GÜMLÜOÐULLARI

Zaðra (veya Eski Zaðra) ismi ilk olarak Kosova savaþý öncesi öncü kuvvet komutaný olarak geçen Gümlüoðlu Paþa Yiðit Bey ve evlatlarýnýn týmar mülküdür. Gümlüoðlu ismi ikinci defa Düzmece Mustafa isyanýnda geçer. Gümlüoðullarý Þehzade Mustafa ile Bursa önlerine kadar gelmiþler, Mihaloðlu Mehmed Bey’in seslenmesiyle taraf deðiþtirerek II. Murad tarafýna geçmiþlerdi.

1519 yýlýnda yapýlan tahrirde mufassal deftere ilk kaydedilen vakýf, Gümlüoðlu vakfýdýr. Vakfýn tasarruf sahibi Gümlüoðlu ailesinden Saltuk Bey ve Ýskender Bey’dir. Vakýf, Sultan Mehmed Han tarafýndan temlik edilmiþ ve Sultan Bayezid Han tarafýndan da hükm-i Þerif verilerek vakfýn devamý onaylanmýþtýr. Gümlüoðlu vakfýna tabi olan köyler, Gümlüoðlu, Köse Salih, Hacý Yakub, Ýsmailce, Büyük Hamidli ve Küçük Hamidli köyleridir. Bu köylerin bütün gelirleri vakfa tahsis edilmiþtir.

Yine ayný tarihte adý geçen vakfa mülk olarak Musa Beylü köyü ile Beþ Tepe köyleri kaydedilmiþtir. Bu köyler Sultan Bayezid Han tarafýndan temlik edilmiþtir. Vakýf sýnýrlarý içerisine Bahadýr Lala ve Çobanoðullarý dahil edilmiþtir. Bu iki köyün sýnýrlarý içerisinde sonra üç ayrý köy daha kurulmuþtur. Kýsaca 5 ayrý köy daha vakfa dahil olmuþtur. Bu 5 köyün geliri vakfýn Eski Zaðra’da bulunan zaviye ve mescidine, Gümlüoðlu köyü’nde bulunan zaviyesi ile mescidine ve Edirne’de bulunan mescidine sarf edilmektedir. Bu köylerin isimleri; Bahadýr Lala, Veled-i Çobanlu (Toyran),Yenice (Meriç Köy),Kebecelü ve Kulfalca köyleridir. Mufassal defterde Gümlüoðlu vakfýna dahil olan Beþtepe köyü içerisinde meskun 6 farklý bölük kaydedilmiþken ayný tarihteki icmal defterde bu bölükler ayrý birer köy olarak kaydedilmiþtir. Emre ATAÞ XVI. YÜZYIL’DA ESKÝ ZAÐRA

  MALKOÇOÐULLARI

            Haklarýnda spekülasyon yapýlan tanýnmýþ bir diðer Akýncý ailesi de Malkoçoðlu ailesidir. Batýlý tarihçiler Bosnalý Malkovich ailesine baðlamaya çalýþýrlar. Halbuki Boþnaklarýn Müslüman olmalarý II. Murad dönemine tarihlenirken Malkoçoðullarý’nýn tarih sahnesine ilk çýkmalarý 1389 yýlýndaki Kosova þavaþýdýr. Ailenin isim babasý Kosova savaþýna okçu komutaný olarak katýlan, Hamidoðlu Hüseyin Bey’in þehzadesi Malkoç Bey’dir. Oðlu Mustafa Çelebi’yle birlikte Kosova savaþýna okçu komutaný olarak katýlan Malkoç Bey savaþýn ardýndan Yýldýrým Bayezid’in maiyetine girdi, Niðbolu savaþýna ise ordu komutaný olarak katýldý.

            Saray Bosna’da Malkoçoðlu Bali Bey Camisi ile birlikte mektep, han, hamam, çeþme ve köprü inþa ettikleri gibi Bosna’nýn deðiþik yerlerinde aile fertlerinin adýný taþýyan hayratlar, ayrýca Macaristan-Sikloþ’ta bir cami yaptýrdýklarý biliniyor.(S. Eyice)

Malkoçoðlu Bali Bey Pravadi’de banisi olduðu zaviye ve çeþme için senelik rýbhý 10.000 akçe olan toplam 100.000 akçe ile 5 adet asiyabý akar olarak vakfetmiþtir. Yenice-i Vardar’a baðlý vakýf köyü olan Yaya’daki zaviyenin geliri de vakfýna aitti.

