Germiyanoðullarý Beyliði (1260-1429)  dönemin önde gelen beylikleri arasýnda yer almýþtýr. Baþkenti Kütahya olan Beylik, Uþak, Denizli ve Afyonkarahisar ile Manisa’nýn doðusunda egemendi. Batý Anadolu’da Bizans gücünü kýran en önemli beyliktir. Aydýnoðullarý da uzun süre onlarýn egemenliði altýnda kalmýþtýr. Selçuklular zamanýnda önceleri Malatya çevresinde bulunan aþiret, 1241’de Baba Ýshak isyanýnýn bastýrýlmasýndan sonra Kütahya çevresine yerleþtirilmiþtir.

Germiyanoðlu Beyliði’nde dört melik 23, bir melik babasý 1, bir melik oðlu 4, dört emir 4, iki subaþý 2, bir âyan mensubu 1, bir kadý 3, üç din adamý 3, bir ahi 1, beþ tacir 5, konumu belirlenemeyen onüç kiþi 14 olmak üzere toplam 61 yapý inþa edilmiþtir102. Yapýlarý arasýnda 10 cami, 2 mescit, 5 medrese, 2 kütüphane, 2 imaret, 2 mevlevihane, 1 tekke, 5 zaviye, 2 bedesten, 1 han, 6 hamam, 5 çeþme, 1 þadýrvan, 4 saray, 7 türbe, 1 dýþ kale suru, 1 dýþ kale kapýsý ile 4 kervansaray yer alýr. Gemiyanoðullarý en çok cami yaptýrmýþtýr. Ayrýca Eðirdir’de 1 pazarýn varlýðý bilinmektedir. 1 cami ve 1 dýþ kale de onarýlmýþtýr.

Beyliðin kurucusu, Selçuklularýn önde gelen emirlerinden olan, Ankara’daki günümüze gelememiþ Kýzýlbey Camisi’nin 1299-1300 tarihli onarýmýný yaptýran ve ünlü ahþap minberine kitabesini koydurtan I. Yakub Bey’dir (1264-1327). Yakub Bey öldüðünde Ulupýnar/Seydi Sultan Köyü’ndeki Türbesine defnedilmiþtir. Bu köyde, I. Yakub Bey’in babasý Aliþir Bey’in Zaviyesi ve Yakub Bey’in vakfý bulunduðu beratlardan anlaþýlmaktadýr. Yakub Bey’in Uþak’ýn Hacim köyünde 1321 tarihli Zaviye vakfiyesi olduðu bilinmektedir. Günümüzde yalnýzca giriþ mekâný eyvan kuruluþundaki sekizgen planlý Türbesi ayaktadýr. Dönemin diðer eserleri arasýnda en önemlisi, Emir Umur Bey tarafýndan 1314-15’de Kütahya’da yaptýrýlan Vacidiye Medresesi’dir. Rasathane olarak kullanýlmýþ yapý, kapalý avlulu Selçuklu medreselerinin plan þemasýný, ortasý açýk büyük kubbesiyle sürdürmüþtür, yerine geçen oðlu Mehmed Bey’in (1327-63) sikkesi ve eseri bilinmemektedir. Kula’nýn ilk imar ve iskân faaliyetleri de Mehmed Bey zamanýnda (1340-1361) baþlamýþ olmalýdýr. Süleyman Þah burayý beylik merkezi yaptýðýna göre, 1380’li yýllara kadar Kula’da, -bir Türk- Ýslâm þehir geleneði gereði olarak- bir çarþý ve bazý mahalleler, çarþý ve mahallelerde de ekonomik ve sosyo- kültürel kurumlar oluþmuþ olmalýdýr. En azýndan çarþý, çarþýda bir Cuma Mescidi ve mahallelerde birer mahalle escidinin olmasý Selçuklu ve Osmanlý þehir geleneðinin ortak zaruri unsurlarýydý.

I. Yakub Bey’in oðlu Emir Musa Bey’in Eðirdir’de Ocak 1364 tarihli Mevlevihane Zaviyesi, Bedesteni, Dýþ Kale Suru ve Kapýsý bulunmaktaydý. 1348 yýlýnda Kütahya’da yazýlarak “sahibü’s-seyfi ve’l-kalem” (kýlýç ve kalem sahibi) olarak tanýnan ve âlim bir kumandan olduðu bilinen Ahmed Bey’e ithaf olunan sarf’a (gramer) dair Kâfiye þerhi (uyak yorumlamasý) bu dönemin yazýlý eserleri arasýndadýr.

