TÝMURTAÞ PAÞAZADELER

Timurtaþ Paþazadeler Osmanlý tarihindeki uzun ömürlü bürokrat ve devlet adamlarý ailelerinden birisidir. Osman Gazinin-muhtemelen Ertuðrul Gazi’nin silah arkadaþý- Aygud Alp’ten baþlayarak ömürlerini komutan ve vezir olarak devlete uzun yýllar baþarýyla hizmet eden aile hakkýndaki bilgiler vakýf kayýtlarýndan titiz araþtýrmalar sonucunda ancak bulunabilmektedir. Timurtaþ Paþazade ailesi de hem faaliyetleri hem de hayrat ve vakýflarýyla gerçek bir vakýf ailedir.

            Timurtaþ Paþa (ö.1404) Kaynaklarda “Kara” lakabýyla anýlmakta olup ilk Osmanlý vezirlerinden biri kabul edilir. Tarihi geleneðe göre ailesi Osman Bey’in silah arkadaþlarýndan Aykut Alp’e dayanýr. Babasý Aykut Alp’in oðlu Emir Kara Ali Bey olarak zikredilir. Kara Timurtaþ Paþa muhtemelen I. Murad’ýn emriyle kayýn pederi Rumeli Beylerbeyi Lala Þahin Paþa ile beraber Tunca nehri boyunca yapýlan fetihlere katýldý. Birlikleriyle Yenice-i Kýzýlcaaðaç ile (Elhovo) Yanbolu’yu ele geçirdi ve Edirne’ye döndü (1367-1369 arasý). Ardýndan Edirne’de vefat eden Lala Þahin Paþa’nýn yerine Rumeli beylerbeyi oldu. Osmanlý Beyliði’nin önde gelen askeri liderlerindendir.

            Muhtemelen yaþý ilerlediði için idari iþlerden çekilen Timurtaþ Paþa son yýllarýný Bursa’da geçirmiþtir. Mart 1404’te burada vefat ederek yaptýrdýðý caminin yanýndaki, kitabesinde “ melik-ül Ümera olarak zikredildiði türbesine gömüldü. Oðlu Ali Bey’in Manisa’da bir camisi vardýr. Diðer oðlu Umur Bey Aþýkpaþazade’nin ravileri arasýndadýr. Alim bir zat olan ve 865’te (1461) vefat eden Umur Bey Bursa, Biga ve Afyon’da cami, Edirne’de mescid yaptýrmýþtýr.(DÝA-özet )

            Kara Timurtaþ Paþa’nýn hem üst soy (babasý Emir Kara Ali ve dedesi Aygud Alp) hem de alt soyu hakkýnda tarihlerimizde bilgi eksikliði vardýr. Oysaki Kara Timurtaþ Paþa’nýn ailesi Osmanlý tarihinde Çandarlý ailesi kadar etkili bir ailedir. Yaptýklarý hayratlarla isimlerini silinemez þekilde Osmanlý tarihine yazdýrmýþlardýr. Öyle sanýyorum ki Kara Timurtaþ Paþa’nýn ailesi hakkýnda en ayrýntýlý çalýþma Vedat Turgut tarafýndan Osmanlý Araþtýrmalarý dergisinin 2019 sayýsýnda yayýnlanan Vakýf Belgelerine Göre Osmanlý Devleti’nin Kuruluþ Dönemi Aileleri II: Al-i Timurtaþ Paþa isimli çalýþmadýr. Timurtaþ Paþazadelere ait vakýf bilgilerini bu çalýþmadan özetleyerek aldým. Bu çalýþmadan öðrendiklerime göre:   

            Bursa Kalesi içindeki Yerkapý Mescidi’nin Timurtaþ Paþa’nýn babasý Kara Ali Bey tarafýndan yapýldýðý bilinir.

            Timurtaþ Paþa’nýn Edirne ve Bursa’da hayratý mevcut olmakla beraber, hayratý için tertib ettirdiði bir vakfiyesine ulaþýlamamaktadýr.  Vakfýn Bursa nefsinde Ýncirlice, Balýklýpýnar nezdinde yer alan zeminler, Tahtakale’deki dükkân, istabl ve haneler, üç bab dükkan ve Han civarýndaki 12 bab dükkân, Ýnegöl’de mezra’ haline gelmiþ olan Helalca Köyü ve Karalar (Çukuralý) köyü ile köydeki iki âsiyâbdan hâsýl olan 17.900 akçelik gelirinden tevliyete senevî 1790, müderrise 2880, daniþmendlere 5400, imama 720, 10 nefer cüzhâna 3600 ve türbedâra 720 akçe olmak üzere 15.110 akçe cihet tayin edilmiþtir.

