GÝRÝÞ

               15 asýrlýk Ýslam medeniyeti ve toplumunun en büyük sorunsalý ve yumuþak karný Tasavvuf’tur.

Sorunsal kelimesi TDK sözlüðünde  “Çözümü belli olmayan. Doðru olma ihtimali bulunmakla birlikte, þüphe uyandýran, kesin olmayan; problematik:” olarak açýklanýyor. Geçmiþte ve günümüzde yapýlan tartýþmalara bakýldýðýnda, Ýslam tarihi boyunca en çok tartýþýlan kavramlardan biri olduðu rahatlýkla söyleyebiliriz. Görüldüðü kadarýyla bu tartýþma bitmeyecek ve hatta alevlenerek devam edecek. Çünkü Sünni Tasavvuf/tarikatlar hakkýnda toplumun her kesimi tarihi ve kaynaklarý görmezden gelerek istediði gibi konuþuyor ve yazýyor. Ýslam tarihinin her döneminde müntesip, muhib ve sufiler, Ehl-i sünnet tasavvufun tamamen Ýslami kaynaklý olduðunu söylerken muhalifler ise, ýsrarla tasavvufun Ýslam dýþý olduðunu ispatlamaya çalýþýyorlar hatta sufileri þirkle suçlamaktan çekinmiyorlar.    

Belirtmemiz gereken en önemli husus bu çalýþmanýn akademik bir çalýþma olmadýðýdýr. Çalýþmanýn gayesi okuyucuya tasavvuf/tarikatlar hakkýnda (etimolojisi, tarihi süreç, adablarý vb.) ayrýntýlý bilgi vermek deðildir. Tasavvuf hakkýnda lehte ve aleyhte merak edilen her þey sayýsýz kitap, akademik çalýþma ve gazetelerde ayrýntýlý bir þekilde anlatýlmakta hatta zaman zaman televizyon kanallarýnda bile tartýþýlmaktadýr.

Yapmýþ olduðumuz araþtýrmalara göre, kanaatimiz Tasavvuf tartýþmalarýnýn kavram ve kurallardan ziyade muhib ve müntesiplerin yaþayýþ ve sözleri üzerinden yürütüldüðü þeklindedir. Zannýmca tartýþma Ehl-i sünnet tasavvuf/tarikatlarýn kurallarý üzerinden yapýlmýþ olsa bilgi kirliliði önemli ölçüde azalacaktýr. Çalýþmamýzda bu yolu takip etmeyi düþünüyoruz. Yani Tasavvuf tarihinde etkili büyük sufilerin görüþleri üzerine çalýþmayý geliþtireceðiz.  Büyük sufilerin görüþlerine baþvurmadan tasavvuf ve tarikatlarýn Ýslamiliðini anlatmamýz mümkün deðildir. Kiþilerin hatalarý ancak kendilerini baðlar. Herkesin kabul edeceði üzere tasavvuf/tarikat hakkýnda objektif karar verebilmek için yol açýcý/kural koyucu sufilerin görüþleri birinci önceliktir.

Asr-ý saadet, sahabe ve tabiin döneminde zühd (Kulun Hakk’ýn dýþýndaki her þeyi terketmesi- genellikle dünyaya karþý olumsuz tavýr ve davranýþlarýn bütününü ifade eder.) hayatý olarak ortaya çýkan Tasavvuf, Hicri II. Yüzyýldan itibaren tasavvuf adýyla Ýslam toplumlarýnýn gündemine girdi. Ýslam toplumunun gündemine girdiði günden bu günümüze kadar da gündemden hiç düþmediði gibi tartýþmalarýn her zaman odaðýnda oldu. Olmaya da devam ediyor. Zühd hayatý olarak baþlayan Sufilik tasavvuf adýyla ve kurumsal olarak Ýslam toplum hayatýna nüfuz ettikçe tartýþmalarýn ardý kesilmedi. Sufilik/Tasavvuf yeni bir olgu deðil. Kaynaklara göre yaklaþýk 1200 yýllýk bir tarihi geçmiþi bulunan Tasavvuf yolu bilen, bilmeyen herkesin rahatlýkla tartýþtýðý bir müessese. Ehl-i sünnet tasavvufu ayný zamanda Ýslami bir ilim. Ama tecrübi bir ilim. Yani yaþayarak öðrenilen bir ilim. Dolayýsýyla, mantýk olarak ehil insanlarýn konuþmasý gereken bir ilim dalý. Genel de Ýslam dini özelde ise tasavvuf hakkýnda bilen bilmeyen herkesin konuþtuðunu, yazdýðýný müþahade ediyoruz. Bu durum bilgi kirliliðinin artmasýndan baþka bir iþe yaramýyor.