Osmanlý kaynaklarýnda Þah Çelebi olarak bilinen Süleyman Þah (1361-1387) Germiyanoðlu beyliðinin baðýmsýzlýk sürecinde bilinen üçüncü beyidir. 1360’lý yýllarda beyliðin baþýna geçtiði kabul edilen Süleyman Þah Mevlâna’nýn torunu Sultan Veled’in kýzý Mutahhara Hatun ile evlenmiþtir.

Karamanoðlu Alaeddin Ali Bey’le arasý açýk olan Süleyman Þah onun Osmanlýlarla sýhriyet kurmasýndan rahatsýz oldu, kendisi de Osmanlýlarla akraba olmak istedi. Âþýk Paþazâde, bu meseleye tarihinde dört bâb ayýrarak detaylý bir þekilde anlatmýþtýr. Ona göre Germiyanoðlu [Süleyman Þah], çok yaþlandýðý için oðlu Yakub’u yanýna çaðýrdý ve ona “Ey Oðul! Dilersen ki bu vilâyet sizin elinizde kala, Osmanlý ile birlik edin” ve “kýzýmýn birini de Murad Bey’in oðlu Bâyezid’e verelim” dedi. Bundan sonra Ýshak Faký’yý elçi olarak Sultan Murad’a gönderdiler. Germiyan atlarý ve Denizli bezi hediyelerin takdiminden sonra Ýshak Faký “kýzýmýzý oðlun Bâyezid’e alýn. Kýzýmýza birkaç parça hisar verelim. Çehizine tutsun” dedi. Bu teklifi Sultan Murad kabul etti. Çehiz olarak Kütahya, Simav, Eðrigöz (Emet) ve Tavþanlý Osmanlýlara verildi.

Ankara Savaþý’ndan sonra, Fetret Devri’nde (1402-13) þehzâdeler arasý savaþta, Devlet Þah Hatun’un kardeþi Germiyanoðlu II. Yakub Bey Çelebi Mehmed’i destekledi, II. Yakup Bey kendisinden sonra Germiyan tahtýna çýkacak bir oðul vârisinin olmamasý sebebiyle ülkesini 1428 yýlýnda Edirne’ye gidip Sultan II. Murad’a vasiyet yoluyla býraktý.

Germiyanoðlu Süleyman Þah’ýn kýzý Devlet Þah Hatun’un Osmanlý þehzâdesi Yýldýrým Bâyezid ile evlendirilmesinin sonucu olarak, Osmanlý hâkimiyeti Kütahya, Simav, Eðrigöz ve Tavþanlý üzerinden geniþledi. Sultan Murad’ýn, bu düðün sýrasýnda, Hamidoðlu Hüseyin Bey’den Seydiþehri, Akþehri, Beyþehri, Yalvaç, Karaaðaç ve Isparta’yý 80 bin altýn karþýlýðýnda satýn almasýyla Osmanlý topraklarý, Germiyan ve Hamid ülkesi ile Karaman ülkesi arasýna tampon bir bölge gibi uzandý. Bir baþka ifade ile Germiyan ve Hamidoðullarý Karamanoðullarýna karþý Osmanlýlarýn himayesine girmiþ oldu.

Süleyman Þah, Kütahya, Simav, Eðrigöz ve Tavþanlý hisarlarýný Osmanlýlara teslim ettikten sonra Kütahya’dan ayrýlarak, ülkesinin güneybatý ucunda bulunan Kula kasabasýna çekildi. Bundan sonra Þah Çelebi Kula’da yaþamýþ ve ülkesinin imar ve kültür iþleriyle uðraþmýþtýr. Nihayet Hicrî Miladi 1387 yýlýnda vefat etmiþ, daha önce yaptýrmýþ olduðu hikâye edilen Gürhane Medresesi haziresine defnedilmiþ, yerine oðlu II. Yakub Bey geçmiþtir.

