Prof. Dr. Prof. Dr. Mahmud Erol Kýlýç:“Anadolu'yu 200 yýl Ýranlýlar yönetti”

HALÝL SOLAK 

13 MAYIS 2017 , CUMARTESÝ 11:13

Ýslam Konferansýna Üye Ülkeler Parlamentolar Birliði Genel Sekreteri Prof. Dr. Mahmud Erol Kýlýç

Derin Tarih Yazý Ýþleri Þefi Halil Solak, Türkiye-Ýran iliþkilerinin tarihî arka planýný, Osmanlý diplomasi tecrübelerini, Ýran’ýn siyaset ve kültür dünyasý ile Türkiye’nin Ýran politikasýnýn seyrini en yetkin isimlerden biriyle, Prof. Dr. Mahmud Erol Kýlýç ile konuþtu.

Ýslam Konferansýna Üye Ülkeler Parlamentolar Birliði Genel Sekreteri Kýlýç, soðuk bir Ýstanbul günü Isfahan’ý, Kum’u, Necef’i, Kerbela’yý ve Ýran’a dair pek çok bilinmeyen ayrýntýyý anlattý. Ufuk açýcý yaklaþýmlarla dolu bu doyumsuz sohbette kadim komþumuz Ýran’ýn esrarengiz dünyasýna açýlan kapýlarý objektif tespitler ve çarpýcý yorumlarla aralamayý denedik.

Türkiye ile Ýran… Son zamanlarda iki ülkenin adý ‘tehlikeli oyunlar’ içinde yer alsa da aslýnda tanýþýklýklarý çok eskiye gidiyor.

Ýran deyince ne anlamamýz gerekiyor?

Anadolu insanýnýn köken, zevk ve estetik anlayýþ itibariyle Ýslam dünyasýnda kendine en yakýn görebileceði halk ve kültür havzasý olarak Ýran iklimini gösterebiliriz. Yalnýz ‘Ýran’ olgusunu iyi tanýmlamak lazým. Günümüzde ‘Ýran’ denildiðinde bazý sebeplerden dolayý negatif þeyler canlanýyor insanlarýn kafasýnda. Öncelikle þunu bilmeliyiz:

Ýran bir coðrafyanýn adýdýr, bir ýrkýn adý deðildir. Ve o coðrafyada deðiþik ýrklar yaþamaktadýr; týpký Anadolu coðrafyasýnda olduðu gibi...

Hatta Ýran platosunda hakim etnik unsurlardan bazýlarý Azeriler, Türkmenler, Halaçlar, Kaþgaylar, Horasanlýlar gibi Türkî unsurlardýr. Tabii týpký Fars etnik unsuru ve ona baðlý alt dallarýn ayný platoya daha çok kuzeydoðudan muhaceret yoluyla gelerek yerleþmesi gibi Türkî unsurlar da buraya kuzeydoðu cihetinden gelmiþlerdir. Yani genellikle zannedildiði gibi Ýran platosu Farslarýn ana vataný deðildir, Fars unsurlarýn da Kavimler Göçü ile aslen Güney Afganistan ve Kuzey Hindistan platolarýndan indiði söylenmektedir.

Biz de Ýslamiyet’i Ýran üzerinden tanýdýk, deðil mi?

Evet, Türklerin Ýslam’a kitlesel olarak geçiþleri de Horasan ve Maveraünnehir bölgelerinde Farsça konuþan unsurlar üzerinden olmuþtur. Yani Türkler, tarihî þartlar itibariyle Ýslam’ý doðrudan Araplarla deðil, Fars unsurla muhatap olarak tanýmýþlardýr. Bugün Türk dillerinde, Türkî lehçelerde dinî terminoloji Arapçadan ziyade Farsçadan kuruludur. O kadar ki, bugün Ýranlýlarýn Arapça olarak kullandýklarý bir dinî terminolojiyi Türkler hala Farsça kullanmaya devam etmektedirler. Mesela ‘abdest’ kelimesi Farsçadýr. Ancak bugün Ýranlýlar abdest deðil, ‘vuzu’ demekte, yani kelimenin Arapçasýný kullanmaktadýrlar. Türkler hala ‘ellerin yýkanmasý’ anlamýnda abdest kelimesini kullanmaktalar.

