Bir  eðitimci  olarak  Mustafa  Kemal  Atatürk’ün  fikir  ve  düþünceleri  içinde  en  katýldýðým  düþüncelerinden biri  þudur:   "Her fert dinini, diyanetini, imanýný öðrenmek için bir yere muhtaçtýr. Orasý da mekteptir.’’

Evet...Ýnsanlar  dinleri  ile  ilgili  ilk  bilgileri ailelerinden  yani anne-babalarýndan öðrenseler de  bu  bilgilerin  hem  doðrusunu  hem  de  daha  geniþ  ve  kapsamlýsýný  öðrenecekleri  yer  okuldur.

Ýyi de  okullarda bu  dini  bilgileri  verecek  olan  öðretmenlerin  yetiþtirileceði okullar ile ilgili  bir  þeyler  yapýlmýþ  mýdýr  Tevhid-i Tedrisat  Kanunundan  sonra?

Bu  sorunun  cevabýna  geçmeden  önce  gelin  Osmanlý’da bir  imam  nasýl  yetiþtirilirdi?  Nerede  yetiþtirilirdi?  Ne  gibi  görevleri  vardý  bir  bakalým.

Osmanlý Devletinde Ýmamlar üç kaynaktan gelirdi 1- Ülkenin yüksek öðretim kurumlarý olan medreselerden... Ancak hemen belirtelim medreseler asla imam yetiþtiren kurumlar deðillerdi. Medreseden mezun olan herkes din görevlisi olacak diye bir kural yoktu. Tam tersine, medreselerden yetiþenler eðer kendileri talep ederlerse imam olabilirlerdi. Genelde ‘’Selatin Camileri’’ denilen ve padiþahlar tarafýndan yaptýrýlmýþ olan büyük camilerde medreseden yetiþenler imamlýk yapardý. 2- Camilerle devamlý baðlantý halinde olan ama camilerden ayrý bir kurum olan tekke ve dergahlardan. 3- Ýmamlarýn asýl büyük çoðunluðunun yetiþtiði yer ise camilerin hemen yanýnda yer alan ve ‘’Dar-ül Kurra’’ adý verilen müesseselerdi. Köy ve mahalle imamlarýnýn neredeyse tamamý bu Dar-ül Kurralarda yetiþirdi.

Dar-ül Kurralarda okuyacak çocuklar yine cami bitiþiðinde olan sýbyan mekteplerinde baþlardý eðitim hayatýna. 4-5 yaþlarýnda sýbyan mektebine baþlayan çocuklar bu mektepte Kur’an-ý Kerim baþta olmak üzere, yazý, ilmihal, Arapça dilbilgisi (sarf-nahiv), Dinler Tarihi, Ahlak (Edeb) ve Aritmetik dersleri öðrenir, sonra eðer imamlýk mesleðini seçecekse Dar-ül Kurralara geçer ve orada da aðýrlýklý olarak kýraat ve tecvid dersleri görürdü. Ancak yine buralarda fen derslerinin ve hatta müzik eðitiminin verildiði de kayýtlarda mevcuttur.

Osmanlý Devletinde Ýmamlar kesinlikle ve kesinlikle sadece namaz kýldýran bir ‘’Namaz kýldýrma Memuru’’ olmamýþlardýr. Onlarýn vazifelerini kýsaca özetleyecek olursak II. Mahmut döneminde muhtarlýk teþkilatý kuruluncaya kadar bir muhtar köyde ya da mahallede ne görev yaparsa imam da ayný görevi yapmýþtýr. Bir özellikleri de direkt padiþah fermanýyla göreve atanmýþ olmalarýdýr.

Oldukça sorumluluk gerektiren bir iþ olduðu için devamlý kadýlarýn gözetiminde olmuþtur imamlar. Hatta mahalle ya da köyde bir asayiþsizlik olduðunda kadý efendinin ilk hesaba çektiði kiþi imam olmuþtur.