            Malkoçoðlu Damat Yahya Paþa’nýn Filibe, Tatar pazarcýðý ve Sofya’da yaptýrdýðý birçok mimari eseri bulunmaktadýr. Ayrýca Lofça’da hamam, Ýstanbul Kadýrga’da cami ve mektep, Üsküp’te kendi adýný taþýyan mahallede külliye inþa ettirmiþtir.

Alaca Hisar, Ýnebahtý ve Ýstolni Belgrad sancak beyliði yapan Malkoçoðlu Gazi Ahmet Bey vefatýndan önce Budin’de bir medresenin banisi (kurucu) olmuþtur. Daha çok Mora yarýmadasýnda faaliyet gösteren, Vidin, Semendire ve Belgrad’da sancak beyliði, daha sonra Budin Beylerbeyliði yapan Malkoçoðlu Mehmed Paþa’nýn cami, medrese, sebil, han ve imareti bulunmaktadýr.

Vedat TURGUT’un hazýrladýðý tabloya göre Malkoçoðlu Yahya Paþa’nýn Üsküp’te 51.182 akçe, Malkoçoðlu Murad Bey’in Edirne’de 49.063 akçe ve Vize’de 12.361 akçe geliri olan müþterek vakýflarý bulunuyordu. Vedat TURGUT Yeni Türkiye 66/2015

Malkoçoðlu akýncý ailesinin en meþhurlarýndan birisi de Malkoçoðlu Damat Yahya Paþa’dýr. Malkoçoðlu Bali Bey’in kardeþi ve Sultan II. Bayezid hanýn damadý olan Malkoçoðlu Damat Yahya Paþa’nýn nesli daha sonra Yahya Paþazadeler olarak anýlmýþtýr. Üsküp þehrindeki en önemli vakýflardan birisi Damat Yahya Paþa’nýn cami ve imareti için kurduðu vakýftýr.

Yahya Paþa kurduðu vakfýn tevliyetini (mütevelliliðini) saðlýðýnda kendisi yapmýþ vefatýndan sonra ise sýrasýyla oðullarý Bali Bey, Mehmet Çelebi, Mustafa Çelebi’ye ardýndan Ahmed, Mahmud, Yusuf ve Ýskender Çelebilere verilmesini þart koþmuþtur.

Yahya Paþa’nýn Üsküp’te cami, mektep, han, hamam ve imaretten oluþan külliyesinden sadece camisi günümüze ulaþmýþtýr. Caminin bahçesindeki yýkýk türbenin kime ait olduðu bilinmemektedir. Oysa Paþa vakfiyesinde türbe hizmeti için ücretli görevliler (türbedar, cüzhan) tayin etmiþtir. Türbedara imaretinden yemek verilmesi vakfiyede yazýlý olduðu için Yahya Paþa’nýn türbesinin de Üsküp’te olmasý gerekir.(“Ve bir salih kimesne dahi türbe-i þerife dahi türbedar olup cüzhanlar kýraat-ý eczaya hazýr olduklarý vakit türbe kapusunu açýp cüzhanlar yerli yerine oturduklarýndan sonra eczayý sandýktan çýkarup kurraya tevzi eyleye. Tilavetleri tamam olucak yine cem edüp sandýðýna koyup hýfz eyleye. Ve türbe kapusunu kilitleye, türbeyi pak tuta. Silip süpüre ve cemi i esbabýn görüp gözlemek anýn uhdesinde ola. Ana dahi yevmi iki akçe ve imarette piþen taamdan her taam vaktinde birer pare et ve ikiþer ekmek ve birer kefçe aþ verile. Leyali – þerifte eti’imei nefiseden verile.

Yahya Paþa Aralýk 1506 tarihli vakfiye ve 15 Þubat 1509 tarihli vakfiye zeyliyle vakýf akarlarýný, tevliyeti ve giderleri ayrýntýlý olarak yazdýrmýþ ve gelir fazlasýnýn tamiratlarda kullanýlmasýný istemiþtir. Vakfiyeye göre Paþa, Üsküp Bozdoðan mevkisin de ki meskenleri satýn alarak bir cami ve bir imaret, seyyidler, salihler ve ve fukaralar için dört misafir odasý, mutfak, fýrýn, iki ambar, bir mahzen ve bir yemekhane, imaretin içinde de faraþ ve kayyum için iki oda bir ahýr ve iki tuvalet inþa ettirmiþtir. Yine Sofya’da Saraçpýnarý mevkisindeki su kanallarla þehre götürülerek halkýn istifadesine sunulmuþtur. 

