Eklenme Tarihi : 5.12.2025
G�ncelleme Tarihi : 5.12.2025
Okunma Say�s� : 21
Yorum Say�s� : 0

Anadolu Sel�uklular� D�nemi-meml�kler Kalavun Hastanesi

ANADOLU SEL�UKLU DEVLET�NDE TIP-SA�LIK

Anadolu Sel�uklu Devleti, Osmanl�'dan hemen �nce Anadolu'da kurulmu� en b�y�k devlettir. Sel�uk'un o�lu, Arslan Yabgunun torunu ve Kutalm��'�n o�lu olan S�leyman �ah (1077-1086) T�rkiye Sel�uklu devletini kurmu� ve Bizans'�n i�inde bulundu�u buhrandan faydalanarak devletini geni�letmi�tir. Sadece siyaset de�il, �sl�m medeniyetinin geli�mesi i�in yeti�tirdi�i b�y�k �limlerle bu medeniyete katk� sa�lam��t�r.

Her ne kadar �arktaki medrese ve hastanelere Nasturilerin C�ndi�apur'da kurduklar� Maristan �rnek olmu� ise de bu tesisler zamanla �ylesine bir h�viyet kazanm��t�r ki, burada art�k Bizans tesiri aramak beyhudedir. Kald� ki bu as�rda Bizans sa�l�k m�esseseleri umumiyetle manast�rlara ba�l� yar� ruhbani birer tesis olduklar� halde T�rkler �arkta uzun as�rlard�r laik sa�l�k tesisleri kurmu�lard�.

Toluno�ullar�' n�n M�s�r'da kurduklar� Fustat Dar�'�-�ifas�ndan ba�layarak Nureddin �ehidin, Ergun Kamil�in, Selahaddin Eyyubi'nin, Seyfeddin Kalavun'un Halep, �am, Kud�s vs... yapt�klar� �ok say�da hastaneleri sayabiliriz, ��te bu g�zel ananeleri tevar�s eden Anadolu Sel�uklular� da daha XIII. asr�n ilk y�llar�ndan itibaren bu yeni vatanlar�nda da mali bak�mdan hususi vak�flara dayanan m�stakil sa�l�k tesisleri kurmaya ba�lad�lar.

T�rkiye Sel�uklular�n�n kurdu�u bu sa�l�k tesisleri Anadolu da �imdiye kadar kurulan b�t�n sa�l�k ve sosyal yard�m kurulu�lar�ndan hem daha geli�mi� hem de say�ca daha fazlad�r. T�rkiye Sel�uklular� b�y�k gaileler atlatmalar�na ra�men sa�l�k hizmetlerini ihmal etmemi�lerdir. Sel�uklular tababete �ok �nem vermek zorundayd�lar. ��nk� kervanlarla ticaret etmek ve kara yollar�nda uzun seneler yolculuk etme mecburiyeti bir tak�m sari hastal�klar�n memleketlerine gelmesine neden oluyordu. Bu y�zden gerek karantina ve h�fz�ss�hha kaidelerine riayet ve gerek hastal�klar�n istilalar� zaman�nda m�mk�n olabilen s�hhi yard�mlar�n kolayl�kla yap�labilen hekimleri �o�altmak mecburiyeti vard�r. Hekimler hem harp hem de bar�� zaman�nda halk�n ihtiya�lar� ile ilgilenmi�lerdir.

Hekimlerin durumunun �ok iyi olmas� yine Sel�uklular�n tababete verdi�i �nemi g�stermektedir. Sel�uklular sadece hastane yapt�rmakla yetinmemi� �lkelerinin d�rt bir taraf�n� s�hhi m�esseselerle doldurmu�lard�r. Hamamlar, �l�calar, �e�meler ve imarethanelere verdikleri �nem, �ehirlerin intizam ve temizli�ine g�sterdikleri itina takdire �ayand�r.

Tabi ki bunda millet olarak T�rklerin ruh yap�s�nda �efkat, insana yard�m duygular� �ok geli�mi� oldu�u gibi kabul ettikleri �sl�m dininin b�y�k katk�s� olmu�tur. Dinin emirleri peygamberin tavsiyeleri hep insana yard�m etmeyi y�ksek bir g�rev addetmi�, adeta ibadet h�km�nde say�lm��t�r.

