Çýnarlarýn Kaynaklarý Kurutuldu

Ýnsan kendisiyle çeliþir mi? Dün savunduðu fikirleri bu gün inkâr eder mi? Ya da ayný anda farklý düþünceler girdabýna takýlýnca aklý, bu girdaptan nasýl kurtulur boðulmadan? Bu ve benzeri düþüncelerle haþýr-neþir olma durumu insana dair bir olgu. Ayný yazý içinde Köy 
Enstitüleri ile ilgili yazýlarý görüp okuduðumda ve bu okullarýn hazin akýbetlerini anýmsayýnca aðlarým diyorum. Daha sonra yazýmýn ilerleyen bölümlerinde farklý duygularý dillendiriyorum. Fakir Baykurt’tan alýntýlarla; “Öðretmen yalvarmaz, öðretmen boyun eðmez, öðretmen el açmaz, öðretmen sadece ders verir.” Diyerekten özgür düþünceli, iradesini kimselere satmamýþ öðretmen görüntüsü çiziyorum. Bu görüþlerin neresindeyim?

Elbette öðretmen sadece ders verir. Ders vermeye çalýþtým ben de. Bilir bunu yolsuz, susuz, ýþýksýz uzak köyler. Kentlerin varoþ semtleri. Almanya ovalarýndaki Türk sýnýflarý… Aðlamak-gülmek insaný duygular. Sevinçten de gözyaþý dökülür. Aðlamamýn nedenleri bir deðil, çok fazla. Bir türlü ülke olarak çaðdaþ uygarlýk düzeyine ulaþamamanýn hüznü. Halkýmýzýn büyük bir kesiminin kentlerde bile sorunlarýna çözüm için yatýrlardan, türbelerden yardým ummasý. Güzelim kentlerimizin düþmanca iþgal edilircesine talan edilmesi. Plansýz, programsýz kentleþme. Bir baþka aðlama, hüzünlenme nedenim; hala ülkemizde kadýnlarýn ikinci sýnýf insan muamelesine tabi tutulmasý. Kadýn cinayetlerinin artmasý. Kadýnlarýmýzýn büyük çoðunluðunun özgür birey olma bilincine eriþememesi. Kendime yeterliyim, özgür bir bireyim, ayaklarýmýn üstünde durabilirim diyememeleri. Bunun yerine, “Beni koruyup-kollayacak” eþ arama çabasýnda olmalarý.

Aðlamamýn en büyük bir nedeni de bu güzel ülkede yurdumuzda evet bizim yurdumuzda barýþ içinde bir arada yaþama kültürünü geliþtirememiþ olmamýz. Nihayet yarýnlarýmýzýn güvencesi genç kuþaklara nitelikli eðitim veremememiz. Onlarýn birçoðunun eðitimini cemaatlere, eðitim-öðretimden kiþisel önce çýkarýný düþünen çeþitli kurumlara býrakmýþ olmamýz. Öðretmen olma gibi yüce duygularla dirsek çürüten, yýllarýný harcayarak okul bitiren genç öðretmen adaylarýnýn atamalarýnýn yapýlmamasý. Ümitlerinin söndürülmesi. Bu olumsuzluklarý çözmekle ilgili bir iradeyi ülke ufuklarýnda görememenin ruhumda yarattýðý yaralar hüzünlendiriyor, bazen da aðlatýyor beni.

Aðlamak çare deðil elbet. Hoþ benimki de bir an duygulara tutsak olma durumu. Elbette mücadeleye devam. Hayat demek mücadele demek. Mücadele edeceðiz. Kim? Sen, ben hepimiz… Niçin? Ýyiden, doðrudan yana güzellikleri yakalamak için…

Hani diyor ya, çaðlar ötesinden Çinli ozan Kuan-Tzu:

“Aðaç dik, on yýl sonrasý ise tasarladýðýn,
Ama yüzyýl sonrasý ise düþündüðün halký eðit.
Balýk verirsen bir kez doyurursun halký
Öðretirsen balýk tutmasýný hep doyar karný…” Ve demiþ ya Gazi Mustafa Kemal Atatürk, “Köylü bu milletin efendisidir.” Özlü söz söylemek iyi hoþ da böylesi sözlerin içini doldurmak önemli. “Olmak ya da olmamak.” Sorun iþte orada baþlýyor. Yani zurnanýn zýrt dediði yerde.

