Eklenme Tarihi : 2.12.2025
G�ncelleme Tarihi : 2.12.2025
Okunma Say�s� : 45
Yorum Say�s� : 0

Emeviler D�neminde T�p

Konuyu daha fazla uzatmadan �slam tarihi ve medeniyetindeki t�bbi faaliyetleri k�saca anlatmaya ba�layabiliriz.

EMEV�LER

Hz. Peygamber hastal�klar�n tedavisiyle ilgili: �Allah �ifas�n� indirmedi�i/vermedi�i bir hastal�k (illet, dert) indirmedi.�, �Her hastal��n ilac� vard�r. Tedavi edecek ila� bulundu�unda hastal�k Allah��n yard�m�yla �ifa bulur.�, ��htiyarl�k ve �l�m d��nda her hastal��n tedavisi vard�r.�, buyurarak insanlar� hastaland�klar�nda bazen �e�itli dualar ��reterek bazen �hastal�� ciddi olanlar�- uzman hekimlere y�nlendirerek tedavi olmaya te�vik etmi�, muayene i�in k�hin ve arr�flara gitmekten insanlar� men etmi�tir.(Hilmi Kele�)

�ahiliye d�neminde Arap yar�madas�nda T�p ilmi olduk�a ibtid�� idi. T�bbi uygulamalar ile t�ls�m ve sihir �arelerine ba�vurma adeti, birbirine kar��m�� durumdayd�.

�sl�m t�bb�n�n, esas itibariyle Yunan ve k�smen de �ran t�bb�n�n kaynaklar�ndan ��kt�� s�ylenir. Bu mant�ks�z say�lmamal�d�r. ��nk� genelde b�t�n ilimler �zelde ise T�p ilminin kayna��n�n �lahi bilgilerle ortaya ��kt��n� yukar�da belirtmi�tik. Allah-� Teala�n�n (cc) baz� se�kin kullar�na ��retti�i ilimlerin gerek yaz�l gerekse usta-��rak ili�kisi i�inde nesiller boyunca nakledilmesi gayet tabiidir. Asr-� saadetteki �slam tabiplerinin ba��nda �ran'da e�itim g�rm�� ve Arabistanl�lar�n doktoru ismiyle me�hur Taifli Haris b. Kelede bulunuyordu.

Profes�r Sar��am��n kaydetti�ine g�re Emeviler d�neminde - M�sl�manlar�n Bat� Asya'y� fethettikleri s�rada - Yunan ilmi pratikte kullan�lm�yordu.

Bu ilim daha �ok, Grek�e veya S�ryanice eserleri �erh edenlerin veyahut da tabiplerin

elinde bir gelenek olarak bulunuyordu. Muaviye b. Ebu S�fyan��n hristiyan doktoru �bn Asal ile Haccac'�n Grek as�ll� doktoru Tey�z�k Yunan T�p �lmini gelenek olarak eliinde bulunduran me�hur hekimlerdi. Ayn� d�nemde �ran as�ll� Basral� Yahudi Masarceveyh Grek�e bir t�p kitab�n� Arap�a�ya terc�me etmi�ti ki M�sl�man toplumunda T�p ilmi sahas�ndaki ilk kitapt�r.

Emev� hil�fetinin kurucusu olan Mu�viye b. Eb� S�fy�n (661-680), 640 y�l�nda Hz. �mer (634-644) taraf�ndan �am valili�ine getirilmi�ti. Mu�viye, buradaki g�revine ba�lay�nca �evresine m�hir kimseleri toplamaya ba�lam�� bunlar aras�nda Hristiyanlar da yer alm��t�r. Eb��l-Hakem (�bn Es�l) adl� Hristiyan bir hekim, her t�rl� tedavi yolunu ve ila�lar� bilgi sahibi oldu�u konuda kendisini ispat etti�i i�in Muaviye, onu kendi �zel hekimi yapm��, g�ven duydu�u bu hekime tedavi olmu�. �la� yap�m�nda �bn Esal�a tam bir itimat besleyerek onu s�rda�� ve muhasibi olarak yan�nda bulundurmu�, gece g�nd�z onunla sohbet etmi�ti. Olduk�a uzun ya�ad��n� ��rendi�imiz Eb��l-Hakem, Yez�d b. Mu�viye (680-683) ve Abd�lmelik b. Merv�n (685-705) zamanlar�nda da Emev� halifelerini tedavi ederek saray hekimi olarak devam ettirmi�tir.

