OSMANLI TOPLUMUNDA  BAYRAMLAR  VE  ÖZEL GÜNLER—6. BÖLÜM:  YEZÝDÝLER’ÝN ( EZÝDÝLER) BAYRAMLARI

Yezidilerin ( Ya da Ezidilerin)  bayramlarýný  tanýmadan  önce  kýsaca onlarý tanýyalým.

Öncelikle Yezidiliðin  biz  Müslümanlarýn  zannettiði  gibi  Emevi  Hükümdarý  Muaviye  oðlu Yezit’le  hiç  bir  ilgisi yoktur. Ancak  bu  inancýn  kurucusu sayýlan  Adiy bin  Musafir Emevi  soyundan  gelmektedir. ( Kurucusu  sayýlan  diyorum zira Adiy bin  Musafýr aslýnda Yezidiliðin  kurucusu  filan  deðildir. Bunu  az  sonra  anlayacaksýnýz.)

Bazý  araþtýrmacýlara göre þeytana  tapan  Asurlularýn  soyundan  geldikleri  söylendiði için  Müslümanlarýn  çoðu  Yezidileri Þeytan’a  tapar  olarak  biliyor. Hatta  Yezidilikte  çok  önemli  bir  figür  olan Taus ( Tavus Kuþu ) adlý meleðin  aslýnda  Þeytan  olduðu  söylenir.

Gerçekten de  Þeytana  taparlar mý  bilmem. Batman’da yaþadýðým  bir  olayý  anlatayým  siz  karar  verin.

Batman’da  görev  yaptýðým  yýllarda bir  gün  bilezik  bozdurmak  üzere  bir  kuyumcuya  girdim. Adamla  konuþurken  dükkana  bir vatandaþ  daha  girdi.  O  anda kuyumcu tamamen yapmacýk  bir þekilde  hapþýrmaya baþladý  ve  ardýndan ‘’ Lanet  kör  þeytan’’  dedi.  Kuyumcu  böyle  deyince  dükkana  giren  adam  hemen  arkasýný  dönüp  dükkandan  çýktý. Ben  bu  duruma  anlam  veremedim  tabii  ki.  Kuyumcu  açýkladý:  ‘’  Bu  herif  Yezididir.  Þeytana  tapar  bunlar.  Kasýtlý olarak þeytana  lanet  edince  hemen def oldu.

Peki  nasýl  doðdu bu  Yezidilik?

Pek  çok  kaynaða  baktýðýmýzda  bu  inancýn  öncüsünün ve  kurucusunun 1072  yýlýnda Lübnan’da doðan  Adiy  bin  Musafýr  olduðu söylenmektedir  ama  iþin doðrusu  bu  çok yanlýþ  bir söylemdir. Zira  Adiy  bin Musafýr ölümüne  kadar  Sünni  Ýslam’a  baðlý  kalmýþtýr. Hatta  öyle  ki Abdulkadir  Geylani onun  için ‘’ O mana  aleminin  sultanýdýr. Þayet peygamberlik çile çekilerek kazanýlan bir þey olsaydý, onu Adiy elde ederdi” demiþtir.

1116 da  Mekke’ye  gelip  hac  ibadetini  yerine  getiren  Adiy bin  Musafýr daha  sonra  Laleþ Vadisi ‘ndeki ( Kuzey  Irakta  Musul’a  60 Km mesafede  bir  vadidir )  eski bir Hýristiyan manastýrýný dergaha çevirerek 1162 yýlýndaki ölümüne kadar burada müritler yetiþtirmiþtir ve  1162 yýlýnda öldüðü zaman Laleþ’teki dergahýna gömülmüþtür.

Ancak  zamanla  bu  bölgeye  gelen  ya  da  zaten  bu  bölgede yaþayan eski  Asuriler – Mecusiler  ve  Zerdüþtler tarikatýn  baþýna  geçen Þeyh  Adiy’in  torunu Hasan  bin Adiy’in de  aþýrý  müsamahasý  ya da  doðrudan  doðruya  yoldan  çýkmasý  sonucunda yepyeni  bir inanç  sistemi  oluþturmuþlardýr. Artýk  Þeyh  Adiy’in  türbesinin  etrafý çalgýlý  ve  içkili tarikat  ayinlerine  sahne  olmaya  baþlamýþtýr.