Gafil düþmanlar ülkeden kovulmuþ, onlarýn iþbirlikçilerine de gerekli iþlem yapýlmýþ. Peki, ülkede durum nasýl gülüm? Azýcýkta yirmili yýllarý anýmsayalým. Olmaz mý? Olur, neden olmasýn!..

Nüfus azalmýþ. Adamlar savaþ yapmýþ. Çoðusu þehit düþmüþ. Çöllerde, bellerde, uzak diyarlarda kalmýþlar. Onlarý hep saygý ve minnetle anacaðýz… Onlar bize büyük bir vatan býraktýlar. Uçsuz-bucaksýz topraklar. Adem Baba usulü tarým. Sanayi ne demek? Sanayi fabrika demek. Fabrikalarýmýz çok az. Sýtma, verem, trahom kol geziyor. Hastahane, hastahane ne ki kardeþ! Hocalar var ya. Gerçek din adamlarýný tenzih ettiklerimi belirterek söyleyeyim. Sarýklýlar ne güne duruyor!.. Fýs fýs bir þeyler okur, muska yazar!.. Tedavi bitmiþtir. Ýki olasýlýk var. Hasta iyileþir ya da ölür!...

Devleti kuranlar, cumhuriyeti ilan edenler yurttaþlarý aydýnlatmak, ýþýða ve doktora kavuþturmak için okullar hastahaneler… Açmýþlar. Mevcut okullarý nizama sokmuþlar. Hangi okullar mý? Yatýlý Bölge Okullarý, Yatýlý Öðretmen Okullarý, Köy Enstitüleri, Eðitim Enstitüleri. Büyük þehirlerde üniversiteler için; Milli Eðitim Bakanlýðý Yurtlarý, Atatürk Öðrenci Yurdu, 19 Mayýs Öðrenci Yurdu gibi. Ha bunlarý kim yapmýþ? Devler yapmýþ. Kimin için? Kentli-köylü, iþçi-memur, zengin-fakir tüm yurttaþlar için.

Þimdi azýcýk günümüze çevirelim projeksiyonumuzu. Gözlerimizi açýp bakalým, okul ve yurtlarýn durumuna. Hükümetlerin, devletin; cumhuriyetin ilk yýllarýndaki gibi yapmasý gereken bu aslý görevinin çoðunu cemaatlere ve özel kurumlara býrakýlmýþ. Özel sektör her ne olursa; cemaat, þirket, þahýs önce kendi çýkarýný düþünür. Hele bizim gibi kontrolün yeterli yapýlmadýðý ülkelerde iþ çýðýrýndan çýkar. Çözümlenemez hale gelir sorunlar.

Gelelim iþin uhrevi yönüne. Tüm âlemleri yaratan Cenab-ý Allah yer karasýný yaratmýþ öncelikle. Daha sonra baba Adem ve anne Havva’yý yaratmýþ. Yani insaný yaratmýþ. Akýl vermiþ, izan vermiþ bizlere. Çalýþýn, birlik olun, birbirilerinizi sevin demiþ. Kabil olmayýn demiþ. Çaðlar, yýllar geçmiþ. Ýnsanlar çoðalmýþ. Bizler de son vatan parçasýnda tutunuyoruz. Çinli ozanýn dediði gibi yüzyýl sonrasýný düþünüp adam yetiþtiren kurumlarýn içini boþaltmýþýz ya da kapatmýþýz. Ülkenin yeni ezici büyük çoðunluðunun köylerde oturduðu bir ülkenin köy öðretmeni ulu çýnarlar yetiþtiren okullarýný kapatmýþýz. Ki, kapatýlan o okul mezunu öðretmenler, halka balýk vermeyip, balýk tutmasýný da öðretecek donanýmla yetiþtiriliyormuþ. 
Köy Enstitülerinin kýsa yaþamýný ve hazin kapatýlma öyküsünü bu okullardan mezun emekli Midayet Bilgin öðretmenimizden dinleyelim. Seksenli yýllarýnýn sonuna yaklaþmýþ bir ulu çýnardan.