Binaenaleyh henüz aralarýnda mezhebî ayrýlýklar baþlamadýðý zamanlarda Anadolu Müslüman halklarý ile Ýran halklarý arasýnda tatlý bir irtibat olduðunu görmekteyiz. Zaten Farslar aslen sünni bir halk iken onlarý Türkler Þiileþtirmiþtir ki, dikkatle incelenmesi gereken bir konudur.

Dahasý Ýran sahasý üzerinde son 500 senedir Selçukîler, Safevîler, Kaçarlar gibi Türkî hanedanlarýn yönetimde olmasý bu coðrafyayý týpký Anadolu gibi Türklerin vatanlarýndan biri yapmýþtýr. Batýya doðru ilerleyiþlerinde Anadolu’ya ulaþan Türkler buraya doðrudan Orta Asya’dan -uçaða binerek- gelmiþ deðillerdir. Uzunca bir süre Ýran coðrafyasýnda yaþamýþlardýr. Hatta Anadolu’ya gelen Türklerin ve de Osmanoðullarýnýn kökeninin ‘Orta Asya’ olduðu konusunda ciddi tenkidler vardýr. Bir görüþe göre Kayý boyunun çýkýþ yeri, bugün Kuzeydoðu Ýran’da Türkmenistan sýnýrýna yakýn ‘Yeke Gavuz’ köyüdür. Yakýn zamanda gezdim o bölgeleri. Harika bir tabiatý var. Bizim Doðu Karadeniz’e benziyor.

Anadolu-Ýran münasebetinde Persler dönemi çok önemli, deðil mi?

Aslýnda Anadolu ile Ýran irtibatý Türkler Anadolu’ya gelmeden evvel, tarihin eski dönemlerine kadar uzanýyor. Mesela Anadolu’da büyük bir Pers hakimiyeti dönemi var. Bu dönem, Türkiye’deki arkeoloji araþtýrmalarýnda ihmal ediliyor; çünkü Osmanlý ve Selçuklu öncesinde bu topraklarda yaþayan unsurlar daha çok Grek unsurlar olunca, araþtýrmalarda ortaya çýkan her þey onlara mal ediliyor. Oysa Grek’ten evvel Hitit vardý, Bizans vardý. Nedense Grekler burayý anavataný olarak görmekte. Siyonist felsefenin Kudüs’ü kutsallaþtýrmasý, “Kudüs’süz bir Yahudilik düþünülemez” noktasýna gelmesi gibi Anadolu’yu aþýrý takdis eden bir Helen milliyetçiliði var ve Türkiye’deki arkeolojik buluntularda her þeyin Yunan’a mal edilmesi, Grek unsurun haricinde bulunan þeyler olursa üstünün kapatýlmasý gibi bir Helen hegemonyasý görülüyor.

Elimizde Pers hakimiyeti dönemine ait kalýntýlar var mý?

Elbette. Bugün çok iyi biliyoruz ki Çanakkale’de Zerdüþt mabedi kalýntýlarý, Küçükçekmece’nin ilerisinde yine Daryüs adýna bazý eski Pers yazýlarý, Foça yakýnlarýnda ve Gaziantep Islahiye taraflarýnda Pers dönemine ait bazý kalýntýlar bulunmuþtur. Yani Anadolu’da iki asýr süren bir Pers egemenliði dönemi bulunmakta. Dolayýsýyla Anadolu ile Ýran irtibatý Ýslam öncesine dayanýr.

Hýzlý bir geçiþ olacak ama çok tartýþýlan Osmanlý-Safevi iliþkileri hakkýnda ne demek istersiniz?

