VAKIF VE SAÐLIK

“ Her þeyin baþý saðlýk”

Günlük hayatýmýzda en çok duyduðumuz cümlelerden birisi de budur eminim. Peygamber Efendimizin (sav) hastalýk gelmeden saðlýðýn kýymetini bilmemizin gerekliliðine dair hadisi þerifini tam olarak idrak edemediðimizden olsa gerek bu cümleyi kuran pek çok kiþinin hastalandýktan sonra bu cümleyi kurduðuna da eminim.

Kâinatýn Efendisi Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav) þöyle buyurmuþtur: “Ýman müstesna, hiçbir kiþiye sýhhatten daha hayýrlý bir nimet verilmemiþtir.” (Tirmizî, Hadis No.: 3553)

Dünya Saðlýk Örgütü anayasasýnda saðlýk þöyle tanýmlanmýþtýr: “Saðlýk sadece hastalýk ve sakatlýðýn olmayýþý deðil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam iyilik halidir.”

Kanuni Sultan Süleyman da saðlýðýn önemini  “ Halk içinde muteber nesne yok devlet gibi, olmaya devlet cihanda bir nefes sýhhat gibi ” dizeleriyle ne kadar önemli olduðunu belirtmiþtir.

Týp, bir hastaya bakma,  teþhis,  prognoz (öngörü),  önleme (önleyici týp,  tedavi,  yaralanma  veya  hastalýklarýnýn palyasyonunu yönetme ve saðlýðýný geliþtirme  bilimi  ve  uygulamasýdýr. 

            Ýnsanlýk, tarihi boyunca saðlýklý ve uzun yaþamanýn yollarýný aramýþtýr. Saðlýklý yaþamanýn temeli olarak Týp, binlerce belki de yüzbinlerce yýldýr uygulanmaktadýr. Týp bilimi de týpký diðer bilimler gibi dünyanýn geliþimiyle birlikte geliþmiþtir. Týp tarihi hakkýnda ayrýntýlý bilgiler verecek deðiliz. Yüksek Lisans öðrencisi Muhammet Rasim Kulaksýz’ýn Darüþþifa Ýslam Týp Tarihi Araþtýrmalarý dergisinin Haziran 2022 tarihli sayýsýndaki makalesinden Ýslam tarihi boyunca Müslüman bilim insanlarýnýn týbbýn kaynaðý hakkýnda tartýþtýklarýný daha doðrusu Týb’býn ilahi kaynaklý olduðu hakkýnda ortak kanaatte olduklarýný bunun tek istisnasýnýn ise Deist olduðu iddia edilen Ebu Bekir Razi olduðunu öðreniyoruz. Kulaksýz makalesinin ilerleyen bölümlerinde Ebu Bekir Razi’nin Deist sayýlamayacaðýný belirtmektedir.

Makalede aktarýlan bilgilere göre Eski Yunan’daki 8 týp otoritesinin (I. Asklepios, Gûras (Praxagoras), Minos, Parmenides, Eflatun (Platon), II. Asklepios, Hipokrat ve Galen) Praxagoras hariç 7 tanesi týbbýn kaynaðýnýn ilahi olduðu görüþünü paylaþmaktadýr. Sadece Praxagoras týbbýn beþeri tecrübenin bir ürünü olduðunu kabul etmektedir. Kulaksýz’ýn tespitlerine göre Antik Çað’ýn son iki otoritesi Hipokrat ve Galen de Týbbýn kaynaðýnýn Ýlahi olduðu görüþünü paylaþmaktadýr.

            Kulaksýz’a göre týbbýn kaynaðý hakkýnda iki ekol bulunmaktadýr. 1- Ashâbü’l-kýyâs’a göre týbbýn kaynaðý ilahidir, deney ve gözlem ile bu bilgi geliþtirilir. Ashâbü’t-tecribe’ye göre ise bilimlerin temeli ilahi bilgiler deðil, sadece insan tecrübesi yani deney ve gözlemdir. Ashab-ül kýyas deney, gözlem ve tecrübeyi reddetmediði ve bunlarýn önemini vurguladýðý için aslýnda ashâbü’l-kýyâs ve’t-tecribe olarak adlandýrýlabilir.

Ünlü hekim Ali b. Rabben et-Taberî’nin (ö. 862) Firdevsü’l-Hikme adlý eserinde aktardýðýna göre Hint týbbýnýn temel kaynaklarýndan temel kaynaklarýndan olan Caraka adlý eserde “Geçmiþ zamanlarda yeryüzünde hastalýklar fazla yoktu. Sonralarý stres, nefret ve diðer baþka sebeplerden dolayý hastalýklar arttý. Bunun üzerine alim ve salih kimseler keþiþlerine giderek hastalýklarýn tedavisi konusunda Allah’a yalvarmasýný istediler. O da bir daðýn zirvesine çekilip uzun süre Allah’a dua etti. Nihayetinde Allah ona týbbý öðretti.” Susruta adlý eserde Dimitra’nýn týbbý Brahman’dan, Brahman’ýn da vahiy yoluyla aldýðý ifade edilmektedir.

