Ýzmir

Anadolu’da kadýnlarýn vakýflar aracýlýðýyla toplum hayatýnýn hemen her alanýna                                          özle görülür þekilde katký sunduðu þehirlerden biri Ýzmir’dir. Burada kadýnlar tarafýndan kurulmuþ vakýf eserler arasýnda çok sayýda çeþme, sebil, mescit, cami, mektep, medrese ve hatta kütüphane gibi yapýlar bulunmasý kadýnlarýn þehrin geliþimine farklý alanlarda destek saðladýklarýný göstermektedir. Kadýnlar eliyle hayat bulan vakýf eserlerin önemli bir kýsmý günümüze ulaþmamýþ olmakla birlikte bazýlarý birkaç asrý kapsayan mekânsal deðiþimlere raðmen ayakta kalarak hali hazýrda kent insanýna hizmet vermeye devam etmektedir.

Ýzmir’de sadece þehir merkezine ait Osmanlý döneminden günümüze ulaþan yaklaþýk 450 kiþiye ait 515 adet vakfiye tespit edilmiþtir. Bu rakama vakýf akarlarýný ve vakfiye þartlarýný içeren hülasalar da dahildir. Söz konusu 450 kiþi içinde vakýf kuran kadýn sayýsý 139 olup bu kadýnlara ait vakfiye sayýsý ise 150 civarýdýr. Dolayýsýyla Ýzmir kaza merkezinde vakýf kuran kadýnlarýn toplam vakýf kurucularý içindeki oraný yaklaþýk olarak %30,8, vakfiyelerinin oraný ise %29,2 þeklindedir. Vakýf kurucusu kadýnlardan Kasapbaþýzâde Þerif Ahmed Efendi’nin validesi Fatma Haným ile Ýzmir kumandaný Ferik Hacý Osman Paþa’nýn eþi Emine Belkýs Haným’a ait dörder vakfiye, Kaptan-ý derya beylerinden Derviþzâde Mehmed Paþa’nýn kýzý Ayþe Haným, Mýsýr valisi Yeðenzâde Ahmed Aða’nýn eþi Rabi Haným, Ýzmir Redif kumandaný Ferik Salih Sarim Paþa’nýn eþi Hatice Haným ve Yasakçý Mehmed Aða’nýn eþi Ayþe Pembe Haným’a ait ikiþer vakfiye mevcuttur.

Vakýf kuran 139 kadýndan biri Yahudi, beþi de Ermeni olmak üzere altý kiþi gayrimüslim cemaatine mensuptur. Tespit edilen kadýn vakfiyelerinin %95,7 oranýnda Müslüman kadýnlara ait olmasý bu çalýþmayý büyük ölçüde ve zorunlu olarak þehrin Müslüman mahallelerine yoðunlaþtýrmýþ oldu.

Þehir kadýnlarýnýn vakýflarýna dair ilk örneklere XVI. yüzyýl tahrirlerinden rastlanmakla birlikte bu vakýflarýn vakfiyeleri günümüze ulaþmadýðýndan þartlarý ve hizmetleri detaylý þekilde tespit edilememektedir.

Bu döneme ait 571 numaralý evkâf defterinde Ýzmir kazasýnda Mevlâna Ömer el-Hatib’in kýzý ve Mevlâna el-Hac Sinan’ýn eþi Ayþe Hatun’un bir miktar para, bir bahçe, bir ev vakfederek her gün kendisi ve Hz. Peygamberin ruhu için bir cüz Kur’an okunmasýný þart koþtuðu yer almaktadýr.

Benzer þekilde Sultan Hatun’un da vakfettiði bir incirlik bahçesinin gelirini her sene iki hatim okunmasýna ayýrmýþtýr.

Vakfiyeleri günümüze ulaþan ilk kadýn vakýflarý XVII. yüzyýlýn son çeyreðine aittir. Ancak vakfiyesi tespit edilememiþ olmakla birlikte Hatuniye Camii, Ümmühan Hatun Mescidi ve Haným Hatun Mescidi gibi bazý yapýlar XVII. yüzyýlda kadýnlar tarafýndan inþa ettirilen eserler arasýndadýr.