Yahya Paþa kurduðu vakfa; Üsküp’te 23 dükkaný, hamamý, hamamcýnýn ikamet ettiði evi, bir bahçe, bakkallar çarþýsýndaki dükkanlarý, Hüseyin Çelebi ve Hamzadan aldýðý evleri, ahýr ve ambarý, Þahinoðlu mahallesindeki hububat ekilen arazileri, Hacý Hüsam’dan aldýðý evleri, odalarý, ahýr, çeþme ve bunlara bitiþik 12 dükkaný Balýkpazarý’nda beþ balýkçý dükkaný, iki ev ve bunun yanýndaki dükkanlarý, Vardar nehri kýyýsýnda iki deðirmen, ambar ve bahçeyi Lubaniçe köyündeki(Üsküp) iki deðirmeni, Üsküp’te iki evi, mülkiyetindeki Radoþani köyünün tüm gelirlerini ve Kapanhaný civarýndaki sekiz odanýn tamamýný, Sofya’da; Bedesten içindeki 36 dükkan ile odalarý, Bedesten’e yakýn han içindeki 7 dükkaný, Davut Attar mahallesindeki evi, yedi göz deðirmeni, bir çiftlik ve deðirmenleri, Pobmatý mahallesinde 13 dükkaný, iki evi, bir bahçeyi, bir balýkçý dükkanýný, yaptýrdýðý hamamýn tamamýný, Filibe’de; mülkiyetindeki Kalyorve adlý köy ve mezralarýnýn þer-i ve örfi tüm gelirlerini, Kozludere suyu üstündeki dört deðirmeni, Yakupça köyündeki çiftlik ve içindeki toplam 455 hayvaný (koyun, at ve su sýðýrý), Niðbolu’da; Kervansaraydaki 38 dükkaný, 11 dükkan ile 1 kasap dükkanýný, Debbaðlar çarþýsýndaki 23 dükkaný, Balýkçýlar çarþýsýndaki 22, liman karþýsýndaki 10 dükkanýn tamamýný,  Hisarkapý ile çarþý arasýndaki 38 dükkaný, tuz ambarýný ve Baþhaneyi, altý dükkan ve ahýrlarý, çeþitli oda ve dükkanlarý, çiftlik ve deðirmenlerini, Hýrsova, Ýzdin, Þumnu ve Lofça’da ki hamamlar ve deðirmenlerini, Ýstanbul’da; Kadýrga Limaný yanýndaki bahçesini, Hüseyin Bey’den satýn aldýðý evlerini, Hadice Sultan’dan satýn aldýðý evi ve bahçeyi, Kadýrga limanýndaki mektebin arkasýndaki satýn aldýðý evleri, buradaki bozahane ve baþhaneyi, 12 dükkanýný, 10 evini Unkapaný’ndaki 16 dükkan ve mahzenlerini, Balat’taki araziyi, Kozludere’de ki bostanlarýný, bahçe ve baðlarý ile 3 deðirmenini akar olarak yazdýrmýþtýr. Tahrir defterlerine göre kayd-ý hayat ve vezirlik görevi için þahsýna temlik edilen ve Paþa’nýn cami ve imaretine vakfettiði Radoþani köyünün 1529 da 14.078, 1544 te 17.384 1569 da ise 14.124 akçe geliri bulunmaktadýr.  

Vakfiyesine göre, Yahya Paþa ruhuna fatiha okunmasý için vakýf gelirlerinden, yýllýk 200 eþrefi sikkeyi (3,45 gram altýn para) Ravza-i Mutahhara görevlilerine tahsis etmiþ yapýlan ödemelerin tevzi defterine yazýlmasýný þart koþmuþtur. Vakfýn diðer bir önemli harcama kalemi Yahya Paþa’nýn 6 kýz çocuðuna yaptýðý tahsisattýr. Yahya Paþa 6 kýzýna kaydý hayat þartýyla yýllýk kiþi baþý 3000 toplam 18.000 akçe tahsis etmiþ, vakýf tevliyetini yaþ sýrasýna göre erkek çocuklarý ve nesillerini, nesillerinin sona ermesi durumunda ise kýz çocuklarýnýn oðullarýna vasiyet ederek vakfýný hem Hayri hem de zürri vakýf olarak tescil ettirmiþ, bazý vakýf görevlilerine (Ýmam, iki müezzin, muallim, nakib, ferraþ, aþçý, ekmekçi, bevvap ve cabiye imarete yakýn yerde ev yapýlmasý ve tamiratlarýn vakýf malýndan karþýlanmasýný vakfiyeye yazdýrmýþtý.  Her yýl Rebiül-evvel ayýnýn ilk cum gecesi mevlid okutulmasýný ve okuyana 50 akçe verilmesini isteyen Yahya Paþa yaptýrdýðý mektebe vakfiyesinde geniþ yer vermiþtir.