Kýsacasý imam mahallenin( ya da  köyün) her þeyinden sorumludur. O bakýmdan mahalleye gelenin gidenin kaydýný tutmak, kiþiler arasýndaki kavgalara ilk müdahale, hatta mahallede huzursuzluða sebep olan insanlarýn ( Bilhassa fahiþelerin) mahalleden kovulmasý için kadýya müracaata bulunmak, fuhuþ olaylarýna karþý kolluk kuvvetleriyle birlikte baskýnlar düzenlemek imamýn görev ve yetkileri arasýndaydý.

Ýmamlar devletten maaþ almazlardý. Çünkü Osmanlý Devletinde Selatin camileri de dahil hiç bir cami devlet hazinesinden para çýkarýlarak yaptýrýlmamýþ, hepsi vakýflar tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. Dolayýsýyla da imamýn maaþý bu vakýflar tarafýndan karþýlanýrdý.

Devlet, imamlarýn pek çoðuna ekip biçmesi için toprak da verirdi. Ýmamlýk görevleri süresince bu topraklarý iþleyebilirlerdi.

Ýmamlar ayrýca pek çok vergilerden muaf tutulmuþlardý.

II. Mahmut ve Tanzimat dönemiyle Osmanlý Devletinde batýlýlaþma hareketlerine paralel olarak köy ve mahallelerde muhtarlýk teþkilatlarý kurulmaya baþlayýnca imamlar artýk eskisi kadar etkili ve yetkili olmadýklarý için bu mesleðe olan eðilimde oldukça önemli azalmalar olmuþtu. Diðer taraftan Devlet, imamlarýn -batý normlarýyla kýyaslayýnca- oldukça bilgisiz olduklarýný görerek yeni tedbirlere yönelmiþ ve Ýmam-Hatip Okullarýnýn ilk çekirdeði olan Medereset’ül Eimme vel Hüteba yý (Yani Ýmam-Hatip Medresesi) açmýþtý 1913 yýlýnda. Kýsaca Osmanlý Devleti’nin imamlarý artýk yüksek öðrenim göreceklerdi.

Medresetü’l Eimme vel Hüteba daha sonra "Medreset-ul-Vaizin = Vaizler Medresesi’ ile birleþtirilerek ‘’Medreset ul-Ýrþad" adýný almýþ ve varlýðýný 3 Mart 1924 de çýkartýlan Tevhid-i Tedrisat kanununa kadar devam ettirmiþti.

Yani Cumhuriyet döneminde 3 Mart 1924 de çýkartýlan  Tevhid-i Tedrisat kanunu öncesindeki imam- hatip yetiþtiren son Osmanlý kurumu ‘’ Medreset’ül Ýrþad’’  adý  verilen  Medreselerdi.

3 Mart 1924 tarih ve 430 sayýlý Tevhid-i Tedrisat Kanununun 4. Maddesinde:  ‘’ Devlet, din iþleri uzmanlarýný yetiþtirmek için Darü’l  Fünun ( Ýstanbul Üniversitesi )bünyesinde bir Ýlahiyat Fakültesi ve imam - hatipler yetiþtirmek için de ayrý okullar kuracaktýr.’’ Denmekteydi.

Evet...  Devlet  imam  ve  hatip  yetiþtirmek  üzere  okullarýn  açýlmasýna  karar  vermiþti. Yani  en baþta  belirttiðim  Mustafa  Kemal  Atatürk’ün  dediði  olmaktaydý.  Ne  demiþti? ‘’ "Her fert dinini, diyanetini, imanýný öðrenmek için bir yere muhtaçtýr. Orasý da mekteptir.’’

Hemen  1924  yýlýnda  hiç  vakit  geçirilmeden 29 adet  Ýmam  Hatip  Mektebi  açýldý yurdun  deðiþik  yerlerinde.  Mustafa  Kemal  Atatürk  bizzat  kendisi  bu  mekteplere  gitti.  Öðrencileriyle birlikte  fotoðraf çektirdi. Dediði  gibi  bu  ülkenin  insanlarýna  dinini  diyanetini  öðretecek  olan hocalarýn yetiþtirileceði  mektepleri  gözleriyle  gördü  denetledi.                     ( Fotoðrafta  gördüðünüz  gibi)

Peki  bu  mekteplerin  hocalarý  kim  olacaktý?  Tabii  ki  kapatýlmýþ  olan Medreset’ül Ýrþadlarýn  hocalarý...