            Bursa merkezinde Timurtaþ Paþa’nýn vakýf eserleri etrafýnda iki mahallenin geliþtiði görülür. Bunlardan biri Timurtaþ Mahallesi diðeri Zaviye-i Pir Gazi Timurtaþ mahallesidir. Timurtaþ Paþa Vakfý’na baðlý olan köylerden biri Kelesan Köyü olup, Murad Hüdâvendigâr zamanýnda Uðurlu Çiftliði’nin Timurtaþ Paþa’ya mülklüðe verildiði ile ilgili niþan-ý þerifin varlýðýndan bahsolunur. Sonradan Timurtaþoðlu Ali Bey’in hissesine düþen köyün bir kýsým geliri Timurtaþ Paþa’nýn Camii’ne vakfolunmuþ gelir zaviyeye sarfolunmuþtur.

            Yýldýrým Bayezid zamanýndan beri Timurtaþ Paþa ve oðullarýna temlik edilmiþ olan Kirvasil Köyü de Bursa’daki Timurtaþ Bey Ýmareti’ne vakfedilmiþtir.

            Hacý Timurtaþ Paþa’nýn Bergama’da bina ettirdiði kervansarayý için 16 dükkanýn belirlenemeyen hâsýlý vakfedilmiþtir.

            Timurtaþ Gazi’nin Trakya’da Vize Nahiyesi’nde de bir zaviye bina ettirdiðine dair bir kayýt oldukça önemlidir. Vize’deki zaviye için Bursa- Bademlü Köyü vakfedilmiþtir.

            Timurtaþ Bey’in Edirne’deki hayratý için vakfettiði akarata bakýldýðýnda ise, üç köyün vakfedildiði anlaþýlmaktadýr. Edirne- Üsküdar Nahiyesi- Timurtaþ Bey nam-ý diðer Saru Yakub Köyü, Etmekçi Köyü ve Karun nâm-ý diðer Timurtaþ Köyü. Bu þekilde, Edirne’deki hayratýn akaratýnýn toplamý 12.971 akçedir.

            Bolu’ya baðlý Yedidivan’daki Hacý Fakih Vakfý’nýn da Timurtaþ Bey tarafýndan yapýldýðýna hükmetmek gerekir

              Ýnegöl’deki Helalca Köyü, Osman Gazi’nin oðlu Savcý Bey’in evladýndan (Selim Bey) satýn alýnmýþ olup, medreseye vakfedilmiþtir.

            Kara Timurtaþ Paþa’nýn kaynaklarda geçen 5 oðlu vardýr. Yahþi, Ali, Umur, Oruç ve Hoca Firuz Bey/Paþa. Kýzlarýndan ve oðullarýndan sayýsýz torunu ömürlerini devlet hizmetinde geçirmiþler sahip olduklarý mülkleri vakfetmiþlerdir. Vakýf þahsiyetleri yüzünden ailenin ismi tarihe geçmiþtir. 

YAHÞÝ BEY

Timurtaþ Paþa’nýn en büyük oðlu olan Yahþi Bey, Ýstanbul’a baðlý bir semt olan Þile’yi önce 1391 ve sonra 1396’da iki defa ele geçirmiþtir. Onun ele geçirdiði bu yerin geliri Sultan Bayezid tarafýndan Bursa’da tesis edilen Kazerûniyye Zaviyesi’ne vakfedilmiþti.

Aydýn Livasý evkâf defterinde de Yahþi Bey’in Tire’ deki Cami ve zaviyesi ve Birgi’de bina ettirdiði imareti ile Selçuk (Ayasuluð)’da yaptýrdýðý medrese ve türbeye dair vakýf kayýtlarýna rastlanýr. Yahþi Bey’in hayratýna Tire-Yenipazar’da yaptýrdýðý bir hamam, bu hamamýn kuzeyinde bina ettirdiði kabban kervansarayý, bitiþiðindeki dükkanlar, kervansarayýn yakýnýnda çeþmesiyle beraber tahtanî ve fevkâni hücreleri müþtemil bir han, kervansarayýn etrafýnda bulunan müteaddit dükkanlar, Söke’de bir hamam ve bazý dükkanlar, Menteþe Sancaðý’na baðlý Balat’ta bazý yerler ve Ayasuluð’daki arazilerin yanýsýra Tire’ye baðlý Bergoz Köyü’nün gelirleri vakfedilmiþtir. Tire’de bulunan 22 dükkan ile bir dükkânýn yarý hissesi de Yahþi Bey’in hatunu tarafýndan 60.000 akçeye satýn alýnarak Yahþi Bey Türbesi’ne vakfedilmiþtir.

Kocaeli’ne baðlý Gebze (Genivize) Nahiyesi’nin merkezinde zaviye yaptýran Yahþi Bey’in de Timurtaþ Paþa’nýn oðlu olmasý kuvvetle muhtemeldir. Günümüzde zaviyeden eser kalmayýp, vakýf defterinde de akaratýnýn çoðunun harap kaydedilmesi, vakfýn erken dönem vakýflarýndan olduðunu gösterir. Gebze’de bir debbaðhanenin nýsýf hissesi, harab olan odalarýn yerleri, harab durumda olan bir bezirhane, bir pare harab bað, tarla iken baða çevrilen ve harab olup yerine evler dikilen yerler ve Çayýr Deðirmeni’nden söz konusu zaviye için gelir saðlanýyordu.