Ýzmir’deki kadýn vakýflarý dönemsel olarak tasnif edildiðinde 150 vakfiyeden 2’si 17. yüzyýla, 31’i 18. yüzyýla, 78’i 19. yüzyýla, geri kalan 39 tanesi 20. yüzyýla aittir. Bu daðýlým hemen her dönemde kadýnlarýn vakýf kurduðuna ve vakfiyelerinin Ýzmir’deki bütün vakfiyeler içinde hatýrý sayýlýr bir oranda seyrettiðine iþaret etmektedir. Tespit edilebilen 26 Eylül 1675 tarihli ilk kadýn vakfiyesi ile 1921 yýlýna ait son kadýn vakfiyesi arasýndaki yaklaþýk 246 yýllýk zaman dilimi, sadece vakfiyelerden hareketle ortalama her 20 ayda 1 kadýn vakfý kurulduðu anlamýna gelmektedir. Bir baþka ifadeyle Ýzmir’de kadýnlar açýsýndan servet ve itibar ile vakýf faaliyetleri arasýnda güçlü bir bað bulunduðunu söylemek mümkündür.

Ýzmir’de kadýnlarýn hayýr iþlerinin finansmanýný saðlamak amacýyla vakfettikleri servetin kaynaðýný miras, mihr ve hibe yoluyla sahip olduklarý mülkler teþkil etmekteydi. Vakfiyelerden tespit edildiði kadarýyla kadýnlar tarafýndan akar olarak 148 dükkân, bir veya iki katlý 123 ev, 26 mahzen, 15 dükkân gediði, 14 han, 11 Yahudihane, 10 maðaza, 9 fýrýn, 7 deðirmen, 7 bahçe, 6 arsa, 5 kahvehane, 5 Rumhane, 5 oda, 3 hamam, 3 Frenkhane, 2 çiftlik, 2 su yolu, 1 iskele, 1 sabunhane, 1 yaðhane, 1 þerbethane, 1 cihannüma, 1 ahýr ve birkaç mutfak eþyasý vakfedilmiþtir. Ýzmir çevresinde 177 dönüm bað ve büyük kýsmý zeytin olmak üzere yaklaþýk 3.100 kök aðaç ayný kapsamda vakfedilen mülklerdir. XVII. yüzyýlda para vakfýna rastlanmazken, XVIII. yüzyýlda 280 kuruþ, XIX. yüzyýlda 1500 kuruþ ile 200 yüzlük Osmanlý lirasý, XX. yüzyýlda da 480 kuruþ ile 480 yüzlük Osmanlý lirasý olmak üzere sadece 7 vakfiyede para vakfedildiðine rastlanmaktadýr.

Ýncelenen 150 vakfiyeden 8’i (%5)’inde gelir tamamen vakýf evladýna hasredilmiþ, 23 (%16)’ünde hayýr hizmetlerinden fazla kalan kýsmý evlada býrakýlmýþtýr. 119 (%79) vakfiyede ise vakýf gelir esas olarak hayri bir amaca hizmet maksadýyla vakfedilmiþtir. Bu tür vakýflarda kadýnlar çoðunlukla hayatta oldukça vakýf idaresini ellerinde tutmuþ, vefatlarýný müteakip vakýf tamamen hayri bir nitelik kazanmýþtýr. Diðer yandan evlat sahibi olmayan ve geride evlat býrakmadan vefat ettiði bilinen bazý kadýnlarýn vakfiyelere, vefatlarýndan sonra vakýf idaresini eþine ve onun çocuklarýna býraktýðýný ifade eden þartlar koymuþlardýr.

Tespit edilen vakfiyelerden sadece Odabaþý Ahmed Aða’nýn eþi Abide Kadýn’ýn vakfiyesi vefatýndan sonra çocuklarý tarafýndan vasiyet yoluyla tescil edilmiþ, diðer vakfiyeler kadýnlarýn saðlýðýnda kayýt altýna alýnmýþtýr. Son olarak þunu ilave etmek gerekir ki tespit ettiðimiz sayý ve oranlar, vakfiyesi günümüze ulaþan vakýflarý esas almaktadýr. Vakýf görevli atamalarýnýn kaydedildiði hurufat defterlerinde, þahsiyet kayýtlarýnda, gelir gider bilançolarýný yansýtan vakýf muhasebe defterlerinde ve vakýf davalarýný da içeren þer’iyye sicillerinde hem erkeklere hem de kadýnlara ait vakfiyesi bulunmayan çok sayýda vakýf ismine tesadüf edilmektedir. Bu bakýmdan Osmanlý döneminde Ýzmir’de kurulmuþ olan vakýf sayýsý ve vakýf tesis eden hayýrsever kadýn sayýsý yukarýda verilen rakamlardan çok daha fazladýr denilebilir.