Siyasî tarihte bireysel ihtiraslar ve hülyalar çok önemli bir yer tutar. Þah Ýsmail Sünnî çýkýþlý bir tasavvuf ocaðýnda yetiþmiþ, bilahere çevresinde kendisine baðlý insanlar oluþmuþ, ama zamanla þeyhlikle þahlýðý birbirine karýþtýrmaya baþlamýþ biridir. Buna mukabil biraz da Mehdici bir yaklaþýmla “Ben hem þeyhim, hem de þahým; herkes bana tâbi olmalý” gibi bir hülyanýn peþinden gider. Bu anlayýþla hareket ederek Osmanlý sultanýný en büyük rakip olarak görür. Onu küçümseyen davranýþlarda bulunup “Gel bana tâbi ol” dercesine dâîlerini Anadolu’ya göndererek adam devþirmeye baþlar. Oysa o esnada Osmanlý Batý’ya doðru ilerlemek istemektedir.

Burada siyasî bir soru sormak istiyorum: Þah Ýsmail ile Portekizlilerin irtibatý nedir?

Þah Ýsmail’in Portekiz Katolik dünyasýyla çok yakýn bir irtibatýnýn olduðunu görmekteyiz. Yazýþmalar var. Çünkü güneyde deniz yollarý hakimiyeti Portekizlilerin elinde.Þah Ýsmail, Portekiz’in ve diðer Katolik dünyanýn siyasî desteði ve kýþkýrtmasýyla -týpký bugünkü senaryolar gibi- Avrupa’ya yönelik Osmanlý tehdidini kýrmak, dikkatini Doðu’ya çekerek enerjisini daðýtmak için kullanýlmýþ da olabilir.

Þah Ýsmail olayý hala çözemediðim bir muammadýr: Hatâî mahlasýyla yazdýðý þiirleri derin bir irfan mahsulü olup büyük bir zevkle okurum. Bu þiirleri yazan kiþinin bir gecede Tebriz’de binlerce âlimi kýlýçtan geçirdiðini okuduðumda þunu düþündüm: O þiirleri yazan bunu yapamaz, bunu yapan onlarý yazamaz!

Þah Ýsmail Osmanoðullarýyla dalaþmak, onlarý hidayete çaðýrmak yerine kendi iþine baksaydý ve eðer teblið yapacaksa Osmanlý gibi ‘küffar’a karþý yapsaydý çok daha iyi olurdu. Zaten onun bu türden zulümlerine ortak olmak istemeyen bazý Þii alimler dahi yanýndan kaçarak uzaklara, mesela Hind’e hicret etmiþlerdir. Þeyh Sa’di þöyle der: “Ýki Sultan koskaca dünyaya sýðamaz; ama yüz derviþ bir seccadeye sýðar.”

Osmanlý’nýn Oniki Ýmam’a bakýþý nasýldý?

Peygamber Efendimizin (sas) Medine’de kabrini ziyaret edip kuþak yazýlarýna baktýðýnýzda oralarda çok güzel ayet ve hadisler bulunmakla beraber Oniki Ýmam’ýn isimlerinin de yer aldýðýný görürsünüz. Bunu oraya Osmanlý yazmýþtýr, Ýran ulemasý deðil! Bugün Vahhabî bazý Araplar “Bu ne arýyor burada?” diyorlar. Çünkü Oniki Ýmam inancý her Sünni toplulukta yoktur. Osmanlý Sünnidir ama Oniki Ýmamý bir Ýmamî ya da Caferî gibi itikat düzeyinde olmasa da ‘Hâdî’, yani hidayet veren rehberler düzeyinde, ‘veliyyullah’ ve Âl-i Resul olarak gördüðünden hürmeten isimlerini yazmýþtýr. Buralar Osmanlý idaresindeyken Kerbela ve Necef’e en büyük yatýrýmlarý yine Osmanlý yapmýþtýr.