Tam da burada okuyucunun aklýna þöyle bir soru gelebilir. Genelde ilimlerin özelde ise týp ilminin kaynaðý o kadar önemli mi? Evet kanaatimce ilimlerin Ýlahi bilgi kaynaklý olmasý ilmin kendisinden bile önemli. Þöyle açýklamaya çalýþayým: Modern literatürde dini inancý olanlara Teist, inançsýz olanlara Ateist, Allah’a (cc) inanan ancak Kur’an-ý Kerim’deki itikad esaslarýný kabul etmeyenlere ise Deist denmektedir. (Metinlerde deizmin, herhangi bir vahyedilmiþ dine baðlý olmaksýzýn Tanrý’nýn varlýðýný kabul etmek, bununla birlikte O’nun ilim ve irade gibi sýfatlarýný reddetmek, böyle bir varlýðýn âlemde tesirleri gözlenen veya tezahür eden hikmet ve inâyetinin bulunmadýðýna inanmak, âhireti inkâr, hususi bir dine ait -Tanrý’nýn varlýðý dýþýndaki- bütün itikad esaslarýný reddetmek anlamýna geldiði belirtilmiþtir. DÝA)

                Müslümanlar olarak biliyor ve inanýyoruz ki imanýn altý þartýný kabul ve tasdik etmeyen kafir olur. Bu husus Kur’an-ý Kerim’de Nisa Suresi 136. Ayette açýkça beyan edilir: (“Ey iman edenler! Allah’a, peygamberine, peygamberine indirdiði kitaba ve daha önce indirdiði kitaba iman edin. Allah’ý, meleklerini, kitaplarýný, peygamberlerini ve âhiret gününü inkâr eden kimse iyice sapýtmýþtýr.” Nisa 136)

Allah Resulü (sav) de Cibril hadisi adýyla meþhur hadisi þerifte imaný “( Ýman, Allah’a, meleklerine, kitaplarýna, peygamberlerine, ahiret gününe inanmandýr. Yine hayýr ve þerriyle kadere iman etmendir.) þeklinde tarif etmiþtir.  Anlatmak istediðim iman bir bütündür. Ýman ayný zamanda Allah-ü Teala’nýn kudreti, ilim vb. tüm sýfatlarýna da iman etmektir. Allah’ýn ( cc) varlýðýna iman etmek yalnýzca putperestlik çaðýnda kabul edilebilecek bir düþünce tarzýdýr. (Cahiliye devrinde yalnýzca Allah’ýn (cc) varlýðýna iman eden ve putlara tapmayanlarý Hanif denilirdi. Bunlarýn durumu hakkýnda yani imanlarýnýn kabul edilip edilmeyeceði hakkýnda kesin bir bilgi yoktur.)   

Kur’an-ý Kerim’de Yüce Rabbimiz (cc) Zat’ý hakkýnda (“Göklerde ve yerde bulunanlarýn hepsi O’ndan ister (O’na muhtaçtýr). O her an yaratma halindedir.” Rahman 29)  buyurmaktadýr ki ayetin tevile ihtiyacý olmadýðýný düþünüyorum. 

                19. yüz yýlda felsefe literatürüne giren Pozitivizm ise (Ýki ayrý yüzyýla ait iki ayrý pozitivizmin olduðu kabul edilmekle birlikte bu akýmýn karakteristik olan temel fikirleri süreklilik göstermiþtir. Bu fikirler þöylece sýralanabilir: a) Bilimsel bilgi tek geçerli bilgidir. b) Bilginin mümkün olan yegâne nesnesi olgulardýr; metafizik ve teolojik düþünceler olgusal karþýlýðý olmayan spekülasyonlardan ibaret olup anlamsýzdýr. DÝA), (Pozitivizm en genel anlamýyla, doðru bilginin kaynaðýnýn, yalnýzca deneysel verilerde bulunduðunu belirten bir felsefe disiplinidir. Pozitivizm ayný zamanda, modern bilimi temele aldýðýndan spekülatif, tartýþmaya açýk ve batýl inançlý fikirlerin karþýsýnda yer alýr. Her ne kadar iki düþünce sistemi kendi özgün yapýlarýný kurmuþ olsalar da, pozitivizmin temelinin ampirizme dayandýðý söylenebilir. Çünkü her þeyden önce pozitivizm, ampirizmin gerçekliði sadece deneyle elde edip bilinebileceði düþüncesinden oluþan tezi kabul etmektedir. Ece Saraçoðlu-Düþünbilportal- 8 Kasým 2017) bilimi adeta putlaþtýrarak Allah-ü Teala’nýn -haþa- Yaratma sýfatýný hiçe saymaktadýr. 