Yahþioðlu Hamza Bey

Vedat Turgut’un tespitlerine göre Yahþi Bey’in oðlu Hamza Bey’in oðlu Mehmed Bey’in hanýmý Hadice Hatun’un Ýnegöl’de, anne babasýna kendisi ve kýzý için cüz tilaveti maksadýyla kurduðu vakfýna baðlý bir köy ve mezraa bulunuyordu.

            Hamza Bey Bursa- Muradiye mahallesinde cami, imaret ve türbeden müteþekkil külliyesi için Ýnegöl’e baðlý iki, Yarhisar’a baðlý iki ve Yeniþehir’e baðlý Karaali köyü,  Bergama-Þibli köyü, Karesi-Boðazhisar-Yassýbeli, Kütahya-Karaaðaç-Yeni Çukurca, Kara Ýsa, Ýshaklar,Sivrihisar’a baðlý iki köy ve Bergama’da bir bezzazistan’ýn gelirleri Hamza Bey vakfýna aitti.

Kara Mustafa Paþa

Kara Mustafa Paþa Yahþi oðlu Hamza Bey’in torunudur.  Mustafa Paþa Pazaryeri-Ermenipazarý- merkezinde harap bir caminin temelleri üzerine yaptýrdýðý cami, zaviye ve kervansarayý için H. 882 tarihli vakfiyeyle, Ýstanbul’da Mevlana Molla Hüsrev hazretlerine mensûb mescid-i þerif civârýnda kâin hamamý ve orada vâki dükkânlar ve baþhaneyi, müteaddid odalar ve bunlara müþtemil bir menzili, Mahmud Paþa’ya mensûb Ýmaret Mahallesi’ndeki menzili, Edirne’de Yeni Cami Mahallesi’nde vaki bir diðer menzili, Ýnegöl’de kâin Karaca Deðirmeni, Hamzabey Köyü’ndeki dolap ve dönen iki deðirmeni, Ýnegöl Karacakaya’da vâki hadimlerin, evlad ve ensâb ve zevceleriyle ellerinde mevcud eþyanýn tama- mýný, Sultanöyüðü’nde vâki diþi merkeblerin hizmetçileri ile beraber tamamýný ve meblaðý belirsiz nakit akçeyi vakfetmiþti.   

Mehmed Bey

Kara Mustafa Paþa’nýn diðer oðlu ayný zamanda II. Bayezid’in torunu Mehmed Bey Bursa’da ki camii ve muallimhanesi ve Hamzaköy’deki muallimhanesi için vakýf kurmuþtu.  Mehmed Bey’in oðlu Abdullah Bey Hamza Bey köyündeki bir evde üç göz deðirmen ve 50.000 akçe nakit akçeyi, Mehmed Bey mescidinde günlük 10 cüz okunmasý þartýyla vakfetmiþti.

Hamza Bali Bey

            Hamza Bali Bey Çandarlý Halil Paþanýn bacanaðý ve Kara Mustafa Paþa’nýn kardeþidir. Hamza Bali Bey Yeniþehir’deki camisi için Ýnegöl-Ede köyünü vakfetmþti.

ALÝ BEY

 Saruhan sancakbeyliðini 4-5 sene uhdesinde bulunduran, görev yerinin merkezi olan Manisa’da H. 831’de yaptýrdýðý bir camisi bulunan Ali Bey, babasý adýna da Bursa’da vakýflar tahsis etmiþtir.  Ali Bey ait olan ilk vakfiye belgesine göre bazý bað ve dükkanlarýný babasý Timurtaþ Bey’in bina eylediði zaviyeye vakfetmiþtir. Vakýf bu sadakasýnýn en büyük ecri kendisinden evvel vefat eden þehid oðlu Ahmed Bey Çelebi’nin ruhuna hediye edilmiþtir.

Ýkinci belgeye (821 tarihli) göre Manisa’da vakfettiði kain buðday deðirmenini havi bir evin gelirini Mesnevihân Hayreddin’e üç, fakihe bir, mescidin kandiline bir dirhem verildikten sonra fazlasýnýn insanlarýn zahidi ve seyyidlerin en muttakisi olarak vasýflandýrýlan kiþinin muvafýk gördüðü fukaraya tayin etmiþtir.