Bu Avrupal�lar�n da g�z�nden ka�mam��t�r. M. De Thevenot Paris'te yazd�� eserinde, IV. Mehmet zaman�ndaki T�rk d��man� Ricaaut yine yazd�� eserde �unlardan bahsetmektedir. "T�rkler �ok ya�ar az hasta olur.... �yle zannediyorum ki T�rklerin bu m�kemmel s�hhatlerinin ba�l�ca sebeplerinden biri de s�k s�k hamama gitmeleri ve yiyip i�medeki itidalleridir... T�rkler ya�ay�� tarzlar�n�n harici manzaras� itibariyle hakikaten �ok temizdirler..."

MEML�KLER D�NEM�

Orta �a� �slam d�nyas� hakk�ndaki en ayr�nt�l� bilgilere ula�madaki en �nemli referans�m�z seyyah �bni Battuta ve seyahatnamesidir. (�bni Battuta 1325 y�l�nda yirmi iki ya��ndayken Tanca�dan hac niyetiyle yola ��k�p Kuzey Afrika sahilleri, �skenderiye, Kahire, Sa�d, tekrar Kahire, Suriye, Kud�s, Acl�n, Akk�, S�r, Sayda, Taberiye, Antakya, D�ma�k, Hicaz (hacc�n� ifa etti), Kadisiye, Necef, Ba�dat, Basra, �b�lle, Abadan, T�ster, �sfahan, Ba�dat, S�merr�, Tikrit, Cez�re-i �bn �mer, Nusaybin, Sincar, Mardin, Ba�dat, Cidde�den K�z�ldeniz �zerinden Yemen, Cebele, Taiz, San�a, Aden, Somali, Kenya, Tanzanya, Zaf�r, Nevze, Hindistan�a niyetle Cidde liman�ndan hareket etse de f�rt�na nedeniyle Kahire, Gazze, Kud�s, Remle, Akk�, Lazkiye, Alanya, Antalya, Isparta, E�irdir, Denizli, Tavas, Mu�la, Milas, Bar��n, Konya, Erzurum, Birgi, Ayasuluk, �zmir, Manisa, Bursa, �znik, Mekece, Geyve, G�yn�k, Bolu, Kastamonu, Sinop�tan deniz yoluyla K�r�m, De�tik�p�ak, �stanbul, tekrar De�tik�p�ak, Saraycuk, Harezm, Herat, �ndus Vadisi, Delhi, Mangalore, Dehfetten, Kalik�t, Malabar sahilleri, Maldiv, Benglade�, Cava, Sumatra, Malaka Bo�az��ndan d�nerek Malezya�daki Kakula, baz�lar�nca efsanev� say�lan Tav�lis�, �in, Zeyt�n, Pekin, Sumatra, Cava, Malabar k�y�lar�, Basra K�rfezi, Ba�dat, Suriye, M�s�r, Hicaz (hac), M�s�r, �skenderiye, deniz yoluyla Tunus (1349), Sardinya Adas�, Cezayir, son olarak da Fas�a gelip Mer�n� sultan� taraf�ndan kabul edilmi� ve seyahatinin birinci k�sm�n� bu �ekilde sona erdirmi�tir. Mer�n� Devleti hakk�nda biraz abart�l� �vg�lere yer veren �bn Batt�ta, Fas�ta bir m�ddet kalmas�n�n ard�ndan End�l�s, Malaga, G�rnata, Merake�, Mali ve Nijer�e seyahat etmi� daha sonra Mer�n� h�k�mdar�n�n emriyle Fas�a d�nmek zorunda kalm��t�r (1353)

XIV. y�zy�l�n ortalar�nda, d�nemin �nemli merkezlerinden biri olan M�s�r�da Meml�k Devleti h�k�m s�rmekteydi. Burada devlet adamlar�n�n itina g�sterdi�i hususlar�n ba��nda ilm� k�lt�rel m�esseseler in�a etmek ve bu faaliyetleri desteklemek gelmekteydi. M�s�r�da bu ama�la kurulan y�ksek kapasiteli medreselerle beraber hastaneler hem tedavi hem de e�itim amac�yla i�lev g�ren �nemli m�esseseler aras�nda yerlerini alm��t�. Bu hastanelerden biri �bn Batt�ta�n�n tarifiyle Melik��l-Mansur Seyfeddin Kalavun�un t�rbesinin yak�n�ndaki iki konak aras�nda bulunuyordu. S�n�rs�z hizmet sunan hastanede say�lamayacak kadar �ok ila� yer al�yordu.