Dini Hayat

Cami ile mescit gibi ibadet mekanlarýnýn imar ve onarýmýna yönelik ilahi telkinlerin doðal bir sonucu olarak Osmanlý toplumunda vakýf faaliyetleri en fazla bu alanda yoðunlaþmýþtýr. Ýzmir’de çok sayýda hayýrsever kadýnýn cami ve mescit inþa ettirdiðine rastlanmasý bu anlayýþýn þehre olan yansýmalarýndan biridir. Banisi kadýn olup varlýðýný günümüze kadar devam ettiren en eski vakýf yapýlarýn baþýnda, bulunduðu mahalleye ismini de vermiþ olan Hatuniye Camii gelir. XVII. yüzyýl ortalarýndan hemen önce yaptýrýldýðý tahmin edilen caminin baniyesi, Ali Reis’in kýzý ve Kemeraltý Camii’nin inþa ettiren Çavuþzâde Ahmed Aða’nýn validesi Tayyibe Hatun’dur. Müezzin Ahmed’in daha 1805 yýlý sonlarýndaki atamasýnda cami; “Hatuniye Camii dimekle marûf Tayyibe Hatun Camii” adýyla da kayýtlýdýr. Dolayýsýyla camiye Osmanlý döneminde baniyesi Tayyibe Hatun isminin de verildiði fakat halk arasýnda Hatuniye þeklindeki kullanýmýn daha çok raðbet gördüðü açýktýr.

Hatuniye Camii’nden sonra kadýnlar eliyle inþa edilip günümüze ulaþan yapýlardan biri derya beylerinden Derviþzâde Mehmed Paþa’nýn kýzý Ayþe Haným tarafýndan 1755 yýlýnda bugünkü Konak Meydaný’na yaptýrýlan Ayþe Haným Camii’dir.(bknz.Ýzmirli Ayþe Haným)

Edirne Kaymakamý Affan Bey’in eþi Nurkamer Haným’ýn, 1894 yýlýnda Karataþ mevkiinde Hamidiye Mahallesinde yaptýrdýðý cami, günümüzde baniyesinin ismiyle ayakta olan bir diðer yapýdýr. Nurkamer Haným, inþa ettirdiði cami için iki dükkân vakfedip gelirinin dörde bölünmesini, yarýsýnýn cami imamýna, diðer yarýsýnýn da cami hatibi ile müezzinine maaþ olarak ödenmesini istedi.

Günümüze ulaþmamýþ olmakla birlikte 1784 yýlýndaki vakfiyesine göre Mehmed Þemseddin kýzý Kudsiye Molla, Kefeli Mahallesi’nde kendi adýyla anýlan bir mescit yaptýrdýðý gibi mescide giden su yollarýný tamir ettirdi ve her sene su yollarýnýn senelik bakýmý için vakýftan tahsisat ayýrdý.

1723 yýlýnda Sayime Hatun, Kasap Hýzýr Mahallesi’nde medreseye dönüþtürdüðü evinin bir odasýný mescit olarak vakfetti.

Ayný yüzyýlýn ortalarýnda Þeyh Cafer Efendi’nin kýzý Fatma Hatun, diðer hayýrlarýnýn yaný sýra Leblebiciler Haný yanýndaki evini vakfederek mescide dönüþtürdü. Sonraki yýllarda buranýn cami statüsüne kabul edilmesi için talepte bulundu ve kendisine izin verilmesi üzerine de Mustafa Halifeyi burada hatip olarak görevlendirdi. Fatma Hatun’un vakfiyede Müftü Camii imamýný yevmî 4 dört akçeyle mescide dönüþtürdüðü evinde “ilm-i nâfia” tedrisi için görevlendirmiþ olmasý esasýnda onun mescidi sadece namaz kýlýnan bir mekân olarak görmediðine de iþaret eder.

Cami Atik Mahallesi’nin Musa Bali yakasýnda Ümmühan Hatun tarafýndan XVII. yüzyýlda yaptýrýldýðý tahmin edilen mescit, daha sonra Hacý Mehmed Efendi tarafýndan minber eklenerek camiye çevrildi ve halk arasýnda Hacý Mehmed Camii þeklinde isimlendirildi.