Ancak ilk Türkçe anýtlar ve edebî eserler Germiyanoðlu ülkesinde verilmiþtir. 14. yüzyýl þair ve âlimlerinden Germiyanlý Ahmedî de, ünlü Ýskendernâme adlý eserini Süleymanþah namýna manzum olarak yazmaya baþlamýþ, ancak onun ölümü üzerine Osmanlý sarayýna giden þair Âl-i Osman bölümünü de ekleyerek 1389 yýlýnda Süleyman Þah’ýn damadý I. Bayezid’in oðlu Süleyman Çelebi’ye ithaf etmiþtir. Ahmedî’nin týbba ve saðlýk korumasýna dair kaleme aldýðý Tervihü’l-Ervah (Ruhlarýn rahatlatýlmasý) adlý manzum eseri de belirtilebilir. 14. yüzyýlda týp, matematik ve tasavvufa ait çok sayýda eser yazýldýðý kaynaklarda belirtilmektedir. Ahmedî, Þeyhoðlu Mustafa, Ahmed Dâi gibi âlim ve þairler Germiyanoðlunun meclisinin müdavimleriydi. Þeyhoðlu Hurþidnâme’yi, Ahmedî Ýskendernâme’yi Süleyman Þah namýna yazmýþlardý. Ayrýca Þeyhoðlu, Süleyman Þah’ýn isteðiyle Farsça Merzbânnâme’yi ve Kabûsnâme’yi Türkçe’ye tercüme etmiþti. Þeyhoðlu Mustafa’nýn Hurþidnâme’deki tasvirine göre Süleyman Þah; kerem sahibi bir kiþi olup yardým severlikte sýnýr tanýmazdý. Öyle alçak gönüllüydü ki, yanýnda kullar kulluðunu unutur, onlarla oturur kalkar ve yer içerdi. Ýnsanlarýn hatalarý konusunda baðýþlayýcý, halka karþý âdil ve devletin idaresinde tavizsizdi. Hâsýlý, Süleyman Þah, her bir özelliði itibariyle örnek bir devlet adamý, ulu bir þahtý.

Kula’da, Süleyman Þah ile anýlan iki vakýf kaydý bulunmaktadýr. Bunlardan birincisi Câmi-i Köhne hitâbeti vakfý, Ýkincisi ise Þah Çelebi (Süleyman Þah) Türbesi vakfýdýr.

Câmi-i Köhne Hitabeti Vakfý

Câmi-i Köhne hitabeti vakfý, Süleyman Þah’ýn Câmi-i Köhne’nin hitabetine yaptýðý vakýf tahsisleridir. Tahrir defterlerine göre Câmi-i Köhne, Kula’nýn en eski Ýslâm mabedidir. Fetihten hemen sonra inþa edilmiþ olmalýdýr. Bu câmi, Hoca Seyfeddin Câmiinin inþasýndan sonra, kayýtlarda 1520’li yýllardan itibaren Câmi-i Köhne olarak geçmeye baþlamýþtýr. Turan Gökçe, ilgili vakýf kayýtlarýnýn tutulduðu defterin Câmi-i Köhne kayýtlarý kýsmýnda Sultan Þah (Germiyanoðlu Süleyman Þah) tarafýndan câminin hitabetine yapýlan vakýflarýndan hareketle, Câmi-i Köhne’nin fetihten hemen sonra, kasabadaki ilk imar ve iskân faaliyetleri sýrasýnda inþa edilmiþ olmasý gerektiðini ileri sürmüþtür. Ki mantýklýsý da budur.

Câmi-i Köhne’nin vakf-ý aslîsi, vakýf defterlerinde “Vakf-ý Câmi-i Kula” baþlýðý altýnda “Vakf-ý kadîm” olarak Sultan Þah tarafýndan Cami-i Köhne’nin hitabetine tahsis edilmiþtir. Bunlar Gediz suyu ile yürüyen Timurtaþ Paþa Deðirmeni (1520 ve 1530 yýllarýnýn geliri: 800 akça); 9 bâb deðirmen (geliri: 4500 akça), 2 bâb dükkân (geliri: 90 akça) ve (4) baþhâne gelirinden (geliri 1000 akça) oluþmaktadýr. Bu vakfýn 1571 yýlýndaki toplam geliri 5.250 akça olduðu kaydedilmiþtir.