Üçüncü belgeye göre ve Saruhanoðlu Ýshak Bey’in yaptýrdýðý han Ali Bey tarafýndan satýn alýnarak (H. 821 tarihli belgeye göre, altlý üstlü dükkanlarý, arsasý, yollarý, çarþýsý, binalarý ve taþlarýyla beraber hanýn tamamý fukaranýn mesalihi için vakfedilmiþtir. Belgeye göre vakfedilen akarat þu þekilde gösterilebilir: Manisa nefsindeki hamam, Karaman kayasý nezdinde Akpýnar nehri mukataasý (çeltik) ve korusu, Hazret-i Sultan Korusu, çiftlik, dink ve zemin, yaylak, Gürleye nehrindeki âsiyâb, Manisa’nýn Ayn Ali Baba Mahallesindeki hane zeminleri ve bagat, Bazar-ý Büzürg’deki 12 bab dükkân, kervansaray, müteferrik zemin, dink ve bað, Ali Bey Korusundaki kovan mahsulü, Nif serhanesi dükkaný ve bahçe, Menemen’de Kiremitlik zemini. Bundan baþka Kanuni Sultan Süleyman’ýn validesi Hafsa Hatun’un mülkü iken Ali Bey Ýmareti evkafýndan Ali Bey Bahçesi ile istibdal edilen Erderlü ile Adala’ya baðlý Balýklaðu ve Depecik köyleri de vakýf kayýtlarý arasýnda yer almaktadýr. Ali Bey’in Saruhan Sancaðý’ndaki evkafýnýn toplam yaklaþýk 49.000 akçe geliri vardýr.

            H. 889 tarihini taþýyan bir diðer belgeye göre Ali Paþa’nýn oðlu Mahmud Bey; Bursa’da etrafýndaki dükkânlarla beraber hanýn tamamýný, Tahte’l-kala’da birisi baþçý dükkâný olan beþ bab dükkânýný, Timurtaþ Bey Ýmareti Mahallesi’nde bir fýrýnla beraber dört hücreyi, Tahýlpazarý Mahallesi’nde biri kasap dükkâný olan üç bab dükkânýný, Bursa’nýn Kal’a Mahallesi’nde bir oda, bir fýrýn ve yekdiðere mülâsýk beþ hücreyi müþtemil menzilini, Umur Bey Mahallesi’nde dört oda ve havluyu müþtemil menzilini, Ulgarlar Mahallesi’nde Muhzýr Hacý Karaca’dan satýn alýnan bahçeyi, Kütahya’da kâin bahçeyi ve bir bina dahilindeki deðirmeni vakfetmiþtir.

UMUR BEY

            Timurtaþ Paþa’nýn hem âlim ve hem de mücahid diðer oðlu Umur Bey’in 1461’de vefat ettiði ve Kayseri/Develi, Bursa ve Biga’da birer cami, Afyon’da günümüzde bulunmayan bir cami, Bergama’da bir medrese ve Edirne’de bir mescid bina ettirdiði ve bu hayrâtý için çeþitli akarat ile camiden dýþarý çýkarýlmamasý kaydýyla pek çok kitap vakfettiði anlaþýlmaktadýr. 

Umur Bey evkâfý içinde yer alan zaviyenin akaratý içinde bahçe, armut aðaçlarý, matbah damý, ahur, küçük ve büyük 11 kýta kazgan, bir büyük sahan, 40 saht, 34 tepsi, iki kuzu tepsisi, iki sini, üç tava, 40 taþ genger, iki kemha, dört sac ayaðý, bir unlu fýrýn, beþ anbar, bir kiler, 20 re’s öküzü, 20 re’s inek, altý re’s su sýðýrý ve 510 koyun bulunmaktadýr.

            Vakfiyesinden “Celâlü’d-devle ve’d-dîn” unvânýný taþýdýðý anlaþýlan Hacý Umur Bey’in Bergama’da bina ettirdiði medresesi için Bergama’da bir hamam, bir bað, iki bahçe, dükkânlar, evler, arazi ve mezralar, Büküþova’da iki deðirmen ve vakfiye sonunda mufassalan yazýlý kitaplarýn vakfedildiði görülür.

            Umur Çelebi, Bursa merkezinde Akçardak adý ile meþhur mevzide bina ettirdiði camii için ise; Ankara’da kâin Distarlu Köyü’nü ve bu köydeki maðaralarda mahfuz 1000 ölçek buðdayýný, Geyve’de babasýndan intikal eden Tekfurpýnarý Köyü’nün sekiz sehminden üç sehmini, Akköy ve Kelasen köylerindeki mezralar, tarlalar ve baðlardan ibaret emlâkýný, Bursa’da kale dahilinde vâkýfýn oturduðu ev hariç olmak üzere tarlalar, bahçeler, baðlar, mezraalar ve han ile dükkânlardan ibaret emlâkýný vakfetmiþtir.

            Mescid içinde vakfedilen kitaplarýn dýþarýya çýkarýlmamasýna ayrýca özen gösterilmesi de vakfýn þartlarý arasýnda yer alýr. Umur Çelebi’nin Biga’da bina ettirdiði hamamýný da Biga’da bânisi olduðu cami için vakfetmiþtir.