Bu açýdan siyasî çekiþmeler bir tarafa, Osmanlý kültürü ile Ýran coðrafyasý ve kültürü münasebeti zannedildiðinden büyüktür. Hatta siyasîler çatýþýrken dahi kültürel anlamda irtibatýn kopmadýðýný görmekteyiz. Anadolu’da pek çok tarihî kabristanda ‘Isfahanî’, ‘Tebrîzî’, ‘Þîrazî’ künyeli zevatýn mezar taþlarýna denk gelirsiniz. Fatih, Yavuz Tebriz’den yüzlerce alim ve sanatkârý Ýstanbul’a getirtmiþlerdir. En ilginci de Yavuz’un þiirleri Farsça iken Þah Ýsmail’in þiirlerinin Türkçe olmasý. Siyasî rakipler ama kültürde kardeþler...

Daha sonraki dönemlerde siyasî alanda mesela Nadir Þah’ýn bir projesi vardý ki eðer ona Osmanlý ulemasý olumlu cevap verseydi bugün tek devlet, iki millet olacaktýk.

Beþinci mezhep’ projesi deðil mi hocam?

Evet, Nadir Þah Osmanlý’ya gönderdiði mektupta þöyle diyor: “Sizin ulemanýz, Caferîliði beþinci mezhep olarak kabul etsin, ben sultanlýktan vazgeçiyorum. Tek bir sultanýn idaresinde tek bir devlet olacaðýz.” Lakin bu teklifin, dönemin Osmanlý ulemasýnýn “Biz Caferîleri beþinci mezhep olarak kabul edemeyiz” yaklaþýmýndan dolayý reddedildiði biliniyor.

Yeri gelmiþken bir anekdotu da nakledeyim: Görüþmeler sýrasýnda Türk heyetinin baþýnda meþhur Koca Ragýb Paþa var, Tahkik ve Tevfik isimli kitabýnda anlatýyor. Ýki taraf bir masaya oturmuþlar (bu arada iki tarafýn da etnik olarak Türk olduðunun altýný çizmek isterim). Ragýb Paþa söze þöyle baþlamýþ: “…Biz ki büyük arif Muhyiddin-i Arabî’nin eþ-Þeceretü’n-Nu’mâniye isimli kitabýnda daha kurulmadan evvel kurulacaðýný tebþir ettiði Devlet-i Aliyye’nin mensuplarýyýz. Peki ya siz kimsüz?” Bunun arkasýnda bir tür küçümseme, yani “Sen nereye dayanýyorsun, senin kaynaðýn neresi, meþruiyeti nereden alýyorsun?” gibi bir sorgulama anlamý vardýr.

Teklif hakkýnda siz ne düþünüyorsunuz?

Ben þahsen teklifi biraz daha incelemeliydik kanaatindeyim. Kültürel olarak bu kadar yakýn halklar için bir Ýslam birliði oluþturulmasý adýna iyi bir fýrsattý. Sünnî meþihatta Caferiyenin de bir masada temsil edilmesinin bugün ülkemizdeki Alevî-Sünnî ve global anlamda Sünnî-Þia etkileþimi açýsýndan çok önemli bir rolü olurdu diye düþünüyorum. Þu anda makas, Sünni irfansýzlar ile Þii irfansýzlarýn elinde. Makas gittikçe açýlmakta ve bazý dýþ güçler de bunu büyük bir keyifle desteklemekte!

Oysa size çok ilginç bir þey söyleyeyim: Kurtuluþ Savaþý esnasýnda büyük Þii mercii Þehid Müderris “Müslümanlarýn halifesi ve yurdu iþgal ediliyor, onlarý Ýngilizlere karþý müdafaa etmek her Müslümanýn üzerine vaciptir” fetvasý vererek baðlýlarýndan müteþekkil bir ordu kurup Baðdat’a yürümek istemiþtir. Bakýnýz birlik fikrine!