“Cilavuz mezunuyum. Okulumuza ayrýlan geniþ tarlalar vardý. Bu tarlalarý ekip-biçiyorduk. Okulun iaþesini kendimiz üretiyorduk. Arý kovanlarýmýz vardý. Bal saðýyorduk. Okulun aydýnlanma ihtiyacýný kendi kurduðumuz santraldan saðladýk. Ýlk kez Kars’a elektrik bizim kurduðumuz santraldan saðlandý. Santral kurarken bir Malakan ustadan yardým aldýk. Bunun içinde okulda kültür dersleriyle beraber, saðlýk, makine, motor, fotoðrafçýlýk, kooperatif, ziraat, aðaççýlýk, sütçülük, hayvancýlýk, arýcýlýk, tavukçuluk, inþaat, demircilik, dokumacýlýk, biçki dikiþ, ev idaresi, yemek dersleri gibi dersler görüyorduk. Okuldan mezun olan her öðretmen adayý en az 150 klasik kitap okuyarak mezun oluyordu.

Bu okullarý bitirip köylere giden arkadaþlarýn çalýþmalarý yýllarca köylümüzü sömürenlerin iþine gelmedi. Ülkemizin kalkýnmasýnda köylerde fitili ateþleyen bizlerdik. Ellili yýllara gelindiðinde Ýkinci Dünya savaþý bitmiþ yerini soðuk savaþ yýllarý almýþtý. Dünya iki süper güç arasýnda alenen paylaþýldý. Biz batý bloku içinde yer aldýk. Batýnýn lideri süper gücü ABD, doðunun ki ise SSCB idi. Sovyet tarafý batýyý sömürücülükle, Amerikalýlarda diðer tarafý komünistlikle suçluyorlardý. Köylerde çalýþan arkadaþlarýmýzýn çalýþmalarý çýkar çevrelerini rahatsýz etti. Enstitülerimizi komünist yetiþtiren kurumlar olarak yaftaladýlar. Daha çok partili hayata geçmeden iktidar partici CHP içinden bile okullarýmýza diþ bileyenler oldu. Bakan Hasan Ali Yücel görevden uzaklaþtýrýldý. Ellili yýllara gelindiðinde mevcut hükümet Amerika’dan bir profesör davet etti ülkemize. Bu konuktan eðitim sistemimizin incelemesi çok partili sisteme göre Milli Eðitim çalýþmalarýnýn nasýl olmasý gerekir mealinde bir rapor istendi. Adam ülkemizi gezdi. Okullarýn çalýþma programlarýný inceledi. Yazdý raporunu. Ýlgililere sundu. Ve enstitülerimin ipini çeken muhteva içeriyordu verdiði rapor: Köylere öðretmen yetiþtiren okullar kapatýlsýn. Halk Evleri’nin çalýþma ilkeleri deðiþtirilsin. Eðer bu okullar ilerleyen zamanla daha da yurdunuzun her tarafýna yayýlýrsa; sizler gelecek yýllarda bu okullardan mezun olan öðretmenlerin eðittiði üretken toplumu yönetemezsiniz. Ýþte bu düþünceler ülkemizde kabul gördü. 1954 yýlýnda köy enstitüleri kapatýldý.”


Eðer biz o raporu þöyle okusaydýk; ülkeler arasýnda dostluk deðil çýkar iliþkileri belirler aralarýndaki yakýnlaþmalarý. Adam bizim için deðil kendi ülkesinin çýkarý doðrultusunda rapor vermiþ. Üreten, kafalarý aydýnlanmýþ bir toplumu biz kendimize sadýk bir sözüm ona müttefik yapamayýz demek istemiþ… Ülkemizi yöneten siyasilerimiz üst akla kanmayýp baðýmsýz politika gütselerdi bu gün durumumuz farklý olurdu. Halkýnýn aydýnlanmasý, ülkesinin kalkýnmasý için izleyeceðimiz ana politikalarý kendimiz belirlerdik. Kalkýnma için yol haritasýný kendimiz çizerdik.

Ülkeler ancak nitelikli eðitim görmüþ yetiþtirdiði elit kadrolar eliyle kalkýnabilir. Nitelikli kadrolar ancak bilimsel yöntemlerle hazýrlanmýþ çaða uygun eðitim politikalarýný devletin kurduðu, denetlediði okullarda yetiþtirilir. Böylesi programlar takip edilerek yetiþen elit kadrolar iþ baþýna geçmesi sayesinde ülkesinin yer altý ve yer üstü zenginlik kaynaklarý halkýn çýkarýna harekete geçirilir. Ancak çaðdaþ uygarlýðý yakalama yarýþýnda ses getirici utkular kazanabiliriz. Hepsi birer ulu çýnarlar gibi donanýmlý öðretmenler yetiþtiren kaynaklarý kurutarak güzellikler yakalamak çok ama çok zor. Yine de bir büyük yazýn ustasýnýn dediði gibi, “Enseyi karartmamak lazým.”