            Umur Bey, Karahisar-ý Devle’de kâin Sarucapýnar Köyü’nü de Mevlâna Hüsameddin Hasan Halife’nin Karahisar’daki camiinin mesalihi için vakfetmiþtir. Anadolu Beylerbeyliði de yapan Umur Bey 8958 akçe geliri olan Sarucapýnar köyünü, Afyon’da bina ettirdiði Alaca Medrese ve cami için mevkuf yazdýrmýþtý.

            Umur Bey ayrýca Aydýncýk’a baðlý Soflu/ Sovuklar Köyü’nü evlatlýk olarak vakfetmiþtir.

            Umur Bey, Bursa Tuzpazarý’ndaki han ve Akçardak’daki hayatýnýn yanýndaki hamamýný Bursa’daki mescidine, Karahisar-ý Devle’deki hamamýný ise Karahisar’da bina ettirdiði mescidine vakfettiði tesbit edilmektedir.

ORUÇ PAÞA

            Timurtaþ oðlu Oruç Bey’in Geyve’de bina eylediði zaviyesine Bursa Kalesi’ndeki Umur Bey Mahallesi’nde kâin hamamý ve Tekfurpýnarý’nda vaki mezrâ’larý vakfettiði yazýlýdýr. Vakfiyede vakfedilen diðer akaratlar, tüm gelirleriyle Kütahya’da vaki Anne ve Köprülü viran köyleri, Bolu-Çaða’da Kuruin Köyü ve Akyazý’da Sarýçayýr Köyü’dür.

            Oruç Paþa, Balýkesir’de de inþa ettirdiði büyük bir medrese için 4260 akçe geliri olan hamam ve baþka akarat vakfetmiþti. Oruç Bey’in Dimetoka’da da vakýf kayýtlarýna rastlanmaktadýr.

                        Sinanüddin Yusuf Paþa

            Sinanüddin Yusuf Paþa, Bayezid Paþa’nýn kýzý tarafýndan torunu olup, baba tarafýndan Oruç Paþa’nýn oðludur. Edirne’deki Beylerbeyi külliyesi Yusuf Paþa’nýn vakfýdýr. ,  Onun Edirne’nin Üsküdar Nahiyesi’nde bina ettirdiði camisi günümüzde hala ayaktadýr. Bu hayrata dair Edirne’de vakfettiði akarat hakkýnda tafsilatlý bilgiler bulmak mümkündür.

            Beylerbeyi Sinan Bey bin Mustafa Bey bin Oruç Bey, dedesinin Tekfurpýnarý’nda bulunan zaviyesinde günde 12 cüz tilaveti, Yoncalý’da bina ettirdiði zaviye maslahatý ve beþ adet çeþme rakabesi ile Ali Bey Sarayýndan Sinan Bey’in Umur Bey köyündeki hamamýna gelen suyolunun meremmeti için 10.000 akçe vakfetmiþtir. Bundan baþka, Bursa’daki Kelasen karyesinde bulunan baðýn bir hissesi, Nakkaþ Ali Mahallesi’nde olan evlerden nýsýf hisse, Ýnegöl’ün Tokuþ köyünden sülüs hisse, Umurbey karyesinde bulunan hamam, Tekfurpýnarý’ndaki evler, baðlar ve bahçeler, kýraç demekle maruf dört bað, Geyve’de üzeri örtülmüþ 14 bab dükkân ile Akhisar’da bulunan dükkânlarý, Akyazý’da bulunan su sýðýrlarý ve beþ köle ile yundlarý, Tekfurpýnarý’ýnda 14 nefer kul, dokuz hüsrevâne küb içinde cevher, inci, zeheble ve libas-ý altýnlý ve gümüþ çanak ile pek çok kitap vakfedilmiþtir. Vakýf kayýtlarýna göre, Yeniþehir’e baðlý iki köy, Edirne’de bina ettirilmiþ olan imarete vakfedilmiþti. Bunlardan Barçýnlu Köyü, Sultan Murad tarafýndan kýzý Þehzade Hatun tarafýndan Sinan Bey’e baðýþlanmýþ ve Sinan Bey de imareti için vakfetmiþtir.

 Bayezid Paþa ve Oruç Bey’in Diðer Torunu Mehmed Bey

            Vakfiyesine göre: Bolu’daki cami, imaret ve darü’t-talim ile türbesi için, Bergama tevâbiinden Deðirmencili ve Ayasili kurbunda kâin Söke ve Tepecik köyleri; Menteþe livasýnda kâin 325 dükkân; Kütahya’nýn Kula kasabasýnda kâin 200 dükkân ve bir hamam; Bursa tevâbiinden Tepecik karyesi kurbundaki Lala Çiftliði mezrasý Bursa suru dahilinde Umur Bey Mahallesi’nde kâin 11 hücreyi müþtemil menzil, Bursa’da Cami-i Kebir kurbunda kâin birisi attâr, ikincisi boyacý, üçüncüsü terzi dükkâný olmak üzere üç bab dükkân akar olarak vakfedilmiþtir.