Þah Çelebi (Süleyman Þah) Türbesi Vakfý

Germiyanoðlu Süleyman Þah, 22 Mart- 21 Nisan 1387 vefat ettikten sonra Çarþý Camii’nin güneyine Gürhane denilen yere defnedilmiþtir. Türbe, Evkaf Defteri’nde “Þah Çelebi Türbesi” olarak kaydedilmiþtir. Türbenin dýþýnda sonradan yazýlmýþ olduðu anlaþýlan “Germiyânî Süleyman Þah ruhuna fâtiha” ibaresi vardýr. Türbeye tahsis edilmiþ olan vakýflarla ilgili ilk kayýtlar, II. Bâyezid dönemine aittir. Vakfýn ilk mutasarrýfý, Germiyanoðlu Þah Çelebi ve Yakub Çelebi niþanýyla Mevlânâ Cemaleddin Kadý Rükneddin’dir. II. Bâyezid devrine ait bu ilk kayýtlara göre, “Vakf-ý Türbe-i Merhum Þah Çelebi” baþlýðý altýnda Þah Çelebi Türbe vakfýna ait bir hamam (geliri: 3600 akça), iki harab dükkân ve Keklik köyü (geliri: 1241akça) ile birlikte Burçakovasý, Celal, Þerafeddin ve Burçakovasý mezraasý içerisinde yer aldýðý belirtilmiþ olan Kapucu adlý dört mezraadan (geliri: 4.663 akça) oluþmaktadýr. Þah Çelebi türbesi vakfýnýn gelirlerinin bundan sonra da vakýf muhasebelerine yansýmaya devam etmiþ olduðu görülmüþtür.

Kula’daki anlatýla gelen bilgilere göre Süleyman Þah saðlýðýnda yaptýrdýðý Gürhane Medresesine defnedilmiþtir. Bu medrese, sonraki kayýtlarda geçmemektedir. Ancak Süleyman Þah Türbesi bir zaviye ile birlikte anýlmaya baþlamýþtýr.

Ayrýca Kula Eski Camii, Çarþý Camii, Hoca Seyfeddin Camii, Hacý Abdurrahman Camii, Soðukkuyu Camii, mahalle mescidleri, Kula Çarþýsý, iki hamam, bir arasta, çukur çeþmeler ve zaviyeleri ile bunlarýn giderlerini karþýlayan vakýf akarlarýnýn inþasý fikri ve inþanýn zihnî arka planýný Germiyanoðlu Süleyman Þah ile erken Osmanlý hâkimiyeti devrinde aramak gerekmektedir. TÜRK TARÝH KURUMU YAYINLARI GERMÝYANOÐLU SÜLEYMAN ÞAH VE KULA’DAKÝ VAKIFLARI MUSTAFA ALKAN Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Uluslararasý Batý Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu-III Germiyanoðullarý Beyliði Kütahya

            Günümüze gelememiþ Afyonkarahisar’daki Ýki Lüleli Çeþme kitabesine göre 1372 yýlýnda Süleyman Þah’ýn emriyle yapýlmýþtýr. Kütahya’daki yenilenmiþ kare planlý ve kubbeli Yukarý Kale Mescidi de 1377-78 yýlýnda Süleyman Þah tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. Dönemin önemli eserler arasýnda Kütahya’daki 1377-78 tarihli Kurþunlu Cami’den söz edilebilir. Ahilerden Þeyh Muhammed tarafýndan yaptýrýlmýþ cami, 26 Mart 1379 tarihli Sandýklý Ulu Camisi Emir Bahaeddin Ömer tarafýndan mimar Naib Aydemir’in yönetiminde yapýlmýþtýr. Afyonkarahisar’daki tek mekânlý ve kubbeyle örtülü küçük boyutlu Arasta Camisi ise 1355 Aðustosu’nda Hacý Ýsmail tarafýndan yaptýrýlmýþtýr.

14. yüzyýlýn son çeyreðine yerleþtirilen Kütahya’daki yapým tarihi ve kurucusu bilinmeyen, bugün tümüyle yýkýlmýþ olan Balabaniye Medresesi 1876 yýlýnda tekkeye dönüþtürülerek Halvetîler tarafýndan kullanýlmýþtýr.