Ýran deyince akla gelen iki unsur var: Sünnilik ve Þiilik. Bunlarýn tasavvufî dünyadaki yansýmalarý nelerdir?

Tasavvuf kültürümüzde Sünni ve Þii unsurlarýn çok güzel bir sentezinin yakalandýðýný görüyoruz. Hz. Ali’nin ve Ehl-i Beyt’in üstünlüðü vurgulanýr tasavvufta. Bununla beraber Ehl-i Beyt’ten olmayan ashab ve ilk üç halife de kabul edilir. Hz. Hüseyin’in þehit edilmesi anýlýr, þehit edenler hiçbir zaman haklý bulunmaz ve Emevi ailesi bu muhitte hüsnükabul görmez.

Osmanlý’nýn ilk ve orta dönemlerinde bazý farklý görüþler arasýnda çok keskin olmayan tatlý geçiþler olduðunu, tahammül olduðunu görüyoruz. Sünni Þiaya, Þia Sünniye tahammül edebiliyordu. Ama daha geç dönemlerde Þia tarafýndan ilk üç sahabeye hakaret ve küfre varan yakýþýk almayan sözlerin dile getirilmesi, Sünnilerin de Þiayý tekfire varan ifadeleriyle beraber bugün makas çok fazla açýlmýþ durumda. Maalesef son dönemde açýlan makas birilerinin de iþine geliyor. Bu çok acý bir durum. Özellikle ilim ve kültür seviyesinin düþük olduðu Hindistan, Pakistan, Afganistan, Irak ve Yemen gibi bu iki mezhebin beraber yaþadýðý toplumlarda maalesef çok nahoþ þeyler olmakta.

Tasavvufun Sünniliðin ve Þiiliðin bazý unsurlarýný birleþtiren yaklaþýmý zaman içinde kantarýn topuzunun bir tarafa kaçmasýna sebebiyet vermiþtir. Özellikle 19. yüzyýlda bir taraftan bazý medrese ehlinde, öbür taraftan bazý Bektaþilerde ve bazý Alevi ocaklarýnda ölçü þaþmýþtýr. Kalkandelen’de Bektaþi Babasýnýn atýyla camiye girerek secdede olan cemaate, “Allah’ý domalarak yerde mi arýyorsunuz bre gafiller” diye hakaret etmesi, peþinden oluþan nahoþ tepkilerin muharrik-i evveli (harekete geçiricisi) olmuþtur. Oysa bu dönemden evvel Eyüp Camii’nin imamýnýn Karyaðdý Baba Bektaþi Dergahý’nýn þeyhi olduðunu görürüz. Yani makas zaman zaman daralmýþ, zaman zaman açýlmýþtýr.

Tarihteki bu açýlmalar, maalesef her iki halka da aðýr darbe vurmuþtur. Günümüzde de böyle bir tehlike hissetmekteyim. Bazý dýþ mihraklarýn bir taþla iki kuþ vuralým hesabýna kurban gidecek bir Sünni-Þii ihtilafý yaratýlmaya çalýþýlýyor. Mamafih Peygamber Efendimizin (sas) kýyamet alametlerine dair hadisleri arasýnda da yer alýr bu. “Ýki büyük Müslüman taife birbirlerini kýrmadýkça kýyamet kopmayacak” sözü hafazanallah bizi derin kaygýlara götürmekte. “Sünniyim” diyenlerin ham-softalýk düzeyine çýkan irfandan uzak Sünnilik anlayýþý, “Þiiyim” diyenlerin de salt Sünni karþýtý olmak tezi üzerinde var olmalarý ve ayný düzeyde irfsansýz bir Þiilik halinde olmasý, maalesef kavgaya doðru gidiþin bazý iþaretleri.

Ýran’da görevli bir diplomat ve kültür adamý olarak bugünkü iliþkileri nasýl deðerlendiriyorsunuz?