Yahya Paþa Camii: Cami 1503 yýlýnda Yahya Paþa tarafýndan yaptýrýlmýþ zaviyeli camilerdendir.(Bitiþiðindeki odalarýyla þehre gelen konuklar ve fukaralarýnýn ücretsiz misafir edildiði camiler.) Cami kadrosunda salih, mütedeyyin ve Hanefi mezhebinden olmalarý ön þartýyla hatip, imam, iki müezzin, iki müezzin-i sala, bir ser mahfil 5 hafýz, 1 muarrif, aþir okuyan bir hafýz, sevabý Yahya Paþa’nýn ruhuna baðýþlanmak üzere 20’þer rekat nafile namaz kýlmakla görevlendirilen 2 namazcý bulunuyordu. Cami en son TÝKA(Türk Ýþbirliði ve Koordinasyon Ajansý) tarafýndan restore edilmiþtir.

Yahya Paþa Mektebi: Her guruptan Müslüman çocuklarýna okuma yazma ve lazým olan diðer þeylerin öðretilmesi için bir mektep inþa eden Yahya Paþa vakfiyesine muallimin fakir ve garip çocuklara Kur’an-ý Kerim, hat, lügat, fýkýh bilgilerini öðretmesi için yevmiye 5 akçe, ders ve ödev tekrarý yaptýran iki halifeye (yardýmcý) 2 akçe ücret takdir ederken eðitim gören çocuk sayýsýnýn 20’den az olmamasýný þart olarak yazdýrmýþ, fukara ve yetim çocuklarýn giyecek ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasýný da istemiþtir. Yahya Paþa tarafýndan çocuklarýn ihtiyaçlarý için Muallimhane’ye günlük 10 akçe tahsis edilirken, yetim ve fakir çocuklarý için pantolon, gömlek, iç çamaþýrý, baþlýk, ayakkabý ve kuþak alýnarak Ramazan Bayramý’nda bunlarýn verilmesi þar koþulmuþtu. Anlaþýlacaðý üzere mektebe gelen öðrencilerin ihtiyaçlarý vakýf tarafýndan karþýlanýyordu. Bir diðer þart ise her gün ders bitiminde muallim ve halifelerin çocuklarla birlikte Fatiha okumalarý, hasýl olan sevabý Hz. Peygamber(sav) ve Yahya Paþa ailesinin ruhuna hediye etmeleri çocuklarýn da amin demeleriydi. Bu mektepten iz kalmamýþtýr.

Yahya Paþa Ýmareti: Mehmet Ýnbaþý’nýn Vakýflar dergisinin Haziran 2020 tarih ve 53. Sayýsýndaki araþtýrma makalesinden öðrendiðimize Ýmaret Cami’den sonra üzerinde durulan ve önemli tahsisatý olan vakýf kurumudur. Ýmaret için cami, etrafýna misafirler için konak, ehl-i Ýslam için 4 tabhane(mutfak), yemekhane, fýrýn, iki ambar, bir mahzen inþa edilmiþ, imarete gelen her Müslüman için yemek ve ekmek piþirilmesi þart koþulmuþtu.

Adý geçen makaleye göre Yahya Paþa vakfýnda günlük 148,5 akçe yevmiye ile 56 personel çalýþmaktadýr. (aylýk 4455, yýllýk 53.460 akçe. Fatih. Mehmed- Kanuni S. Süleyman arasý 50 akçe bir altýn karþýlýðýdýr.) Vakfiye de vakýf akarlarýnýn Yahya Paþa’nýn mülkü olduðu ve þer’i usullerle satýn alýndýðý özellikle belirtilmiþtir.

Vakfiyeye göre imarette her gün 44 ukiyye (“1283 gram eþdeðeri tartý birimi” [Þemseddin Sami) piþirilecek etin yarýsý sabah pirinç aþý diðer yarýsý ise ikindi vaktinde buðday aþý ile verilmesi, Ramazan gecelerinde tamamýnýn piþirilmesi, ekmek için ise yaklaþýk 107 kg undan yaklaþýk 2000 ekmek piþirilmesi vakfiyenin þartlarýndandýr.

Sonuç olarak söylememiz gerekirse Yahya Paþa vakfý Üsküp’te 56 hanenin geçimini saðlamakta, 20 çocuðun her türlü ihtiyacýný karþýlayarak eðitimini yaptýrmakta, vakýf görevlilerine ve ayrým yapmadan imarete gelen bütün Müslümanlara ve misafirlere günlük iki ekmek ve iki öðün yemek vermektedir. Yahya Paþa’nýn þahsi servetinden fedakarlýk yaparak kurduðu vakýf hizmeti yüzlerce yýl devam etmiþtir.