Ancak  bu  yirmi  dokuz  Ýmam- Hayip  mektebi  sadece  bir  yýl  içinde( 1925’de)  sayý  olarak  9’a  indi.  1926 Yýlýnda  ise sadece  2 Ýmam-  Hatip mektebi  kalmýþtý: Ýstanbul  Ýmam Hatib  Mektebi  ve  Kütahya  Ýmam- Hatib Mektebi.

1930  yýlýnda  o  iki  tane  de kapandý.

Eee  hani  milletin  dinini  diyanetini  öðrenmesi  için  tek  bir  yere  ihtiyacý  vardý  ve  o  yer  mektepti?   Kapatýlan  mekteplerle  mi bu  millet  dinini-diyanetini  öðrenecekti?

Okul  müfredatlarýndan din  dersleri  çýkartýlmýþtý.  Camiler  bünyesinde  din  dersi  veren mahalle  mektepleri  kapatýlmýþtý.  Peki bu  millet dinini  nerede  nasýl  öðrenecekti?

Bu arada antiparantez  belirtelim:  Bu  imam-hatip  mekteplerini  devlet  kapatmýyordu.  Burada  okuyacak  öðrenci  bulunamadýðýndan kendiliðinden  kapanýyordu(!) aynen din  derslerini  hiç  bir  öðrencinin  seçmemesi  gibi. ( yerseniz  eðer)

Peki Tevhid-i Tedrisat  Kanununda  iþaret  edilen  Ýlahiyat  Fakültesi  açýldý  mý?

Evet  Ýstanbul  Üniversitesi  bünyesinde 21  Haziran 1924’de öðretim  süresi  üç  yýl  olan  bir  Ýlahiyat  Fakültesi  açýldý.  Ancak  bu  fakültenin  ömrü de  fazla  uzun olmadý. 1933  Yýlýnda  kapatýldý.


1933 de tek Ýlahiyat Fakültesinin kapatýlmasýndan sonra ülkede on beþ sene boyunca imam ve hatip yetiþtiren bir kurum olmadýðýndan önceleri eski medreseliler tarafýndan yürütülen bu hizmetler yavaþ yavaþ cahil insanlarýn eline geçti.( Bilhassa Atatürk’ün ölümünden sonra) Yani bu gün çok þikayetçi olduðumuz ve sýk sýk gündeme gelen ‘’Ýndirilen din mi uydurulan din mi?’’ tartýþmalarýnýn ‘’Uydurulan Din’’ grubu iþte o yýllarda ortaya çýktý. Gerçek dinin yerini çok kýsa bir süre içinde uydurulan bir din almýþtý artýk. Hatta Türkiye’nin en büyük camilerinden biri olan Süleymaniye’de daha önce yirmi beþ sene arabacýlýk yapmýþ olan birinin imamlýk yaptýðý söylentisi bile vardý bu dönem için.

1948 yýlýna gelindiðinde artýk neredeyse köylerde cenaze namazý kýldýrabilecek salahiyete sahip bir imam bulmak bile mesele olmuþtu.

1948’DE  NE  OLDU DA  DÝN  ÖÐRETÝMÝNE  YENÝDEN  BAÞLANDI?

Evet.. 1948’de  din  eðitimine  yeniden  baþlandý.

Bunun  sebeplerini  þöyle  açýklayabiliriz:

25 Nisan 1945’de San  Fransisco Konferansýna  katýlan  Türkiye  26  Haziran 1945’de   Çok  Partili  Siyasi  Hayata  geçiþi  öngören  Birleþmiþ  Milletler  kararýný  imzalamýþtý.  Bunun  sonucu  olarak  da 7 Ocak 1946’da  Demokrat  Parti  kuruldu  ve  bu  parti 21  Temmuz  1946’da  yapýlan  seçimlerde – her  türlü  alavere  dalavereye  raðmen – TBMM’de  61  sandalyeye  sahip  olmuþtu. Bir  sonraki  seçim  için  gümbür  gümbür  iktidara  yürüdüðü  gün  gibi  aþikardý.  Peki  DP  ne  söylüyor  halka  ne  vaad  ediyordu  ki  halkýn  bu  kadar  teveccühüne  mazhar  olmuþtu  hem  de  kýsa  bir  süre  içinde?

