaþma yapmýþtý onlarla ama her þey bu antlaþma ile bitmemiþti.

Osmanlý Devleti I. Dünya Savaþýnýn baþlarýnda önce tarafsýz görünmüþtü ama birdenbire 3 Aðustos 1914 de seferberlik ilan edince Ýtilaf Devletleri Osmanlý’nýn, Almanya yanýnda Savaþa gireceðini anlamakta zorlanmadý.

Osmanlý Devletini çok daha iyi yöneteceði iddiasýyla II. Abdülhamit’i tahttan indiren Ýttihat ve Terakki, Trablusgarp ve Balkan Savaþlarý yenilgisiyle yerle yeksan olan itibarlarýný yeniden toparlamak amacýyla Almanya’ya iyice yaklaþmýþtý ve hedefleri Balkanlarý ve Mýsýr’ý geri almaktý. Mýsýr ise hem Fransýzlarýn hem de özellikle Ýngilizlerin vazgeçilmezi olduðu için bu teþebbüsün önü kesilmeliydi. Bunun için de Osmanlý Devletini iç isyanlarla meþgul etmek gerekiyordu. Ýç isyan denince de akla 1895 de çok büyük  ve baþarýlý bir isyan yapmýþ olan Zeytun Ermenileri geliyordu.

Ýyi de durduk yere de isyan olmazdý ki. Bir sebep yaratmak gerekiyordu. Ama tabii ki sebep bulmakta zorlanmadýlar.

Osmanlý Devleti 1877-1878 Osmanlý Rus Savaþýndan kendisince yeterli dersi çýkarmýþtý(!) O savaþta askere çaðýrmadýðý Ermenileri bu sefer silah altýna çaðýrdý. Çaðýrmasýna çaðýrdý ama Ermeniler ‘’ Biz Osmanlý bayraðý altýnda deðil kendi bayraðýmýz altýnda bir Ermeni Alayý kurarak bu savaþa sizin yanýnýzda dahil oluruz.’’ Dediler. Yani ipe un seriyorlardý. Haliyle bu teklifleri kabul edilmedi. Bunun üzerine de isyan baþladý.

Efendim þimdi biz isyanýn böyle baþladýðýný anlatýnca býrakýn Ermenileri bizim Türk vatandaþlarýmýz bile ‘’ Hocam böyle bir sebepten isyan çýkmaz. Türkler mutlaka en azýndan Ermenilerin kuyruðuna baþmýþ, onlarý tahrik etmiþtir’’ diye düþünenler olabilir. O bakýmdan ben sözü doðrudan doðruya bir Ermeni papazýna býrakýyorum.

1914 Zeytun Ýsyaný sýrasýnda Zeytun’da buluna Ermeni papazý Dikran Andreasyan her ne kadar isyanda Zeytun Ermenilerinin pek bir dahli olmadýðýný söylese de anlattýklarý oldukça önemli.

Evet Ermeni papazý Dikran Andreasyan bölgeye gelen Amerikalý papaz Towbiridge’e anlatmýþ Towbridge de bize anlatýyor onun aðzýndan. ( Arada köþeli parantez içinde yazdýklarýmla ben de olaya dahil olacaðým. )

“10 Aðustos 1914’de, Zeytun’daki Türk yetkilileri umumi seferberlik ilan etti. Zeytunlu Ermenilerin çoðu, askerlik hizmetinden kurtulmak için daðlara kaçtýlar. Bunlar arasýnda en az 25 tane, hayatlarýný þiddet kullanarak kazanan, her bakýmdan haydut sýfatýna müstahak olanlar vardý. Zeytun’un, kendi halinde ve zengin Ermenileri tarafýndan bile gerçekten kötü görülen bu haydutlar, yeni askere alýnmýþ Türk askerlerinin bir bölüðüne pusu kurdular, onlarý tepeden týrnaða soydular ve onlarý çileden çýkaracak þekilde en aðýr hakaretlere maruz býraktýlar [Gerçekte 60 askerimizi katlettiler. Yani basit bir hakaret deðildi olay.] Bunun üzerine, Maraþ mutasarrýfý Haydar Paþa, 30 Aðustos’ta 600 askerle Zeytun’a geldi. Bu sýrada Zeytun halký iþinin gücünün baþýnda idi. Kasabanýn ileri gelenlerinden biri olan Yahya oðlu Yenidünyayan, kuzeni olan Nezaret Çavuþ’a 500–600 silahlý genç ile Haydar Paþa’yý karþýlamaya gitmesini tavsiye etti. Paþa 25 haydudun teslimini istedi. Hepsi tutuklanarak Türk valiye teslim edildi.