Baþlarken belirttiðimiz üzere amacýmýz tasavvuf hakkýnda ayrýntýlý bilgi vermek olmadýðý için akademik çalýþmalarda olduðu gibi bir yol izlemeyeceðiz.  Bunun yerine Ýslam tasavvuf fikri ve Ehl-i Sünnet tarikatlarýn Ýslam dininin dýþýnda olmadýðýný anlatmaya çalýþacaðýz. Bunu yaparken kaynaklarýmýz tasavvuf klasikleri, ilk sufilerin sözleri ve çoðunlukla Nakþibendi tarikatýna ait bilgi kaynaklarý ve Nakþilerin referans kaynaklarý olacak. Burada yanlýþ anlamaya meydan vermemek için bir hususu özellikle belirtmemiz gerekiyor. Ehl-i sünnet tarikatlar ve sufier hakkýnda bir ayrým veya derecelendirme yapmak gibi bir niyetimiz yoktur. Sufileri ve tarikatlarý derecelendirmeye çalýþmak en basit ifadeyle had bilmezliktir. Ýslam tasavvufunun þeriat ile sýnýrlý olduðunu anlatmak için, Nakþibendi tarikatýný seçme sebebimizin birkaç sebebi var. Birincisi Nakþibendi tarikatý tüm tarikatlar arasýnda en büyük literatüre-yazýlý kaynaða-sahip.

Bu literatürü görmezden gelmek Ehl-i Sünnet tarikatlar hakkýnda peþin hükümlü ve yanlýþ bilgi aktarmak demek olur. Bu durum hali hazýrda mevcut bilgi kirliliðine katký yapmaktan baþka bir iþe yaramaz. Nakþibendi tarikatýndan önce isimleriyle anýlan bir tarikatlarý olmayan bazý büyük sufilerin tasavvuf ve þeriat konularýndaki görüþlerinden bahsetmeye çalýþacaðýz. Bahsedeceðimiz sufiler tasavvufun oluþumunda ve Ýslam toplumunu þekillendirmede büyük katkýlarý bilinen sufiler. Ayrýca Heterodoks kavramýyla toplum algýsýna yerleþtirilen sufilerin söz ve kitaplarýyla tamamen þeri kurallar içinde olduklarýný anlatmaya çalýþacaðýz. Bizim ki bir iddia deðil elbette, sadece çorbada tuz olmak ve yanlýþ bilinen bazý konularý açýklamaya çalýþmak.  

Ýkincisi tüm tarikatlar ayný terimleri kullanýyorlar. Üçüncü sebebimiz ise Nakþiler, çalýþmamýzýn ilerleyen sayfalarýnda görüleceði üzere, önceliði kendi silsileleri olmakla birlikte tarihe iz býrakmýþ sufileri yok saymaz. Örnek vermek gerekirse Hasan-ý Basri (ks) tüm tarikatlar için referans kaynaklarýndan birisidir. Yine mesela þathiyeleriyle meþhur Bayezid-i Bistami (ks) ayný zamanda Nakþibendi silsilesindedir. Zaten tarihi olarak herkesin malumudur ki Þah-ý Nakþibend (ks) e kadar Nakþiler sesli zikir yapýyorlardý.     

Ýlk ortaya çýktýðýnda zühd ardýndan sufilik ve kurumsal kimlik kazanarak Tasavvuf/tarikat ismini alan ilim ve yaþam tarzýný esas itibarýyla iki kýsýmda deðerlendirmek gerekiyor. Sesli zikir yapýlan (cehri zikir) ve sessiz zikir ( zikr-i hafi)  yapan tarikatlar.