            Mehmed Bey’in bânisi olduðu Kýrca aðaç Yanduðu Zaviyesi için ise, Bolu merkezinde satýn alarak vakfettiði bezzazistan, kervansaray ve deðirmenlerden hâsýl olan 7140 ve Kuruin Köyü ile zeminlerden hâsýl olan 2386 akçe olmak üzere toplam 9526 akçe gelir saðlandýðý tesbit edilmiþtir. Mehmed Bey kendi hissesi ile kýz kardeþi Sultanbaht Hatun’dan satýn aldýðý hisseyi Bolu’daki camii için vakfetmiþtir.

            Þarabdar Abdullah’ýn(Oruç Bey oðlu Mustafa Bey) Bolu’daki imareti için ayrýca Beypazarý’na baðlý Ormenos Köyü’nün de vakfedildiði görülür. Beypazarý'na baðlý Eymür Köyü de Yahþi Bey tarafýndan yaptýrýlan mescid için on çiftlik yer, üç pare bað ve haraçlý bir deðirmenin vakfedildiði belirtilmiþtir.

Oruç Paþa Kýzý Sitti Nefise/Fatma Hatun ve Zaðanos Paþa

            Vakýf belgelerine göre, Fatih döneminin önemli devlet adamlarýndan Zaðanos Paþa Oruç Bey’in Sitti Nefise Hatun adýndaki kýzýyla evlenmiþ, bu evlilikten Mustafa Çelebi, Ali Çelebi ve Mehmed Çelebi adlarýnda üç oðlu olmuþtur. Sitti Nefise Hatun’un H. 897 tarihli vakfiyesinden, Balýkesir-Sýndýrgý’da bir cami ve kendisi için bir türbe, Bursa’da da bir cami ve muallimhane bina ettirmiþ ve vakfý için büyük mevkuf (61.236 akçe) yapmýþtý.  

BAYEZÝD PAÞA

            Kara Timurtaþ Paþazadelerin belki de en meþhurlarýndan birisi I. Mehmet(Çelebi) ve II. Murad Han’ýn Birinci Vezirliðini ve ve Rumeli Beylerbeyliðini yapan torunu, Yahþi Bey oðlu Bayezid Paþa’dýr. Ýcmal olarak hazýrlanmýþ olan 583 numaralý “Evkaf-ý Rum” defterinde; Bayezid Paþa Ýmareti’ne baðlý olarak Turhal’a baðlý Ovacýk ve Kilid, Geldigelen (Güldikilen) Nahiyesi’ne baðlý Serkis, Dadu, Ýlyas, Öyük, Güney, Karluköy, Öyük,Verâyî, Çalak ile Merzifon’a baðlý Urumcuk köylerinin kaydedildiði anlaþýlmaktadýr.

            Bayezid Paþa’nýn Ýl-aldý adýndaki kýzýnýn Oruç Beyoðlu Mustafa Bey ile olan evliliðinden II. Murad’ýn  kýzý Þehzade Hatun ile müzevvec olup, beylerbeyiliðe kadar yükselen Sinan Bey, Bolu’da bir mescid bina ettiren Mehmed Çelebi, Edirne’de bir mescid bina ettiren Taci Hatun ve Sultan Paþa Hatun adýnda dört torununun olduðu bilgisidir. Ancak tahrir defterlerinden ve oðlu Ali Bey’in vakfiyesinden hayratýna dair yapýlan vakýflar hakkýnda bilgi sahibi olmak mümkündür. XV. yüzyýlýn en önemli devlet adamlarýnýn baþýný çeken Timurtaþ paþazadelerin,Anadolu’nun pek çok yerinde kurduklarý vakýflarla isimlerini ölümsüzleþtikleri görülür.  Bayezid Paþa yalnýzca Amasya’da deðil Bursa’da da önemli hayýr kurumlarý meydana getirmiþ ve bu çerçevede günümüze yalnýzca bir bölümü ulaþan medrese, tadilat ve onarýmdan geçirilen bir cami, Kepeci’nin temellerini gördüðü türbe ve hayratýna gelir getirmesi için Yoðurtçu Haný adýyla anýlan bir han bina ettirmiþtir. Bayezid Paþa’nýn yukarýda adý geçen kýzý Hatice Hatun, Ýznik’te kurduðu evlatlýk vakýf dolayýsýyla da kayýtlara geçmiþtir.

Ali Çelebi, Sölöz Köyü’nde bir cami bina ettirmiþ, bu camide görevli olan hatib ve müezzin için bazý yerleri

vakfetmiþtir. 

Mehmed Çelebi kendi hissesini ve kardeþi Sultan Paþa’dan satýn aldýðý hisseyi Bolu’da bina ettirdiði camiine vakfetmiþtir.