Bu, Paþanýn en aþýrý isteklerini bile tamamen tatmin etmiþ gibi görünüyordu. Fakat gerçekte o henüz tatmin olmamýþtý ve ateþli olanlar dâhil bütün silahlarýn teslimini talep eden bildiri yayýnladý. 8.000 Zeytunlunun elinde, topu topu 200 Martini tüfeði vardý. [Daha biraz önce Haydar Paþa’yý 600 tüfekli genç ile karþýladýðýný söylememiþ miydi papaz efendi? Hepi topu200 tüfek de ne oluyor?] Onlardan 150’sine Türk askerleri tarafýndan el konuldu.

Daha sonra, 1915 Þubatýnýn sonuna doðru, kendini bilmez bazý heyecanlý Ermeniler bir gece toplandýlar ve hükümet konaðýna hücum etme kararý aldýlar. [ Bahsettiði olay Ermeni asilerinin Çakýroflu Panos adýndaki bir Ermeninin evinde yaptýklarý toplantý.] Bu komplodan, bunun baþarýsýzlýða mahkûm olacaðýný düþünen Ermeni ileri gelenleri sayesinde, vazgeçildi.

Türk askerleri tarafýndan kötü muamele görmüþ olan 25 kadar genç daða çýktýlar. Bu 25 kiþi, Maraþ yolunda 9 atlý jandarmaya hücum ederek onlarý öldürdüler. Bütün Zeytun ahalisi buna karþý idi ve bunu da açýkça ifade ettiler [ He he öyleydi. Ermeniler karþýydý(!) alkýþlayanlar da Müslüman Türklerdi (!)]

Bu çete tarafýndan, Zeytun’a yapýlan cüretkâr bir gece baskýný baþarýsýzlýða uðradý. Daha sonra þehir etrafýnda peyderpey toplanan askerlerin sayýsý 5 bini buldu... Ermeniler, hükümetin çetenin nerede olduðunun bildirilmesi konusundaki teklifini ittifakla kabul ettiler ve asilerin manastýrda olduðunu söylediler. [Hepi topu 25 olan Ermeni isyancýsý 5000 Türk askerine  savaþ açýyor (!)  Kahramanlýða bakar mýsýnýz(!) Ayrýca Türk askeri Ermenilerin Surp Astvadzadzin (Tekke ) Manastýrýna sýðýndýklarýný göremeyecek kadar kör(!)]

Ertesi günü, 25/27 Nisan, Manastýr’a hücum baþladý ve mücadele akþama kadar sürdü. Fakat geceleyin isyancýlar bir çýkýþ yaparak bir subay ve pek çok askeri öldürüp geride sadece birkaç kiþi býrakarak daðlara kaçtýlar. [ 25 Kiþilik bir çete, karþýlarýnda 800 askeriyle Binbaþý Süleyman Bey ve çýkan çatýþmada Binbaþý Süleyman ve sekiz eri þehit ediyorlar ve sonra kaçýyorlar, daða çekiliyorlar. Geri çekilip kaçarken de 300 civarýnda Türk daha öldürüyorlar. Evet tüm bunlarý da 5000 Türk askerine karþý savaþan  sadece 25 kiþilik bir çete yapýyor (!) ]

Bakýn en sonunda Ermeni Papaz aðzýndan ne kaçýrýyor.  Çok dikkat!

‘’Zeytunlular, Gelibolu’da Ýtilaf devletlerinin baþarýlý olmasýný þiddetle arzu ediyorlardý. Ermeniler umuyorlardý ki, Türkler ezici bir maðlubiyete uðrasýnlar.”

Sanýrým bu son sözlerden sonra Zeytun’da 1914 de patlak veren isyanýn asýl nedeni üzerine tartýþmayý gerektirecek bir þey kalmamýþtýr. Tüm bunlarý ben deðil bir Ermeni papaz söylüyor.

Evet Çanakkale’de büyük bir deniz zaferi kazandýðýmýz 18 Mart 1915 de Zeytun isyaný hâlâ devam ediyordu.

Mutasarrýf Mümtaz Bey’in aldýðý sýký önlemler sonucunda isyan bastýrýldý. Bu arada devlet 9 Mayýs 1915 de çýkarttýðý Nakl-i Sükkan Kanunu ile Zeytun’da yaþayan Ermenilerin önemli bir bölümünü Konya’ya sürdü. 27 Mayýs 1915 de çýkartýlan Tehcir kanunu sonrasýnda da kalanlarýn neredeyse hepsini Suriye’deki Der- Zor mýntýkasýna sürdü ama Kahramanmaraþ’ýn Fransýzlar tarafýndan iþgal edildiði yýllarda yine geldiler; Fransýz Ýmparatoru III. Napolyon’un ta 1870 de ‘’Zeytun Ermeni Cumhuriyeti’’ dediði topraklara...