Gültekin’e göre 628 numaralý sokakta yer alan Yeni Cami, 1909 yýlýnda Mehmed Þerif Efendi’nin kýzý Rabia Haným tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. Bunlarýn dýþýnda Ali Reis Mahallesi’nde Ayþe Hatun Mescidi, Faik Paþa Mahallesi’nde Rukiye Hatun Mescidi ile bazen Selvili Mahallesi’nde bazen de Mahalle-i Cedid’de olduðu ifade edilen Havva Hatun bt. Osman Mescidi kadýnlarýn adýný taþýyan yapýlardan bazýlarýdýr. Kefeli Mahallesi’nde bulunan bir mescit, Sekbanoðlu Hüseyin Beþe ve eþi Zeliha Hatun tarafýndan birlikte inþa ettirildiðinden her ikisinin ismiyle de anýlmaktaydý. Mirali Mahallesi’nde Raziye Hatun Mescidi ile Hafýz Efendi zevcesi Emine Hatun Mescidi olmak üzere banisi kadýn olan iki mescide rastlanmaktadýr.

Ýzmirli vakýfelerin en fazla cami ve mescit inþa ettirdiði mahalle ise hiç þüphesiz Hatuniye olmuþtur. Tayyibe Hatun’un yaptýrdýðý cami dýþýnda bu mahalledeki Haným bt. Nasuh Mescidi, Hatice bt. Ali Mescidi, “Kurunlu kýzý” denilen Hatice bt. Hacý Ahmed’in tahtanî mescidi görevli atamalarý sebebiyle haberdar olduðumuz ibadet mekanlarýdýr.   

Ayrýca Akarcalýzâde Mehmed Efendi’nin daha evvel Konak’ta yaptýrdýðý Akarcalýzâde Camii, XX. Yüzyýl baþlarýnda eþi Ayþe Haným ile çocuklarý tarafýndan geniþletilerek yeniden inþa edildi ve 6 dükkân vakfedilerek cami giderleri için kaynak tedarik edildi.

            Ayný dönemde Göztepe’de yaptýrýlan ve daha sonra Hamidiye ismini alan caminin uzun yýllar süren inþasýnýn tamamlanmasý için çok sayýda kadýnýn vakfiyesinde gelir ayýrdýðýný belirtmek gerekir.

Çok sayýda hayýrsever kadýn, daha evvel eþleri, babalarý veya aile büyükleri tarafýndan inþa ettirilen ancak zamanla vakýf gelirleri yetersiz kalan camilerin bakým ve onarýmý, tamirat masraflarý, personel maaþlarý, mefruþat harcamalarý ve aydýnlatma ihtiyaçlarý için vakýflarýnda tahsisatlar ayýrmýþlardýr. Mesela Kefeli Mahallesi’nden Nasuh kýzý Zeynep Hatun 1740 yýlýnda bir evi, eþi el-Hac Mehmed’in ayný mahallede yaptýrdýðý mescitte imam olanlarýn ikameti için vakfetti.  

Kapýcýzâde ailesinden Emine Hatun da XVIII. yüzyýl sonlarýnda Cami Atik Mahallesi’ndeki evini, dedesi Ahmed b. Mustafa’nýn yaptýrdýðý Kapýcýzâde Camii’nde Kadir geceleri ve cuma ile bayram günlerinde vaaz edecek kiþiler için vakfetti. Camide vaaz için ilk olarak eski Foça müftüsü Ali Efendi’yi görevlendirdi.

Yusuf kýzý Saliha Hatun, Hatuniye Mahallesi’nde vakfettiði evini Hacý Mahmud Camii imamýna,

 el-Hac Abdullah kýzý Alime Hatun Hatuniye Mahallesi Baþoðlu Sokaðýndaki iki katlý evini Hatuniye Camii imamýna,

Hadýmlý zevcesi Fatma Hatun, Hatuniye Mahallesi’ndeki evini Abdullah Efendi Camii imamýna,

Hasan Aða kýzý Zeliha Haným ayný mahalledeki evini bu caminin müezzinine;   

Halil kýzý Þerife Fatma Haným, Cami Atik Mahallesi’ndeki evini ayný mahalledeki Ýngilizoðlu Mescidi imamýna,

Hâce Atika Hatun, Eski Sipahi Pazarý civarýndaki evini Þadýrvan Camii imamýna;