�sl�m tarihinde Medine d�neminde (622-632), ilk b�m�ristan olarak kar��m�za, Mescid-i Nebev�nin i�inde kurulmu� olan ve o d�nem �hayme� olarak isimlendirilen bir �ad�r ��km��t�r. Bu �ad�rda sa�l�k hizmetleri sunan K�aybe bnt. Sa�d el-Eslemiyye (�. 628�den sonra) ve Rufeyde adl� iki k�z karde� sahab�nin yapt�klar�n� saymazsak, �sl�m�da ilk bilinen hastane kurumu, Emev� Halifesi I. Vel�d (705-715) taraf�ndan yapt�r�lm��t�r.

Yapt�� imar faaliyetleriyle tan�nan Vel�d b. Abd�lmelik veya I. Vel�d (Mescid-i Nebev�nin geni�letilmesi ve �am �meyye Camii�nin in�as� vb.)

Ayr�ca Halife I. Vel�d, �sl�m tarihinin ilk, Emevi d�neminin tek ve m�stakil hastahanesini yapt�rarak M�sl�man h�k�mdarlar�n hastane (�ifahane, bimaristan) yapt�rmalar� gibi hay�rl� bir gelene�i de ba�latm�� oldu. B�nyesinde c�zzaml�lar i�in bir b�l�m bulunan ilk m�stakil hastahaneyi a�an I. Velid D�ma�k hastanesinin yan�na ak�l hastanesi de yapt�rm��t�.

D�ma�k hastanesindeki hekimlere ba�layan I.Velid 715 y�l�nda �l�mc�l hastal��a yakalan�p hayat�n� noktalad�� g�nlerde, D�ma�kl� tabipler, onun y�ksek ate�ini d��rmek i�in baz� t�bb� uygulamalarda bulunmu�tu. �ncesinde ise Medineli me�hur yedi fakihten biri, hadis ve siyer �limi Urve b. ez-Z�beyr b. el-Avv�m (�.713) ayaklar�ndan rahats�zlan�nca, D�ma�k hastanesinin isimleri verilmeyen tabipleri, onun ayaklar�n�n kesilmesine h�kmetmi� ve Halife Vel�d de bu cerrah� operasyonu izlemi�ti.

Emev� halifesi ve h�k�mdar� I. Vel�d�in in�a ettirdi�i D�ma�k hastanesinde d�nemin �nemli hastal�klar�ndan olan C�zzaml�lara �zel bir yer ayr�lm��, hastal�k karantina uygulamas�yla kontrol alt�na al�nmaya �al��lm��t�. C�zzaml� hastalar�n d�zenli olarak bak�mlar�n� emreden I. Vel�d, onlar�n ortal�kta g�r�nmemeleri i�in bu hastalar�n tecrit edilmesini; bir nevi karantina alt�na al�nmalar� talimat�n� vermi�tir. Karantina uygulamas� s�ras�nda c�zzaml�lar�n ve �m�lar�n temel ihtiya�lar�, devlet taraf�ndan kar��lan�yordu.