*********************

Simdi de gelelim Sason Ýsyanýna..

Gelirken bir hususu bir kez daha dikkatlerinize sunayým: Gördüðünüz gibi olaylarý anlatýrken Türklerin ellerinde bulunan kaynaklardan daha çok bizzat Ermenilerin yazdýklarýndan faydalanýyor ve sizlere sunuyorum. Bu sefer de öyle yapacaðým.

Evet-Sason...

Ülkemizdeki vatandaþlarýmýzýn eminin en az yüzde yetmiþi bilmez nerede olduðunu.

Bugün Batman ilimize baðlý bir ilçe olan Sason 1800 lü yýllarýn ortalarýndan itibaren kaynayan bir kazan durumundaydý. Olaylarýn hiç eksik olmadýðý bir yerdi. Ama bu olaylar devlete baþkaldýrý olaylarý filan deðildi. Ya neydi?

Efendim Sason hem Ermenilerin hem de Kürtlerin yaþadýklarý bir yerdi ve Kürtlerle Ermeniler arasýnda çatýþma hiç eksik olmuyordu.

Þimdi bu çatýþmalarýn nasýl bir þey olduðunu bizlere yine bir Ermeni anlatsýn.

Evet, Batý Ermenistan( Yani Türkiye ) ve Batý Ermenileri ( Türkiyedeki Ermeniler ) Sorunlarý Araþtýrma Merkezinden Sophia Agopyan - Ermenilerin ne kadar kahraman olduklarýný da araya sýkýþtýrarak anlatýyor:

‘’Henüz 1860’larda Sasun’da, Khiyanlý [Biz Jilan ya da Zilan Aþireti diyoruz ] ve Bagranlý [ Biz Bekran Aþireti diyoruz] Kürtler ile Ermeniler arasýnda çatýþmalar olmuþtur. Bu çatýþmalar, her zamanki gibi Kürtlerin, Ermenilere ait sürüleri kaçýrmasýndan doðmuþtur. 800 Kürde karþý mücadele eden 50 Ermeni genci, sürülerini geri getirmeye muvaffak olur.[ Breh breh breh demeden geçemiyor insan]  Ardýndan, 1877 yýlýnda Sasun’un Þenik Köyü’nde, Ermenilerin evinde yemek yiyen Kürtlerin, aleni bir aþaðýlama niþaný olarak kabul edilen, kaþýklarý geri vermek istememesinden dolayý, bir tartýþma çýkar. Bu olay, Ermeniler ve Kürtler arasýnda aylarca süren çatýþmalara sebebiyet verir. Mýcgeð, Berm, Semal ve Kaðkik köylerinde de benzer olaylar vuku bulur. Talvorik köylerinde de durum sýk-sýk gerilir.’’

Evet görüyorsunuz. ‘’ Kürtlere yemek verdik adamlar kaþýklarýmýz geri vermedi’’ Diye bile aylarca süren çatýþmalar yaþamýþlar.

Ancak bu çatýþmalar tabii ki sadece ‘’Koyunumu çaldý, kaþýklarýmý geri vermedi.’’ çatýþmalarý deðildir. Sophia Agopyan’ýn kýsaca Talvorik köyleri dediði Talvorik vadisinde köylerdir asýl konu.

Bu vadide Ermenilerin sadece üç köyü varken 1800 lü yýllarýn ortalarýnda ve 1890 yýlýna doðru köy sayýsýný sekize çýkarmalarý Kürt Aþiretlerini oldukça rahatsýz etmektedir ammavelakin kendi aralarýndaki çatýþmalardan Ermenilere ‘’ Hooop ne yapýyorsunuz?’’ Diyecek durumda da deðillerdir. Yani efendim bölgede Ermeniler Kürtlerle, Kürtler hem Ermenilerle ve hem de kendi aralarýnda sürekli çatýþma halindedirler.

Bu arada II.Abdülhamit’in Doðuda sukünet saðlamak için 1890 da kurdurduðu Hamidiye Alaylarý askerlerinin çok büyük bölümünü Kürtlerden oluþturmasý da Ermenileri rahatsýz etmektedir zira maalesef bu alaylardaki Kürtler – Devletin adamý olmanýn da verdiði avantajla- o bahsedilen hýrsýzlýk veya diðer tacizlerini daha rahat yapar hale gelmiþlerdir her ne kadar II. Abdülhamit bu iþten asla hoþlanmasa da...