1414 de  bölgeye  gelen  Timurlular  bu  durumu  görünce  önemli  bir  katliam  yaptýklarý gibi zavallý  þeyh  Adiy’in  türbesini  yerle  bir  edip  kemiklerini  de  yakmýþlardýr. ( Þimdiki  türbesi  ve  bölgedeki  pek  çok  türbe  daha  sonra  yapýlmýþtýr.) 

Uzun  süre  sesleri  çýkmayan  Yezidiler  daha  sonraki  yüzyýllarda  bölgeye  gelen  Hýristiyan  Misyonerlerin  de  etkisiyle  daha  da  bir  karmakarýþýk  olmuþlar  ve  sonuç  olarak bugün  halen  gizemli  bir  topluluk  olarak  varlýklarýný  devam  ettirmektedirler. ( Biraz  sonra  okuyacaðýnýz  üzere Yezidilikte  pek  çok  dinden (Ýslamiyet-  Hýristiyanlýk- Mecusilik- Zerdüþtlük- Pagan  inanýþlarý)   esinlenmeler  oldukça  fazladýr. )

Yezidiler (Ezidiler) evrenin ve insanlarýn Azda adýnda bir tanrýnýn görevlendirmiþ olduðu Melek Tavus tarafýndan yaratýldýðýna inanýyorlar. Yezidiler "Mushaf-ý Reþ( Veya Kütüb’ül Asvad ( Kara Kitap ) " ve "Kitab el Celve" adlý kitaplarý dinî öðretilerinin ana kaynaðý olarak kabulleniyorlar.

1500 lü  yýllardan  itibaren özellikle  Türkiye, Irak ve Suriye’de yaþýyorlar. Bu nedenle de kendilerini “üç daðýn halký” olarak görüyorlar. Bu daðlar Urfa, Diyarbakýr, Mardin’de bulunan Karacadað, Irak’ta bulunan Sincar Daðý ve Suriye’de bulunan Abdüzaziz Daðýdýr. 

Þeyh  Adiy  bin  Musafýr  her  ne  kadar her þeyi  ile   Sünni  bir  Ýslam  büyüðü  olsa  da  maalesef  Yezidiler  ona  çok  baþka  anlamlar  yüklemiþler hatta  kurucularý  ve  peygamberleri  olarak  kabul  etmiþlerdir.

Kýsaca  þeyh  Adiy bin Musafýr  Yezidilikten de  Yezidilerden de  berîdir...

Yezidi  inançlarýna  gelince:

Yezidilerin yerine getirmeleri þart olan dini vecibeleri þahadet, namaz (ibadet), oruç, zekat ve hacdýr.

ÞAHADET:

Yezidilerde þahadet, tanrýnýn sonsuz kudret sahibi, Þeyh Adiy bin Musafir´in tanrýnýn meleði ve Yezidilerin mürþidi, Sultan Yezid´in( Adiy bin  Musafýr’ýn oðlu olduðu söylenir. )  tanrýnýn meleði, yerin nuru ve insanlýðýn sevinci, Melek Tavus´un da Tanrý´nýn meleði ve elçisi olduðuna inanmaktan oluþur. Bunu akþam yatarken, sabah kalkarken de tekrarlarlar.

NAMAZ( Ýbadet):

Yezidilerde yýlda bir kez Laleþ´te Þeyh Adiy´in türbesine yapýlan hac esnasýnda gerçekleþtirilen toplu ibadetin haricinde toplu ibadet etme yoktur. Namaz, sabah ve aksam kýlýnýr. Namazdan önce eller ve yüz yýkanýr. Sabah namazý için dýþarýya çýkýlarak güneþin sarýlýðý belirgin olduðunda güneþe karþý ayakta durulup üç defa eðilmek (rükua varmak) suretiyle dua okunur. Aksam namazýnda da yine dýþarýda güneþe karþý durularak dua okunur. Yezidiler ibadetlerini kimsenin görmesini istemezler. Bir Yezidi ibadet ederken baþka dinden biri görürse rükua varmaz ve sadece acunun içini güneþ ýþýðýna tuttuktan sonra elini aðzýna götürüp öper.