Nakþibendiyye tarikatý Þah-ý Nakþibend’(ks) den dolayý yaklaþýk 800 yýldýr bu isimle anýlýyor. Ve çok büyük bir literatüre sahip. Ýsrail Haifa Üniversitesi Orta Doðu Tarihi Bölümü’nün kýdemli öðretim üyesi Itzchak Weismann da yazmýþ olduðu kitabýnda belirttiði üzere gerek literatürü gerekse eðitimli geleneði sebebiyle tarikatlar arasýnda referans olma özelliðine sahiptir. Nakþibendilik Dünya çapýnda bir sufi geleneðin Sunni tutum ve faal tavrý Itzchak Weismann Mütercim Ýrfan Kelkitli Litera Yayýncýlýk 2015

            Burada özellikle belirtmemiz gereken bir husus vardýr. Ehl-i Sünnet tarikatlarýn ilk þeyhleri Hz. Ebu Bekir (ra) veya Hz. Ali (kv) dir. Onlarýn da (ra) zikir talimlerini Hz. Peygamber (sav) den öðrendikleri kabul edilir. Nakþibendi tarikatýnýn bütün kollarýnda bu silsile bilinir ve kabul edilir.  Silsileye baktýðýmýz zaman Hz. Ebu Bekir (ra) den günümüze ayný gelenekle ama farklý isimlerle devam ettiðini müþahade ediyoruz. (Sýddýkiyye, Tayfuriyye, Haceganiyye, Nakþibendiyye, Nakþibendiyye-Ahrariyye, Nakþibendiyye Müceddidiyye, Nakþibendiye-Halidiyye)

            Bu kýsa açýklamaya göre Tasavvuf ile Tarikat arasýnda ayrým yapmamýz gerekirse: Ehl-i Tasavvuf’un kabul ettiði, meþhur þeyhlerden Necmeddin-i Kübra’(ks) nýn dile getirdiði: ‘Yaratýlmýþlarýn aldýklarý nefesler adedince Allah (cc) a ulaþma yolu vardýr’ kelam-ý kibarýnca: Tasavvuf Allah’a (cc) ulaþma yollarýnýn isimlerinden biri iken, yol anlamýndaki tarikat bu amaçla yürünen yollarýn adýdýr.

Bu çalýþmanýn en önemli gayesi Ýslam toplumunun en büyük sosyal gurubu olan sufilerin vakýf kiþiliklerinden bahsetmektir. Bu çalýþma Türkçe karþýlýðý olmayan filantropi (insanseverlik-hayýrseverlik modern anlamýyla '’Birinin, zamanýný, uzmanlýðýný veya varlýklarýný sosyal fayda yaratmak için gönüllü olarak vermesidir.'') kavramý üzerine kurgulanmýþtýr.

Çalýþmada zikredilen ayet mealleri DÝB web sayfasýndan alýnmýþtýr. Diðer bölümlerde olduðu üzere temel bilgi kaynaðýmýz Diyanet Ýslam Ansiklopedisinin web sayfasýndan özetlenmiþtir.   

Her ne kadar akademik çalýþmalardan faydalanmýþ olunsa da bu çalýþma akademik bir çalýþma deðildir. Okuyucudan istirhamýmýz çalýþmamýzýn bu mantýkla deðerlendirmesidir.

TDK Web Sayfasý

Nakþibendilik Dünya çapýnda bir sufi geleneðin Sunni tutum ve faal tavrý Itzchak Weismann Mütercim Ýrfan Kelkitli Litera Yayýncýlýk 2015

(https://degisimicinbagis.org/filantropi-nedir/Tüsev-Türkiye Üçüncü Sektör Vakfý  

Büþra Demiryürek ÞAHÝN“Allah' a giden yollar canlýlarýn aldýðý nefesler adedincedir” Sözüne Genel Bir Bakýþ Ýstanbul Üniversitesi, Arap Dili ve Edebiyatý & Ýlahiyat Yüksek Lisans akademia.edu.tr