Ýþin  doðrusu  DP  de  fikir  ve  ve  düþünce  yapýsý  olarak  CHP’den hiç  de  farklý  bir  parti  deðildi. Zaten  kurucularý  olan  Adnan  Menderes de  Celal  Bayar  da  eski  CHP’li  olup  CHP  felsefesinin  dýþýnda  insanlar  deðillerdi.  Ama  iktidara  gelebilmek  için  CHP’den  farklý  söylemlerde  bulunuyorlardý.  Örneðin  1932’den  beri  Türkçe olarak  okutulan  ezaný  yeniden Arapçaya döndürecekleri  ve  Ýmam- Hatip  Mekteplerini  yeniden  açacaklarý  gibi  vaadler.

DP’nin  daha  dindar  bir  görüntü vermesi  CHP’yi  ürküttü.  Kendileri  de  dindar  olduklarýný  halka  göstermeliydi (  Alýn  size  dinin  ülke  siyaseti  üzerindeki  etkisi...)

Ýþte  bu  sebeple  1947  yýlýndan  itibaren  okullarda  din  derslerinin  yeniden  konulacaðýndan  bahsetmeye  baþladýlar.

1947  de  ‘’ Din  derslerini  yeniden  baþlatacaðýz.’’  Dediler.  1948’de  yine  ‘’Din derslerini  yeniden  baþlatacaðýz’’  dediler  ancak 1  Þubat  1949’da  tüm  valiliklere  gönderilen  bir  genelge  ile  15  Þubat  1949’dan itibaren  bütün  ilk  okullarýn  dördüncü  ve  beþinci  sýnýfýna  -SEÇMELÝ  DERS  OLARAK – din  dersleri  yeniden  kondu.

Ancak din  dersinin  seçmeli  bir  ders  olarak ve  sadece  ilk  okul  dördüncü  ve  beþinci sýnýflar için  geri  gelmesi  bile  TBMM’de  kavgalara  sebep  oldu ( fotoðrafta  gördüðünüz  gibi )  

Peki  imam-  Hatip  mektepleri?

1948  Yýlýnda Diyanet  Ýþleri  Baþkanlýðý  imam- hatip-  vaiz ve  yüksek öðrenim  seviyesinde  din  eðitimi  verecek  okullarýn  açýlmasý  yönünde  TBMM’ye teklifte  bulundu.

Ýmam- Hatip  mektepleri  deðil  ama  10  Ay  süreli  Ýmam- Hatip Kurslarý  açýldý.  Ancak  bu  kurslardan  mezun olanlara  herhangi  bir  camide  imamlýk  kadrosu  filan  verilmediðinden  kýsa  sürede hiç  kimse  raðbet  etmedi.  

Ýlahiyat  Fakültesi  açýldý  mý?

Evet..1949 Yýlý  Mayýs  ayýnda  Ankara  Üniversitesi  bünyesinde  bir  ilahiyat  fakültesi  -  kadrosu  geniþ  tutulmamak  þartýyla-  açýldý.

Peki  din  derslerinin  orta  okul  programlarýna  alýnmasý  ne  zaman gerçekleþti?

Zamanýn Milli Eðitim Bakaný Ahmet Özel’in imzasýný taþýyan 19 Eylül 1956 tarihli genelgeyle din dersleri ortaokul programlarýna girdi

Genelgeye göre; bu dersler, velilerin isteðine býrakýlacak ve çocuklarýna bu derslerin verilmesini “istemeyen veliler taleplerini ders yýlý baþýnda okul idarelerine yazý ile bildirdikleri takdirde bu öðrenciler, din derslerinden muaf tutulacaktýr. Ortaokullarýn birinci ve ikinci sýnýflarýnda haftalýk ders programýndaki serbest çalýþma saatlerinden birer tanesi din derslerine tahsis olunacak; din dersleri, bu derslere devam eden öðrenciler için mecburi sayýlacak ve  sýnýf geçmede de etkili olacaktý.