Kýsacasý 1890 dan itibaren Ermeniler artýk sadece Kürtlerden deðil devletten de þikayetçidirler.

Bu arada II. Abdülhamit Osmanlý ülkesini demir aðlarla örmek-Doðudaki madenleri iþlemek ve hatta petrol haritalarý yapmak gibi teþebbüslere giriþmiþtir ki iþte bu Ýngiltere, Fransa ve Rusya’nýn çýkarlarýna terstir. Eh doðuda Sason’da Türk hükumetine karþý bir hoþnutsuzluk olduðuna göre bölge Ermenilerini ‘’ Baðýmsýz Bir Ermenistan’’ ana fikri ile ayaklandýrmanýn zamaný gelmiþtir. Peki böyle bir ayaklanmayý kim organize edebilir? Tabii ki 27 Temmuz 1890 daki  Kumkapý gösterilerinin baþ aktörleri olan Hýnçak Komitasý mensuplarýndan Mihran Damadyan ve Hamparsum Murat Boyacýyan...

Evet 27 Temmuz 1990 da Ýstanbul-Kumkapý Ermeni Patrikhanesi önünde topladýðý bir grup Ermeni ile Yýldýz sarayýna yürümek isteyen, bu isteði gerçekleþmeyince de zaptiyelerle silahlý çatýþmaya girip pek çok zaptiye ve Ermeni'nin ölümüne sebep olan, olaydan sonra tutuklandýklarý halde yine Ýngilizlerin baskýlarýyla serbest býrakýlan bu ikisi...

1893 de önce Mihran Damadyan gelir Sason’a. Zaten bildiði bir yerdir zira burada öðretmenlik yapmýþtýr daha önce.

Ermenileri Osmanlý Devletine karþý ayaklanmaya davet eder. Olayýn artýk Kürlerle mücadele olayý deðil Baðýmsýz bir Ermenistan olayý olduðunu Sason Ermenilerinin kafasýna yerleþtirir. ‘’ Hiç korkmayýn bu uðurda can versek de Ýngiltere arkamýzda’’ Der.

Evet, Ýngiltere gerçekten de arkalarýndadýr ve bu konuda bakýn Ýngiliz Baþbakaný Gladstone ne demektedir: “Ermeniler imtiyazlar istiyorlarsa onlar bir büyük olay çýkarmalýlar, bazýlarý asýlmalý, bazýlarý kesilmeli, Ýslamlarla tutuþmalý ki biz de o vakit iþin içine girip bunlarýn muratlarýný yerine getirmeye çalýþalým”

Neyse efendim 1893 de bazý çatýþmalar yaþansa da bu ilk olaylar Mihran Damadyan’ýn tutuklanarak Ýstanbul’a gönderilmesiyle yatýþýr.

Hemen peþinden bu Sefer Hamparsum Boyacýyan gelir bölgeye. Yaptýðý çok ateþli konuþmalarla Ermenileri tekrar ayaklandýrýr.

Þimdi sözü yine Sophia Agopyan’a býrakalým.

Onun anlattýklarýna göre Ermeniler silahlanmaya baþlar. Þöyle ki: Talvorik’te 304, Geliguzan’da 742, Ýþkhanadzor’da 176, Aðbik’de 120, Semal’de 168 ve Aliank’da 189 kiþi silahlandýrýlýr.

Topla kaç kiþi etti Efendim? 1699

Peki Türk askeri ne kadarmýþ?

Agopyan onu da açýklamýþ(!): 73.000



Sonra bu 73.000 Türk ve Kürt askeri 1 Aðustos 1894 de sadece 1699 kiþiden oluþan bu kahraman (!) Ermenilere acýmasýzca saldýrmýþ ve müthiþ bir katliam yapmýþ(!)

Þimdi gelin bu katliamýn ne kadar müthiþ bir katliam olduðunu bize yine Sophia Agopyan anlatsýn.

Sophia Agopyan 1894 Tarihli Ermeni Miþak Gazetisinin Kasým sayýsýna dayanarak olaylarda ölenlerin sayýsýný aynen þöyle açýklýyor:

27 Temmuz; Þenik ve Semal köylerine saldýrý, 2 Ermeni ve 34 Kürt ölü.

1-2 Aðustos; Geliguzan çatýþmasý, 36 Ermeni, 359 Kürt ölü.

3 Aðustos; Andok’ta 103 Ermeni, 758 Türk ve Kürt ölü.

13 Aðustos; Andok’ta 232 Ermeni, 681 Müslüman ölü.

Yazdýklarýnýn noktasýna virgülüne dokunmadan sizlerle paylaþtým.