Cevahirci Hacý Yusuf Aða’nýn mutekasý zenciye,

Hoþkadem Hatun, Ali Reis Mahallesi’ndeki evinin gelirini Salih Efendi Camii imamýna,

Muytap Ali Aða’nýn zevcesi Hatice Haným, Ali Reis Mahallesi’ndeki evinin gelirini Hanbey denilen Hacý Ýbrahim Camii müezzinine,

Bucalý Zevcesi denilen Ayþe Haným, Hatuniye Mahallesi’ndeki evini ayný mahalledeki Kanlý Ýmam Mescidi imamýna,

Hüseyin Ali kýzý Gülpembe Haným, Ýncirli Sokaðýndaki evini Fettah Camii imamýna,

Þerife Fatma Haným, Fettah Camii yakýnlarýndaki evini ayný caminin müezzinine;

Emine Hatun, Taslý Çeþme Caddesi üzerindeki evini Pazaryeri Camii imamýna;

Resmolu Akide Haným, Serrac Ali Sokaðýndaki bir ev ve altýndaki dükkaný Fethiye Camii imamýna,

Ferik Hacý Osman Paþa’nýn eþi Emine Belkýs Haným ise vakfettiði üç evden birinin gelirini Mekteb-i Sanayi’deki Yalý Camii imamýna, birini Hacý Mahmud Camii imamýna, diðerini de Faik Paþa Camii imamýna tahsis etmiþlerdi.

Esasýnda kadýnlarýn mahalle camilerinin tamir, onarým ve bakýmý ile buradaki görevlilerin maaþlarýna kaynak saðlayan vakýflarýnýn sayýsý, cami görevlilerinin konut ihtiyacýný karþýlamaya yönelik vakýflardan çok daha fazladýr. Çalýþmanýn uzamamasý adýna burada yer verilmeyecek bu tür vakýflarda kadýnlar Ýzmir’in hemen hemen her camisinin ihtiyaçlarý için çok sayýda ev ve dükkân vakfederek kaynak oluþturmuþlardýr.

Bazý hayýrsever kadýnlar, cami veya mescitlerde hatip, vaiz, müezzin, kayyým gibi kadrolar ihdas ederek vazife ücretlerinin kurduklarý vakýflardan ödenmesini saðlamýþlardýr. Bu durum daimî istihdam alanlarý yaratmanýn yanýnda camilerdeki dini hizmetlerin çeþitlenerek daha geniþ bir yelpazede sürdürülmesine katký saðlamýþtýr.

Cami Atik Mahallesi’nden Fatma Hatun, 1723 yýlýnda vakfettiði 50 kuruþun nemasý ile Odabaþý Hacý Ahmed Camii’nde cuma günleri sabah namazlarýndan sonra bir vaiz görevlendirdi.

Ayný mahalleden Mehmed kýzý Rabia Hatun, 1764 yýlýnda vakfettiði bir miktar paranýn nemasý ile Hacý Mahmud Camii’nde çarþamba günleri sabah namazlarýndan sonra bir vaiz tayin etti. Ayný cami için XVIII. yüzyýl ortalarýnda Osman kýzý Havva Hatun ise cuma günleri sabah namazlarýndan sonra vaaz için bir nâsih görevlendirdi.

Bu hususla alakalý olarak dikkat çeken vakýf þartlarýndan biri de cami ve mescitlerde belli gün ve gecelerde Kur’an okunmasý veya hatim indirilmesi için kadýnlarýn daimi görevliler tayin etmiþ olmasýdýr. Atama kayýtlarýna nazaran Kerime Hatun adlý bir hayýrsever kadýn, Bölükbaþý Camii’ne yevmî iki akçe ile cüz okumak üzere bir cüzhân görevlendirdi.

Ayný dönemde Sabiha Hatun da Hacý Hüseyin (Baþdurak) Camii’nde                cuma ve öðlen namazlarýndan önce Mülk Suresi okumak üzere bir devirhân görevlendirerek yevmî üç akçelik ücretinin vakfettiði Yahudihane gelirinden ödenmesini kararlaþtýrdý.

Hâce Haným Hatun ise 1776 yýlýnda Ramazan ayýnda Yakup Bey Camii’nde ikindi namazlarýndan sonra mukalebe ile hatm-i þerif okumasý için bir kâri görevlendirerek günlük 4 akçe tahsis etti.