            Kimsenin kafasýný karýþtýrmak istemiyorum her türlü ilmin kaynaðýnýn Ýlahi olduðunu kabul etmek imanýn doðal bir sonucudur.

            Konuyu daðýtmadan sayýn Kulaksýz’ýn makalesine dönerek devam edelim: Kulaksýz, Edebü’t-tabîb adlý eseriyle tanýnan Galen uzmaný ve döneminin baþarýlý hekimi Ýshâk b. Ali er-Ruhâvî (ö. 930) nin Antik Yunan’ýn en önemli iki otoritesi Hipokrat ve Galen’in eserlerinden týbbýn ilahî kaynaða dayandýðýna dair aktarým yapýp aksine bir þey söylemediðini, Hipokrat’tan “Allah’ýn kendisine verdiði ilimle hastayý tedavi eden ve bununla Allah’ýn kendisini ödüllendirdiði kimse ne yücedir” ifadelerini aktardýðýný, Galen’den ise týbbýn Allah tarafýndan insanlýða ilham edildiðini ve insan aklýnýn bu muazzam ilmi icat edip ortaya koymasýnýn mümkün olmadýðýný, ayrýca týbbýn ayný ilahî kaynaða dayandýðý kabul edilen felsefeden de daha düþük bir seviyede olmadýðý ifadelerini nakleder. Ruhâvî devamýnda yaptýðý aktarýmlardan hareketle, Hipokrat ve Galen gibi otoritelerin Allaha ve Peygamberlere inandýklarýný belirttiðini kaydetmiþtir.

            Makalenin ilerleyen satýrlarýnda sayýn Kulaksýz Ebû Zeyd el-Belhî (ö. 934), Ýbn Cülcül (ö. 994)-, Platon, Hipokrat ve Galen’in ifadelerine göre týp ve felsefe öðrenimi baþlangýcýnýn ilahî vahiy ve ilhama dayandýðýný ifade etmekte ve genel kabule göre týbbýn baþlangýcýnýn Asklepios mabedindeki ilahî bilgilere dayandýðýný Galen’den aktarmaktadýr. -Tabakâtü’l-Etibbâ ve’l-Hukemâ- Bîrûnî (ö. 1061)- Ýlah’ kelimesi birçok medeniyette genel olarak kutsal olan her þeye söylenmekte hatta deniz, dað, gök cisimleri vb. þeylere de denilmektedir. Özel olarak ise Ýlleti Ûlâ’ya (Ýlk Sebep), meleklere ve mübarek zatlara söylenir. Bu mübarek zatlar elde ettikleri bu konuma, savaþ, güreþ ya da gülle atmakla deðil, insanlara kaynaðý ilahî olan týp vb. bilimleri öðretmeleri ve iyi bilim yapmalarý sebebiyle ulaþmýþlardýr.-  ve Ýbn Ebi Usaybiya (ö.1269)- týbbýn ilk defa kim tarafýndan ortaya konulduðunu tespit etmenin kolay olmadýðýný ifade ettikten sonra, týbbýn kökeni hakkýnda ortaya atýlan iki farklý temel görüþ üzerinde durur.  

Birinci görüþ sahipleri, týbbýn kökeninin tecrübeye deðil ilahî bilgiye dayandýðýný savunur. Hipokrat, Galen, Ashâbü’l-kýyâsýn tamamý ve Yunan þairlerinin bu görüþte olduðunu ifade eder. Ýkinci görüþ sahipleri ise týbbýn baþlangýcý tecrübeye dayanmaktadýr. Bu görüþte olanlar týbbýn ilk defa kim ya da kimler tarafýndan ortaya konulduðu konusunda ihtilaf etmiþlerdir.  Uyûnü’l-Enbâ fî Tabakâti’l-Etibbâ-  gibi Ýslam alimlerinin görüþlerini aktarmak suretiyle bizleri bilgilendirmektedir.

Ýbn Ebi Usaybiya týbbî bilginin beþ ayrý þekilde ortaya çýkabileceðini ifade ederek bir sýnýflandýrma yapmaktadýr. 1-Allah tarafýndan peygamberlere vahiy yoluyla verilen bilgilerdir. 2- rüyada öðrenilen bilgilerdir. 3- tesadüfen bulunan tedavilerdir. 4-Allah’ýn hayvanlara ilham ettiði içgüdü ile yaptýklarý tedavileri, insanlarýn öðrenmesi yoluyla elde edilen bilgilerdir. 5-insanlara ilham yoluyla gelen ilahî bilgilerdir.

DÝA

Düþünbil Portal Ece Saraçoðlu