Eðret Han 1370-80’lere, ayný güzergâhta Çakýrsaz köyündeki kapalý tipte Çakýrsaz Haný ile ayný yol üzerinde Yeniceköy yakýnýnda bulunan yine kapalý tipteki Yeniceköy Haný 14. yüzyýla, Uþak’a baðlý Ýnay Köyü’ndeki kapalý tipte Han ise 14. yüzyýlýn 2. yarýsýna yerleþtirilebilir.

1429 yýlýnda vefat eden Yakub Bey, Kütahya’da yaptýrmýþ olduðu Ýmareti’nin Türbesi’ne gömüldü. Ýmareti için hazýrlatmýþ olduðu taþ vakfiyesi, Beylikler döneminin en kapsamlý vakfiyesidir. Bir Külliye olarak düþünülmüþ 1411-12 tarihli yapý topluluðu imaret, medrese, mescit, türbe, kütüphane, hamam ve þadýrvandan oluþmaktaydý. Ulu Cami’nin güneybatý köþesindeki Kütüphane dikdörtgen planlýdýr. Pek çok vakfiyede imaretlerde misafirlik üç gün kabul edildiði halde, kendisi bunu uygulamayarak misafirin istediði kadar ücret ödemeden kalmasýný, hasta olursa hekim getirilmesini, ölürse defnedilmesini vakfiyesine koydurtmuþtur. Ýmaretin Türkçe vakfiyesinden, Sandýklý’daki Büyük Hamam’ýn dedesi Umur Bey’e ait olduðu anlaþýlmaktadýr. Ayrýca, Tonozludaðý’nda Hoca Ömer Hamamý, Kütahya’da Yeni Hamam ile Subaþý Hamamý’nýn varlýðý öðrenilmektedir.

Kitabesi ve vakfiyesi bulunmamakla birlikte 14. yüzyýl sonu-15. yüzyýl baþlarýna yerleþtirilen Kütahya’daki Balýklý Tekkesi, üç bölümlü, ortasý kubbeli, iki yaný beþik tonozlu çift katlý giriþ bölümünden geçilen kubbeli sofa ve tonozlu eyvan ile batýsýndaki dikdörtgen planlý ve tonozlu yan mekândan oluþmaktadýr.

Ulu Cami yakýnýndaki yapým tarihi ve kurucusu bilinmeyen, ancak araþtýrmacýlarca 14. yüzyýla yerleþtirilen Mevlevihane 19. yüzyýlda yapýlan onarýmlarla bugünkü biçimini almýþtýr.

Kitabesi ve vakfiyesi bulunmamasýna karþýn 14. yüzyýl sonlarýna tarihlenen Kütahya’daki tek mekânlý sýcaklýk bölümü olan Saray Hamamý büyük ölçüde yenilenmiþtir.

Tümüyle deðiþime uðramýþ ve günümüzde bitpazarý olarak kullanýlan kitabesiz Küçük Bedesten 14. yüzyýl sonlarýna yerleþtirilmektedir.

14. yüzyýl sonlarýna yerleþtirilen Kapan Haný’nýn ise yalnýzca kitabeli kapýsý günümüze gelebilmiþtir. Kitabeden yapýnýn 1506-07 yýlýnda onarýldýðý anlaþýlmaktadýr.

Kütahya’daki kitabesi bulunmayan ve Yakub Çelebi Ýmareti ile Vacidiye Medresesi arasýnda yer alan Ulu Cami’nin vakfiyesi 1410-11 tarihlidir.

Ünlü din âlimlerinden Kadý Ýshak Fakih’in Kütahya’daki 1434 tarihli üç kubbeli son cemaat yeri ve tek bölümlü ibadet mekâný bulunan Camisi ile Medresesi, Germiyanlý geleneklerinin uzantýsýdýr. Son cemaat yerinin batý bölümünde kurucusunun Türbesi yer almaktadýr. Yapýnýn 1422 tarihli vakfiyesinden çeþmesi, zaviyesi ve kütüphanesi de bulunduðu anlaþýlmaktadýr.

Germiyanoðullarý yapý geleneði, Osmanlý egemenliðine geçiþinden çok sonraya ait olmakla birlikte, Kütahya’daki Yakub Bey’in subaþýsý Hisarbeyoðlu Mustafa Bey’in 1487 tarihli almaþýk teknikteki tek mekânlý ve son cemaat yeri üç kubbeli Camisi için de geçerlidir.