Günümüzde Türkiye-Ýran münasebetleri daha çok politik bir yaklaþýma hapsolmuþ vaziyette. Ben bunun tehlikelerini görmekteyim. Halklarýn kardeþliði ile kültürün sürekliliði ve etkileþimine inanan biz ilim adamlarý, olaya daha soðukkanlý bakmaya çalýþmaktayýz. Biz, Çaldýran Savaþý’nda bile birbirlerinin çadýrlarýný ziyaret edip sitar eþliðinde þiirlerini söyleyen þairlerdik.

Esasen uluslararasý planda Ýran’a karþý olan unsurlar çok üst bir gözle bakýldýðýnda Türkiye’ye de karþýdýrlar. Zannedilmesin ki Ýran’a karþý olanlar Türkiye’ye dosttur. Malumunuz, Saddam Ýran’a belirli hesaplar doðrultusunda saldýrtýlmýþ ama Ýran’ý yenmesi de, ona yenilmesi de bir türlü istenmemiþ ve bu þekilde sekiz yýl her iki taraftan beyin kadrolarý ve gençler birbirine kýrdýrýlmýþtýr.

Ya Humeyni dönemi...

Bana göre Ayetullah Humeyni meselelere bakýþý ve verdiði fetvalarla Sünniler ile Þiiler arasýnda köprü vazifesi görebilecek biriydi. Mesela Hac’da ve baþka yerlerde Sünni (hatta Vahhabi) imamýn arkasýnda namaz kýlmak caizdir, ezanda ‘Aliyyen Veliyyullah’ ilavesi okunmasý þart deðildir gibi fetvalarý önemliydi. Bence çok manidar bir diðer fetvasý da þudur: Týpký Halepçe’de olduðu gibi, üzerlerine kimyasal bomba atan Irak ordusuna karþý benzer þekilde misilleme yapmayý teklif eden Ýran Genelkurmay Baþkaný’na cevabý þu olmuþtur: “Hayýr, tamamýyle ölsek de biz böyle masumlarý da öldüren kitlesel imha silahý kullanamayýz. Bu caiz deðildir.”

Kendisi tasavvuf büyüklerinden etkilenmiþ biriydi. Belki Türkler bilmiyorlar ama medresede hocalýk yaptýðý yýllarda tam 30 küsur sene hangi kitabý okuttu biliyor musunuz? Osmanlý þeyhülislamý Molla Fenari’nin yüksek metafizik kitabý Misbahü’l-Üns’ü. Bu kitap üzerine talikatý var. Bizim ilahiyatçýlarýmýz dahi Molla Fenari’nin bu kitabýndan haberdar deðillerdir.

Maalesef biz Sünniler onun bu konumunu hakkýyla takdir edemedik ve bu fýrsat kaçtý. Hatta -beni mazur görsünler- bugün Ýranlýlar dahi onun perpektifini anlayabilmiþ deðiller. Saðlýðýnda yapmakta olduðu Kur’an tefsiri derslerini “Bir þey anlamýyoruz” diyerek kestirmiþlerdi. Hatta bazý müfrid Þia alimleri daha da ileri giderek onu sünni ve sufi ajaný olmakla itham etmiþlerdi. Þiirleri yayýnlanýnca Kum karýþtý. Bir þiirinde þöyle diyor: “Býktým soðuk medrese duvarlarýndan / Þarap sunulan meyhane arýyorum.”

Onun vefatýndan sonra çok þey deðiþti mi?

Þimdi “Ýran’ýn Ýran’dan baþka dostu yok”, “Her þey Ýran için, Ýran’a göre ve Ýran tarafýndan”, “Bir Ýranlý bütün dünyaya bedeldir” gibi sloganlar revaçta. Aslýnda Ýran’ýn ‘ruþen-fikr’ denilen, vizyonu açýk aydýnlarý var. Bugün Ýran’ýn vizyonunun daralmasýna sebep, daha düz mantýk kullanan ve taþralý diyebileceðim bazý yöneticileri ve ulemasýdýr.