1749 yýlýnda Mehmed Paþa kýzý Ayþe Haným’ýn Cami Atik Mahallesi’ndeki konaðýnda Yalý Medresesi için düzenlenen vakfiyenin tesciline þahitlik etmek üzere toplanan mecliste þehirdeki bazý müderrislerle beraber bir takým tarikat büyükleri ve meþayýh da hazýr bulunmuþtu. Ayþe Haným’ýn medrese içinde cuma ve pazartesi geceleri olmak üzere haftada iki gün hatm-i hâcegân zikrinin icrasýný þart koþarak bütçe ayýrmasý onun tarikat kültürü içinden bir kadýn olduðu fikrini ortaya çýkarmaktadýr.

Eðribozî Seyyid Þeyh Mustafa Efendi’nin eþi Ayþe Hatun, 1840 yýlýnda vakfettiði 1.500 kuruþun nemasýyla Þeyh Ali Efendi’nin Abdulfettah Camii yakýnlarýnda inþa ettirdiði Mýsrî Tekkesi için birtakým þartlar belirledi. Vakfiyede yer alan Regaip gecelerinde tekkede yetmiþ bin tevhid okunmasý, hatim indirilmesi, fakirler için aþ piþirilmesi, semahanedeki çift þamdanlar için balmumu satýn alýnmasý gibi þartlar Ayþe Hatun’un tekke için öngördüðü hayýr faaliyetlerinden bazýlarýdýr.

Moralý Necip Efendi’nin kýzý Kamile Nusret Haným 1892 yýlýnda Esnaf Þeyhi Mescidi civarýndaki iki evini Selatinoðlu Mahallesi’nde yer alan Kadirî Dergâhýnýn ihtiyaçlarý için vakfetti. Vakfýn tevliyetini tekke postniþinlerine býrakan Kamile Haným, vakfettiði iki evden birini yine postniþinliðin ikametine tahsis ederek dilerse evde oturmalarýna dilerseler de kiraya verip gelirini almalarýna imkân verdi.

Ferik Hacý Osman Paþa’nýn eþi Emine Belkýs Haným ise 1901 yýlýnda Mekteb-i Sanayi civarýnda vakfettiði dört evden birinin gelirini Çorakkapý’daki Mýsrî Dergâhý için ayýrdý. Vefatýndan sonra dergâhýn haziresine defnedilme arzusu taþýyan Emine Belkýs Haným, evin geliriyle her sene dergâhta mevlit okutulmasýný ve bir kurban kesilerek fukaraya daðýtýlmasýný istedi.

Katipzâde Hacý Osman Efendi’nin kýzý Esma Haným’ýn 1849 yýlýndaki vakfiyesi bu dönemdeki kadýnlarýn ziyaret yerlerine olan ilgisini göstermesi bakýmýndan dikkat çekicidir. Nitekim vakýf geliriyle her sene Seyyid Mükeremeddin (Emir Sultan) ve Bahri Baba tekkelerine birer kantar zeytinyaðý alýnmasýný ve kesilecek üç kurbandan birinin de Bahri Baba Tekkesi bahçesinde kesilmesini þart koþtu.

Osmanlý toplumunun dini hayatýnda mübarek gecelerde Kur’an okunmasý, Mevlid kandilinde mevlit törenleri icra edilmesi, kadir gecelerinde hatim yapýlmasý, ramazan günleri fakir fukaraya iftar verilmesi, Kurban Bayramý günlerinde kurban kesilerek ihtiyaç sahiplerine daðýtýlmasý hemen her þehirde vakýflarýn sýklýkla karþýlaþýlan hizmetleri arasýndadýr. Söz konusu þartlarýn Ýzmir’de hemen hemen her kadýn vakfiyesinde yer bulmuþ olmasý kadýnlarýn büyük kýymet atfedilen bu günleri hayýrlar için bir fýrsat olarak gördükleri anlamýna gelmektedir.

Bu hususta þehir kadýnlarýnýn dikkat çeken yaygýn vakfiye þartlarýndan biri bilhassa cuma ve pazartesi geceleri Yasin ve Mülk sureleri okunarak kendilerine ve yakýnlarýna dua edilmesi isteðidir. Ramazan aylarýnda yaygýn þekilde konaklarda fakir fukara için açýk kapý iftar verilmesi, iftar saatlerine doðru çeþme ve sebillere kar konulmasý, Mevlit Kandilinde   lokma döktürülmesi gibi gelenekler buradaki dini hayatý diðer birçok þehirden ayýran hususiyetlerdir.