Bu dönemde, diðer sanat etkinliklerine kýsaca bakacak olursak; Osmanlý þairleri olarak ün kazanan Þeyh oðlu Sadreddin Mustafa ve Ahmedî’nin yaný sýra þairlerin þeyhi kabul edilen Þeyhî Sinan ile Ahmed Dâî de Yakub Çelebi’nin sarayýnýn ünlü þairlerindendi. Þeyhî Sinan Yakub Çelebi için mersiyeler ve kasideler yazmýþtýr. Ahmed Dâî ise, aslý Arapça ve rüya tabirleriyle ilgili olan Tabirnâme adlý eseri Farsça’dan Türkçe’ye çevirmiþtir. Ünlü þair Þeyh oðlu Sadreddin Mustafa Kenzü’l-kübera (Büyüklerin hazinesi) adlý siyaset ve ahlâk konusundaki eserini 1400 yýlýnda tamamlamýþ ve önceleri Germiyanoðullarý’nýn çaþnýgiri iken sonradan Osmanlý sarayýnda görev yapan Paþacýk Aða’ya ithaf etmiþtir. TÜRK TARÝH KURUMU YAYINLARI GERMÝYANOÐLU SÜLEYMAN ÞAH VE KULA’DAKÝ VAKIFLARI MUSTAFA ALKAN Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Uluslararasý Batý Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu-III Germiyanoðullarý Beyliði Kütahya

KÜTAHYA

Geniþ bir ova (Kütahya ovasý) kenarýnda yer alan Yellicedaðý (Acemdaðý) eteklerinde kurulmuþtur. Yerleþim tarihi antik dönemlere kadar inen þehir Küçük Frigya denilen bölgede bulunmaktadýr.

Malazgirt’ten sonra Anadolu’nun büyük bir kýsmý ile beraber burasý da Kutalmýþoðlu Süleyman Þah tarafýndan 1080 yýlýna doðru alýndý. Dorylaion (Eskiþehir) muharebesine kadar da (1097) Selçuklu idaresi altýnda kaldý. 1180 yýlýnda Ýmparator I. Manuel’in ölümünden sonra Selçuklular’ýn idaresi altýna girdi. Bir süre Bizans hakimiyetine geçse de I. Alâeddin Keykubad zamanýnda 1233 yýlýnda Ýznik Ýmparatorluðu’ndan geri alýndý.

XIII. yüzyýl ortalarýnda IV. Rükneddin Kýlýcarslan döneminde Kütahya ve yöresi, Sâhib Ata Fahreddin Ali’nin uç beyliðine tayin edilen oðullarýna iktâ olarak verildi. Ayný yüzyýlýn ikinci yarýsýnda þehir ve çevresi Germiyanoðullarý’nýn etkisi altýnda kalýrken 1277 yýlýndan sonra Germiyanlýlar zamanla þehri merkez yaparak beyliklerinin temelini attýlar.

1300 tarihli bir kitâbe bu yýllarda Germiyanlýlar’ýn Selçuklu hâkimiyetini tanýdýklarýný gösterir. Kütahya merkez olmak üzere Germiyan Beyliði’nin 1300’de kurulduðu anlaþýlmaktadýr. Bu süreçte ham Osmanlýlar hem de Karamanoðullarýnýn baskýsý altýnda olan Süleyman Þah, beyliðinin muhafazasý için Osmanlýlar’la akrabalýk kurmak isteyip kýzý Devlet Hatun’u I. Murad’ýn oðlu Bayezid’e nikâhladý. Süleyman Þah’ýn kýzýnýn düðünü dolayýsýyla Kütahya, Simav, Eðrigöz ve Tavþanlý çeyiz olarak Osmanlýlar’a verildi. Süleyman Þah devrine ait Kütahya’da pek çok tarihî eser vardýr.