Sünniler de ayný deðil mi? Maalesef böylesi sýð düþünceli ulemanýn da en büyük emeli bütün dünyayý Þii veyahut Vahhabi yaparak bütün sorunlarý halletmektir. Üstelik bunu ‘küffar’a karþýþý yapmak yerine dünyanýn muhtelif yerlerinde aslen Sünni olan bazý bölgelerin insanlarýný Þiileþtirmek üzere yapýyor olmalarý ciddi bazý sorunlar doðurmaktadýr. Bu tür tavýrlar Sünni dünyada bazý refleksler geliþmesine sebep oluyor.

Siyaset ile ulema arasýnda kuvvetli bir iliþki var anladýðýmýz kadarýyla.

Kesinlikle. Genel anlamda Þiada, özel anlamda Ýran’da siyaset ve ulema irtibatýný iyi okumamýz gerekiyor. Çünkü orada Türkiye ve Sünni dünyada olduðu gibi deðildir bu irtibat. Þia ulemasý müstakildir. Özellikle merci-i taklid düzeyine çýkmýþ olanlarý halktan ve baðlýlarýndan ‘humus’ denilen yüksek meblaðda bir maddi katký aldýklarý için bazý ayetullahlarýn bütçeleri Afrika’daki kimi küçük ülkelerin bütçelerinden bile fazladýr. Bu ulema, maddî imkânlarla kendi zihniyetleri doðrultusunda faaliyetlerde bulunmaktadýr. Bazýsý bu serveti yukarýda temas ettiðim faaliyetlerde kullanýrken, bazýsý hiç böyle iþlere tenezzül etmeden daha ulvî iþlerde kullanýrlar. Mesela Ayetullah Mar’aþi Necefi kendisini tamamen elyazmasý kitap toplamaya hasretmiþ, bütün hayat ve servetini kitaplara harcamýþtýr. Bugün Süleymaniye Kütüphanesi’nden sonra Ýslam dünyasýnýn en büyük yazma eser koleksiyonu Mar’aþi Necefi Kütüphanesi’nde bu þekilde meydana gelmiþtir.

Bütün bunlardan sonra sizce nasýl bir yol izlenmeli?

Bugün bütün dünya birleþmeye doðru adým atarken, bunun zeminini ararken Ýslam dünyasýnýn mezheplerini din haline getirip ihtilaf yollarý aramasý çok üzücüdür. Hatta insanlýðýn global manada ortak sorunlarý üzerine dinler arasý diyaloglar dahi yapýlabilirken iki Müslüman mezhebin diyalog çalýþmalarý yapmamalarýný anlayamýyorum. Tabii bunun için yüksek irfan seviyesine çýkmýþ hakikat ehli ulemaya ihtiyaç var. Bu da herhalde yine tasavvufun baþýna kalacak gibi görünüyor. Unutmayýn ki Birleþmiþ Milletler’in ana mottosu olarak bir Ýslam arifinin, Þeyh Sadî’nin þu sözü seçilmiþ ve de binanýn giriþine asýlmýþtýr: “Benî adem âza-yý yek digerend”, yani “Ýnsanoðullarý birbirlerinin uzvu gibidirler.”

Bir þu evrenselliðe bakýnýz, bir de birbirlerinin camilerine intihar saldýrýsý düzenleyenlerin seviyesine. Ýslam dünyasý baþkasýna suç atma kolaylýðýna fena alýþtý. Önce kendisini düzeltsin, sonra bütün iþlerin düzeldiðini göreceksiniz. “Biz birleþtirmek için geldik, ayýrmak için deðil” diyen Mevlanalara ihtiyaç had safhada. 

https://www.gzt.com/derin-tarih/prof-dr-mahmud-erol-kilicanadoluyu-200-yil-iranlilar-yonetti-2659165