 Taci Hatun da hissesini Edirne’de bina ettirdiði mescidine vakfetmiþtir. Sinan Bey ise, Sultan II. Murad’ýn kýzý Þehzade Hatun ile evlenen ünlü Rumeli Beylerbeyi Sinanüddin Yusuf Bey olup, Edirne’deki Beylerbeyi Külliyesini

bina ettirmiþtir.

Ýsa Bey’in bina ettirdiði mescid ve medrese çevresinde ve kale içinde kurulan iki mahalleye dair kayýtlara tahrir defterlerinde rastlanýr. Ýsa Bey, imaret ve medresesinin giderlerini karþýlamak için birçok akar tahsis etmiþtir.

            Kayýtlara göre Hamza Bey’in, Tokat’taki Yenihan yanýnda yer alan hayrâtý için vakfettiði akarat þöyledir;Kazabad’a baðlý Kal’acýk Köyü,63 Tokat’a baðlý Köstemür, Kazabad’a baðlý Zigar ve Serb köyleri,Artukabad’a baðlý Altarcýn Köyü, Tokat’taki Ýplikpazarý sükundaki 34 bab dükkân, Palandüzan sükundaki 29 bab dükkân, Kadýhaný demekle meþhûr kervansaray, muhtelif zeminler ve Tavukçu Köyü’ndeki Ümmet Haný.

Yahþi oðlu Hamza Bey

Hamza Bey’in vakfiyesi elimizde olmamakla beraber, tahrir defterlerinden vakýflarý hakkýnda bilgi edinmek mümkündür. Ýlk olarak Bursa merkezinde Hamza Bey adýnda bir mahallenin varlýðýna dikkat çekmek gerekir. Bursa’da Muradiye Mahallesi’nde Hamza Bey tarafýndan bina ettirilen cami, imaret ve türbeden müteþekkil külliye için Ýnegöl’e tâbi Alamüddin, Bilaloðlu, Ahi ve Kozcayaylaðý köylerinin gelirlerini vakfetmiþtir.

            Hamza Bey Külliyesi için Yarhisar’a baðlý Hoca Ömer ve Karaomca köylerinin gelirleri de vakfedilmiþtir. Hamza Bey’in vakfý için Yeniþehir’e baðlý Karaali Köyü’nün de vakfedildiði anlaþýlmaktadýr. Bergama’ya baðlý Þiblüce Köyü de Hamza Bey Ýmareti’ne vakýftýr. Köy Ankara Savaþý’ndan sonra, Hamza Bey tarafýndan Mahmud Bey’in varislerinden satýn alýnarak imarete vakfedilmiþtir. Hamza Bey’in Ýmareti’ne Bergama’da bir bezzazistan da vakfedilmiþ olup, günde sekiz, ayda 240 ve yýlda 2880 akçelik gelirin Bursa’daki imarete sarfedildiði anlaþýlmaktadýr.88 Bu þekilde Hamza Bey Vakfý için zikrolunan akarattan saðlanan toplam hâsýl yaklaþýk 43.500 akçe dir.

            Hamza Bey, Bursa’daki imareti için Karesi Sancaðý’na baðlý Boðazhisar’ýn Yassýbeyli Köyü’nü de vakfetmiþtir. Kütahya’ya tâbi Karaaðaç Köyü daha sonra Bayezid Paþa’nýn kardeþi Hamza Bey’in Bursa’daki Ýmareti’ne vakfedilmiþtir. , Çukurca, Kara Ýsa ve Ýshaklar ile Þahin Köyü de ayný minval üzere Hamza Bey Ýmareti’ne vakfolunmuþtur. Günümüzde Eskiþehir’e baðlý olan Sivrihisar sýnýrlarý içindeki iki köy de Hamza Bey tarafýndan vakfedilmiþtir. Toplam 5230 akçe hâsýlý ile mukayyed olan Candarbükü ve Tafray? Köyleri,

Timurtaþ Paþa’nýn kýzý tarafýndan Hamza Bey’e satýlmýþtýr Hamza Bey’in Bursa’daki evkafýna baðlý çeþitli sancaklardaki akarattan saðlanan nihai hâsýl ise 77.750 akçe civarýndadýr.