Yýldýrým Bayezid 1390’da Kütahya ve diðer bütün Germiyan topraklarýný Osmanlý idaresi altýna aldý. 1399 yýlýnda hapisten kaçýp Timur’un yanýna giden Süleyman Þah’ýn oðlu Yâkub Bey Ankara Savaþý’ndan sonra yeniden Kütahya’ya yerleþti. Yâkub Bey, erkek çocuðu olmadýðý için 1428’de Edirne’ye giderek II. Murad ile görüþüp memleketini ölümünden sonra ona býraktýðýný bildirdi. 1429 vefat edince de Kütahya bir Osmanlý sancaðý haline getirilip buraya Timurtaþ Paþazâde Umur Bey’in oðlu Osman Çelebi tayin edildi.

Kütahya, Anadolu beylerbeyiliðinin/eyaletinin merkezi olduðundan birçok tanýnmýþ devlet adamý burada vali olarak bulunmuþtur.

Osmanlý devrinde de þehir ticarî faaliyet merkezi olma özelliðini sürdürdü. Burada büyük ve küçük bedesten olarak adlandýrýlan iki bedesten bulunmaktaydý. Büyük bedesten Gedik Ahmed Paþa vakýflarýndan, küçük bedesten Timurtaþ Paþa vakýflarýndandý. Evliya Çelebi büyük bedestende 860 dükkân bulunduðunu belirtir. Tahrir defterlerinde Kütahya’da üç kervansaray olduðu kayýtlý iken Evliya Çelebi þehirde on yedi hanýn varlýðýný yazar, ayrýca Kapan Haný hakkýnda geniþ bilgi verir. Karagöz Ahmed Paþa’nýn 1512 tarihli vakfiyesinde Kütahya’da yetmiþ odalý Kapan Haný (menzilhâne) zikredilmektedir.

Kütahya tarihî eserler yönünden zengin bir þehirdir. Selçuklu, Germiyanlý ve Osmanlý dönemlerine ait birçok cami, mescid, hamam vb. yer alýr.

Þehirde Balýklý mahallesindeki cami üzerinde, Selçuklu emîrlerinden Ýmâdüddin Dînârî’ye ait 1237 tarihli inþa ve Germiyanlý Özbek Subaþý tarafýndan yapýlan 1381 tarihli tamirat kitâbesi bulunmaktadýr. Balýklý Camii 1799-1800’de ise yeniden yapýlýrcasýna ihya edilmiþtir Ayný kiþinin Hýdýrlýk tepesindeki mescidinin kitâbesi 1243-44 tarihlidir.

Kütahya’nýn erken tarihli yapýlarýndan biri kapýsý üzerindeki kitabeye göre; Aðustos 1369 tarihinde Hacý Ahmed b. Yusuf’un yaptýrdýðý Pekmezpazarý Mescidi’dir. Germiyanoðullarý dönemine uzanan bir baþka yapý, Çatalçeþme Mescidi adýyla da anýlan Süleyman Bey Mescidi’dir.

Germiyanoðullarý dönemine ait eserlerin baþýnda 1314 tarihli olan ve Mübârizüddin Umur Bey’in inþa ettirdiði Umur Bey Medresesi (Vâcidiye Medresesi) gelir. Hisar Camii, ve Yukarý Kale camii kitâbesine göre 1377 yýlýnda Germiyanoðlu Süleyman Þah tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. Ayrýca kale içinde iki tane çeþme, Aþaðý Kale’nin sonunda ise Aþaðý Hisar Mescidi (Ulupýnar Mescidi) bulunmaktadýr. Bunun yanýnda Kurþunlu Camii (Anadolu Beylerbeyi Kasým Paþa tamir ettirdiðinden Kasým Paþa Camii diye de anýlýr), Çatal Mescid (1381), Kütahya’daki külliyeler içinde II. Yâkub Çelebi’nin 1411 tarihli imareti (Gök Þadýrvan) medrese, imaret, mescid, türbe ve hamamdan oluþuyordu. Bunlardan sadece imaret mescidi ve türbe günümüze kadar gelebilmiþtir. Yâkub Bey’in taþ vakfiyesi de bu medresede yer almaktadýr.

Osmanlý eserleri arasýnda Cami, medrese ve imaretten oluþan Timurtaþ Paþa Külliyesi XIV. yüzyýlýn sonlarý ile XV. yüzyýlýn baþlarýna tarihlenir. 