1.Vel�d�in yapt�� bu uygulamalar� sonraki d�nemlerde miskinhane ve c�zzamhane (leprosarium) �eklinde devam ederken insani hassasiyet pek �ok hekime de ilham kayna�� oldu. Yazm�� oldu�u Kitab fi�l C�zzam isimli eseri g�n�m�ze ula�mayan S�ry�n� hekim Eb� Zekeriyy� Yuhann� b. M�seveyh (�.857), yine Taberistanl� �nl� hekim Ali b. Rabben en-Nasr�n� (�.861�den sonra) nin c�zzamdan bahsetti�i Firdevs��l-Hikme�si, bu hekimlerin �a�da�� olup Ris�le f� illeti�l-C�ẕ�m ve E�fiyetih isimli g�n�m�ze ula�mayan eserinde c�zzam tedavi �ekillerini anlatan filozof Ya�k�b b. �shak el-Kind� (�.866 [?]) bu hekimlerdendir.

Bu hekimlerden yakla��k yar�m as�r sonra Eb� Bekr Muhammed b. Zekeriyy� er-R�z� (�.925) el-H�v� fi�t-T�b adl� eserinde c�zzam konusuna �nemli bir yer ay�rarak bu hastal��a dikkat �ekmi�tir.

Ha�l� seferlerinin (1095-1291) olanca h�z�yla devam etti�i, hatta baz� devlet y�neticilerinin dahi c�zzam hastal��na yakaland�klar� bu kritik d�nemde Emev� halifesi I. Vel�d�in D�ma�k�ta yapt�� uygulamalar�n, yakla��k be� as�r sonra dahi sa�l�k alan�nda hekimlere ilham vermesi, konunun daha iyi anla��lmas� a��s�ndan olduk�a �nemlidir. �te yandan D�ma�k�ta kurulan bu ilk �sl�m hastanesinde ve Emev� ba��ehrinde, c�zzaml�lara yap�lan uygulamalar, Do�u-Bat� ekseninde yap�lan alg� kar��la�t�rmalar�nda da I. Vel�d �zerinden �sl�m medeniyetine b�y�k bir prestij sa�lamas� bir tarafa b�rak�l�rsa, M�sl�manlar hay�r ve �errin Allah�tan geldi�ine inanarak �zellikle 8. y�zy�lda ya�ayan c�zzam hastalar�na kar�� daha b�y�k bir ho�g�r�yle yakla�malar�, Allah Res�l��n�n, veba ve c�zzama kar�� korunmay� ��tlemesi ve karantina uygulamas�na benzer nasihatlerde bulunmas� �sl�m medeniyetinin ilk y�llar�ndan beri bu hastal��a kar�� etkin ve insan� de�erler verildi�ini g�stermesi a��s�ndan dikkat �ekilmesi gereken bir husustur.

�lk Emevi halifelerinin, �zelde I. Vel�d�in g�sterdi�i tevecc�h Halep ve D�ma�k �ehirlerini hekimler i�in ber �ekim merkezi haline getirmi�ti. D�ma�k ve Halep�in hekimler ba�ta olmak �zere alim ve edipler i�in �ekim merkezi olmas� gelene�i 5 as�r boyunca devam etti. B�lgedeki h�kmeden h�k�mdarlar�n devam ettirdi�i tevecc�h gelene�i sayesinde D�ma�k ve Halep hekimler, alimler ve edipler i�in g�venli bir s��na�a d�n��t�.

�sl�m�da bilinen ilk hastane kurumu olan D�ma�k D�ru�l-Merz��s�nda �slam tarihinin ilk ak�l hastal�klar� b�l�m�ndeki uygulamalar hakk�nda maalesef bilgi bulunmamaktaysa da Abbasiler d�nemindeki uygulamalar hakk�nda bilgiler mevcuttur. (Abbasiler d�neminde hastaneler Dar-�l Maristan olarak an�l�yordu.) Abbasiler d�neminde ak�l hastalar�n�n tedavilerinin yap�ld�� t�marhaneler de daha �ok k�ylerde a��r� s�caktan dolay� �uurunu kaybeden ak�l hastalar�n�n tedavi edildikleri, ayaklar�na zincir tak�ld��, bu hastalar�n tedavi edilip edilmediklerine dair Halife taraf�ndan g�revlendirilen bir m�fetti�in her ay hastanede denetim yapt�� seyyahlar�n eserlerinde �vg�yle anlat�lmaktad�r.