 Hamza Bey’in Torunlarý:

Kara Mustafa Paþa ve Hamza Balý Bey

            Mustafa Paþa’nýn Bilecik sýnýrlarý içerisinde yer alan Pazaryeri (Ermenipazarý) nefsinde daha önce var olan bir caminin temelleri üzerinde bina ettirdiði bir cami-i þerif, zaviye ve kervansarayý ile Bursa’da dedesi Hamza Bey Türbesi’nin kuzeyinde medfun bulunduðu bir de türbesi bulunmaktadýr.  H. 882 tarihinde hazýrlanan vakfiye, Mustafa Paþa bin Mehmed Bey bin Hamza Bey’in Bursa ve Ermenipazarý (Pazaryeri) nahiyesindeki hayratý için Ýstanbul’da Mevlana Molla Hüsrev hazretlerine mensûb mescid-i þerif civârýnda kâin hamamý ve orada vaki dükkânlar ve baþhaneyi, müteaddid odalar ve bunlara müþtemil bir menzili, Mahmud Paþa’ya mensûb Ýmaret Mahallesi’ndeki menzili, Edirne’de Yeni Cami Mahallesi’nde vaki bir diðer menzili, Ýnegöl’de kâin Karaca Deðirmeni, Hamzabey Köyü’ndeki dolap ve dönen iki deðirmeni, Ýnegöl Karacakaya’da vaki hadimlerin, evlad ve ensâb ve zevceleriyle ellerinde mevcud eþyanýn tamamýný, Sultanöyüðü’nde vaki diþi merkeplerin hizmetçileri ile beraber tamamýný ve meblaðý belirsiz nakit akçeyi vakfettiðini açýklar.96 Mustafa Paþa’nýn bu hayrâtý  Kara Mustafa Paþa’nýn oðlu ve Sultan II. Bayezid’in torunu olan Mehmed Bey de Fatih Sultan Mehmed zamanýnda Mustafa Paþa’ya temlik edilen ve daha sonra mensûh olan Akhisar’a baðlý Çardak Köyü’nün mülkiyetini Sultan Bayezid zamanýnda vakfa dönüþtürmüþtür. Avarýz-ý divaniye ve tekalif-i örfiyyeden muaf ve müsellem tutulan köy halkýnýn vakýf adýna ilk sayýmda 30.124, ikinci sayýmda 27.500 ve son sayýmda ise 22.000 akçe vergi verdikleri anlaþýlmaktadýr.

            Mehmed Bey’in muallimhanesine vakfedilen Ýnegöl’e tâbi Yenice Köyü hakkýnda verilen bilgiler, aile hakkýnda yukarýda verilen bilgilerin kaynaðýný teþkil eder Mehmed Bey, Yahþi Bey oðullarý ve Sofu Ali Bey oðullarýnýn hisselerini satýn aldýktan sonra, Bursa’da olan camii ve muallimhanesi

ile Hamzaköy’deki muallimhanesine vakfetmiþtir. Vakýf için Sultan Bayezid Han ve Yavuz Sultan Selim’den muafnameleri bulunduðu anlaþýlmaktadýr.

            Hisar Bey, Kara Timurtaþ Paþa’nýn torunudur. Amasya’daki Medresesi’ne toplam hâsýlý 7395 akçe olan akaratý vakfetmiþtir. Bu hâsýlýn, medresede görevli zevâtýn cihetlerine sarf olunduðu anlaþýlmaktadýr.

Timurtaþ Paþazade vakýflarý ile ilgili bilgiler Vedat Turgut tarafýndan  Osmanlý Araþtýrmalarý/The Journal of Ottoman Studies Sayý / Issue LIII · yýl / year 2019 da yayýnlanan Vakýf Belgelerine Göre Osmanlý Devleti’nin Kuruluþ Dönemi Aileleri II: Al-i Timurtaþ Paþa isimli çalýþmadan özetlenmiþtir,

Timurtaþzâde Hoca Firuz Bey ve Ailesi

            Hoca Firuz Bey/Paþa (Osmanlý döneminde Paþa Rumeli Beylerbeyinin ünvanýdýr.  V. TURÐUT’un vakýf kayýlarýndaki tespitlerine göre Kara Timurtaþ Paþa’nýn oðullarýndan  birisidir. Karaman seferinde I. Murad’ýn ordusunda Hâce Bey, Kutluca Bey, ve Eyne Bey Subaþý ile birlikte sað cenah komutanlarýndan olan Firuz Bey, I. Murad Hüdavendigar Kosova savaþý için Rumeli’ye geçtiðinde Anadolu’da býraktýðý beþ mutemed adamýndan birisiydi ve Ankara (Engüri) sancak beyiydi.  Hoca Firuz Bey 1392 yýlýnda emrindeki kuvvetlerle çýktýðý seferde Vidin’i fethetmiþti. Muhtemelen 1396 yýlýnda babasý Timurtaþ Paþa emekli olunca Rumeli Beylerbeyi oldu. Ankara savaþý öncesi savaþ taraftarý olan þahinlerden olan Firuz Paþa Ankara savaþý maðlubiyetinden sonra Yýldýrým Bayezid’i kurtarmak için Emir Timur’un ordugahýný bastýysa da baþarýsýz oldu ve idam edildi. Hoca Firuz Bey sancak beyi olduðu dönemde Muðla-Milas’ta bir cami ve medrese yaptýrmýþ ve bir vakýf kurmuþtu. Vakfýn geliri 1530 yýlýnda 27.565 akçeye ulaþmýþtý.