XV. yüzyýl baþlarýna ait olan ve mescid, medrese, kütüphane ve çeþmeden müteþekkil Ýshak Fakih Külliyesi, Yýldýrým Bayezid’in inþasýný baþlattýðý, (1410) ve Mûsâ Çelebi’nin tamamlattýðý Ulucami, Ýshak Fakih Camii (XV. yüzyýl baþlarý), Hisar Bey’in oðlu Mustafa tarafýndan yaptýrýlan Saray Camii (1488), XV. yüzyýlýn ikinci çeyreðinde Arslan Bey tarafýndan inþa edildiði kabul edilen Arslan Bey Camii, (1488).Kapan Haný (1506), Karagöz Ahmed Paþa Camii (1509), Rüstem Paþa Hamamý (1549) ve Medresesi (1550), Hatuniye Camii (1651), Lala Hüseyin Paþa Camii (1566-1568), Ali Paþa Camii (1796-97), Vahîd Paþa Kütüphanesi (1811), Kâmil Aða Muvakkithânesi (1832), Ýbrâhim Bey Camii ve Kütüphanesi (1856) önde gelir.

XIV. yüzyýlýn son çeyreðine ait olan Balabâniye Medresesi, XVI. yüzyýlýn baþlarýna ait olan ama yok olmuþ Molla Halil Medresesi, harabe halindeki 1550 tarihli Rüstem Paþa Medresesi ile Câfer Paþa’nýn Anadolu beylerbeyi iken yaptýrdýðý 1579 tarihli dârülkurrâ tarihi vakýf eserleri arasýnda sayýlabilir.

XIV. yüzyýl sonu XV. Yüzyýl baþýna tarihlenen harap durumdaki Balýklý Tekkesi, Ergun Çelebi Zâviyesi olarak da bilinen XIV. Yüzyýla ait Kütahya Mevlevihanesi, XIV. Yüzyýlýn ikinci yarýsýna ait Seyyid Nûreddin Tekke-Zâviyesi, Ahî Evran Türbe-Zâviyesi XVI. yüzyýlda inþa edilmiþtir. XVI. yüzyýlýn sonlarýna ait Gümüþeþik Tekkesi harabesinin yakýnýnda kare planlý, büyük kubbeli Þeyh Buhârî’nin türbesi yer almaktadýr. Kütahya’daki mezar yapýlarýndan bir diðeri olan Karagöz Ahmed Paþa Türbesi, Dört Direkli Türbe ve Sultanbaðý Mezarlýðý’ndaki türbe ile Ulucami Türbesi de Kütahya’nýn açýk türbelerindendir. XVII. yüzyýlýn ikinci yarýsýna ait, Musallâ Mezarlýðý’ndaki Sun‘ullah Gaybî Türbesi, XIX. yüzyýlýn sonlarýna ait Fatma Ana Türbesi zikredilmesi gereken vakýf eserlerdir

Kütahya’daki hamamlar içinde en eskisi olan ve XIV. yüzyýl sonuna tarihlenen Saray Hamamý,  XV. yüzyýlýn ortalarýna tarihlenen Eydemir Hamamý (Elvan Bey Hamamý), Balýklý Hamam (1549), Ufak bir tek hamam olan Lala Hüseyin Paþa Hamamý, XVI. yüzyýla ait bir çifte hamam olan Kemer Hamamý, VI. yüzyýlýn sonlarýna ait olmasý gereken Þengül Hamamý, XIX. yüzyýla ait Yeni Mahalle Hamamý sayýlabilir.

Bu yapýlarýn dýþýnda Kütahya’da birtakým mahalle mescidleri de günümüze ulaþmýþtýr. Bunlardan Hisaraltý (Dükkâncýk) Mescidi, Çatalçeþme (Ahî Arslan) Mescidi, Özbek Mescidi, Ahýrardý Camii, Saâdet Camii, Kaditler Camii, Küpecik Camii, Bülbül Mescidi, Sultanbaðý Mescidi, Cedîd Mescidi, Deveyataðý Mescidi, Ahî Evran Mescidi, Pîrler Mahallesi Mescidi önemli yapýlardýr.

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’na ait 2001 yýlý istatistiklerine göre Kütahya’da il ve ilçe merkezlerinde 273, kasaba ve köylerde 858 olmak üzere toplam 1131 cami bulunmaktadýr. Þehir merkezindeki cami sayýsý 114’tür. MUSTAFA ÇETÝN VARLIK EBRU KARAKAYA