Bu olaylar� bizlere nakleden �spanyol Yahudi seyyah Tudelal� Benjamin�in (1165-1173) dikkatini en �eken konulardan biri ise, bu hastalar�n sa�l�klar�na kavu�tuktan sonra ceplerine bir miktar har�l�k b�rak�l�p, k�ylerine geri g�nderilmeleri olmu�tur. Bu t�r uygulamalar geleneksel olarak devam etti�ine g�re D�ma�k�ta da buna benzer uygulamalar, ak�l hastalar�n�n tedavisinde usul olarak benimsenmi� ve sonraki nesillere aktar�lm��t�r.

�sl�m Tarihi�nin bilinen bu ilk hastanesinde verilen hizmetler sadece ak�l hastalar� ile s�n�rl� de�ildi. D�ma�k hastanesinde hastalara baz� cerrah� operasyonlar yap�ld�� daha �nce zikredilmi�ti.

Yine bu hastanede daha �nce vurgulad��m�z gibi c�zzaml�lara bir yer ayr�lm�� ve bunlara insan olmalar� hasebiyle de�er verilerek, kendilerine maa�l� kimseler tahsis edilip hayatlar�n� kolayla�t�rmalar� temin edilmi�tir.

Halife I. Vel�d d�neminde, engellilere, �m�lara ve fukaraya maa� ba�lanm��, k�t�r�m ve �m�lara hizmet�iler tahsis edilerek onlar�n hayatlar�n� daha kolay idame ettirmeleri sa�lanm��t�r. Muhtemelen hastanenin yak�nlar�nda a��lan bir a� evi (im�ret) vas�tas�yla bir yandan muhta�lar�n karn� doyurulmu�, di�er yandan ise dilenmek yasaklanm��t�r. Bu uygulamalar hem devletin g�c�n� yans�t�rken ayn� zamanda �slam toplumlar�nda insana verilen de�eri g�stermesi bak�m�ndan-D�ma�k hastanesinin 8.y�zy�lda kuruldu�u unutulmamal�d�r.) �zellikle belirtilmesi gereken hususlard�r.

Kaynaklar da ge�en bilgilere g�re Emevi halifesi �mer b. Abd�laziz'in, Yunan t�bb�n�n geli�ti�i �skenderiye'den t�p ekollerini al�p Antakya'ya ve Harran'a ta��d�� nakletmi�, Halife Yezid b. Muaviye'nin o�lu H�lid muhtemelen kimya tahsili yapan ilk M�sl�man olarak tarihe ge�mi�ti. Halid �skenderiye'de yeti�en, kimya ilminin devrine g�re uzmanlar�ndan say�lan "Meryanus" ad�nda bir Rum rahibi yan�na �a��rarak bu rahipten t�p ve kimya tahsil etmi� ve bu ilmin Arap�aya naklini emretmi�ti.

Prof. Dr. �brahim Sar��am ANKARA �N�VERS�TES� UZAKTAN E��T�M YAYINLARI �slam Tarihi I 2012 EMEV�LER�DE K�LT�R VE MEDEN�YET

Dar��ifa �slam T�p Tarihi Ara�t�rmalar� Dergisi Aral�k 2023 Emevi Halifesi I. Velid�in D�ma�k�ta Kurdu�u Hastane �zerine Baz� M�lahazalar NAD�R KARAKU� Do�. Dr., Hitit �niversitesi �lahiyat Fak�ltesi, �slam Tarihi ve Sanatlar�, �slam Tarihi Ana Bilim Dal�, �orum, T�rkiye

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Emeviler D�neminde T�p ba�l�kl� yaz� Mustafa ESER taraf�ndan 2.12.2025 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.

Emeviler D�neminde T�p

EdebiyatEvi.Com | Edebiyat ve K�lt�r Platformu

EdebiyatEvi.Com | Edebiyat ve K�lt�r Platformu

EdebiyatEvi.Com | Edebiyat ve K�lt�r Platformu