ORUÇ

Yezidilerde genel ve özel olmak üzere iki tür oruç vardýr:

1. Genel Oruç

Eylül ayýnýn 3 ile 5 inci günleri arasýnda tutulan bu oruca Yezit orucu da denilmektedir. Ayrýca Hýzýr ve Ýlyas peygamberler  için üç gün oruç tutmak da Yezidi geleneklerindendir. Yezidi inancýna göre, Allah üç gün oruç tutulmasýný emretmiþtir. Bu inanca göre kutsal kitaplarýnda oruçla ilgili yazýlan üç gün kelimesini yabancýlar yanlýþ olarak yani otuz seklinde anlamýþlardýr. Yezidiler tutulan üç günlük orucun otuz olarak kabul olunacaðýna inanýrlar.Sabahleyin güneþin sarýlýðý ile baþlayan ve aksam gün battýktan sonra sona eren oruçta yemek içmek yasaktýr.

2. Özel Oruç

Yalnýzca din adamlarýna özgü olan özel oruç, Aralýk ayýnda 20, Temmuz ayýnda 20 ve 15-20 Eylül tarihleri arasýnda Þeyh Adiy´in türbesine yapýlan ziyaretin ardýndan da 40 gün olmak üzere toplam 80 gün tutulur.Yezidiler iftar sofrasýnda þarap bulundururlar.

ZEKAT

Yezidilerde zekat müritlerin gelirlerinin % 10´u þeyhlere, % 5 pîre ve % 2.5´ini fakire vermekten oluþur

HAC

15-20 Eylül tarihleri arasýnda Irak´ýn Duhok ili Þeyhan Ýlçesi  Laleþ  bulunan Þeyh Adiy´in mabedine yapýlan hac, Yezidiler için yapýlmasý þart olan dini ve milli bir vazifedir. Þeyh Adiy´in sandukasýný üç kez tavaf edip kaideye yüz süren her Yezidi, hacý olmuþ sayýlýr. Þeyh Adiy´in Laleþ Vadisindeki daðýn eteðinde olan mabedine Sýrat Köprüsü denilen bir köprüden geçerek giden Yezidiler, kaynaðý mabette bulunan Zemzem adýný verdikleri su ile çocuklarýný vaftiz ederler. Daha  sonra  çocuk  sünnet  ediliyor. (Bir  Yezidi sünnet olmadan  öürse  bile sünnet  ederek  defnediyorlar.)Bu hac merasimi; nehirlerde yýkanma, sancaklarýn yýkanýp vaftiz edilmesi, rahiplerin danslarý, mukaddes kabul edilen mezarlara kandil yakýlmasý, kurban edilen bir öküzün etinin daðýtýlmasý, özel yapýlmýþ yemeklerin yenmesiyle kutlanýr. Ayrýca bu hac sýrasýnda saygý gösterilen ve þahýs isimleri verilen dut aðaçlarý ziyaret edilir. Çevreden tek aðaç dalý kesmek bile günahtýr. Kutsal vadinin hiçbir yerinde ayakkabýyla dolaþýlmaz; kadýnla cinsel iliþki kurulmaz ve içki içilmez.

DUALARI:

Yezidilerin güneþ doðarken ve batarken ona doðru yönelerek dua okuma adetleri, güneþe ve aya taptýklarýna dair yanlýþ bir telakkiye sebep olmuþtur. Gerçekte bu duanýn nedeni Yezidilerce Tanrý (Melek Tavus)´nýn, "Ay ve karanlýðýn", ve "Güneþ ve aydýnlýðýn" efendisi olarak kabul edilmesidir.


Yezidi dualarý dört tanedir.Bunlar ;

1. Sabah duasý,
2. Evger duasý: Bu da sabahlarý okunur,
3. Güneþ batýþý duasý: Buna güneþ duasý da denir.
4. Aksam duasý: Buna þahadet duasý da denir. Yataða yatýnca okunur. Bu dua Melek Tavus´a yapýlýp yedi meleðe hitap edilir.

Yezidilerin  bayramlarý beþ tanedir:

1- CEJNA HAWÝNÝ : Ezidiler  tarafýndan 18- 21 Temmuz  tarihleri  arasýnda  kutlanýr.  Kýrk Gün  Bayramý  adý da  verilir. Bayram, yaz mevsiminin yarýlanmasý ve sýcaklarýn düþmesi ile baðlantýlý sembolik olarak kutlanan kadim bir bayram. Bayram vesilesiyle bu mevsimde çýkan, nar, incir, üzüm, elma gibi ekilen meyveler toplanarak Ezidiler arasýnda paylaþýlýyor ve davul-zurna, def, saz eþliðinde kutlamalar yapýlýyor.