S�z konusu hastane B�m�rist�n-� Kalavun veya B�m�rist�n-� Mans�r diye an�lan ve Sultan Kalavun taraf�ndan yapt�r�lan bir m�esseseydi. Kalavun Hastanesi ba�ta olmak �zere daha �nce zikredilen b�y�k hastanelerde �ok say�da doktorun bulundu�u ve hastalar�n tedavi edilmesinin yan� s�ra bu m�esseselerin doktor yeti�tirmesi y�n�yle de t�p ilmine katk� sa�lad�� bilinmektedir. Kalavun Hastanesi, vak�f gelirleriyle orant�l� olarak geni� imk�nlara sahip olan, me�hur hekimlerin g�rev yapt�� d�nemin en m�him hastanelerinden biriydi. Burada hem hastalar tedavi ediliyor hem de t�p e�itimi veriliyordu. D�nemin �nl� hekimlerinden biri olan �bn��n-Nef�s (�.1288) kitaplar�n� bu hastaneye ba��lam��t�r.

B�y�k k�sm� b�m�rist�ndan olu�sa da b�y�k bir k�lliye �eklindeydi. K�lliye i�erisinde cami, medrese, t�rbe ve bahsi ge�en b�m�rist�n bulunmaktayd�.38 Hastanenin hem y�netimi hem de bak�m�yla ulem� ilgilenmekteydi.

�bn Batt�ta, Nuredd�n Mahm�d Zeng�nin D�ma�k�ta yapt�rm�� oldu�u ve onun ad�yla an�lan b�y�k hastanenin nas�l kuruldu�unu anlat�rken menk�bev� bir olaydan bahseder. Buna g�re hastane bir iksir sayesinde bak�r� alt�na �eviren Eb� Yakub�un alt�na �evirdi�i e�yalar sayesinde yap�lm��t�r. Seyyah buray� yery�z�nde yap�lm�� en g�zel hastane olarak tavsif eder.

Ayr�ca Halep�te ve �in topraklar�ndaki Kanton�da (S�nuss�n) bir tap�nak b�nyesinde yer alan hastanelerin varl��ndan, Mer�n� h�k�mdar�n�n �lkenin t�m �ehirlerinde hastaneler yapt�r�p hastalar�n giderleri i�in vak�flar kurmas�ndan, taleplere cevap verebilmek ve hastalar�n �ifa bulmas�n� sa�lamak amac�yla doktorlar tayin etti�inden s�z etmektedir.

�nceleri yap�lm�� olan bir di�er hastane de Ba�dat��n bat� yakas�ndayd�. B�b��l-Basra Mahallesinde, Dicle�ye bakan cadde �zerinde devasa yap�da bir m�ristan bulunmaktayd�.

Ancak bu m�ristan�n b�y�k bir k�sm� harap olmu�, ondan geriye sadece k�hne izler kalm��t�.

Bug�n Mardin�in il�esi olan Nusaybin�de de iki hastane bulundu�unu �bn Batt�ta aktarmaktad�r.

KALAVUN HASTANES�

�slam d�nyas�nda ilk hastanenin Emevi halifesi I. Velid d�neminde D�ma�k�ta kuruldu�unu, b�nyesinde ak�l hastal�klar� ve c�zzaml�lar i�in ba��ms�z b�l�mleri bulundurdu�unu biliyoruz. D�ma�k hastanesinde cerrahi m�dahaleler de yap�l�yordu.

Ancak B�veyh� hanedan�n�n n�f�zlu em�ri Adud�ddevle (�.983) taraf�ndan Ba�dat�ta yapt�r�lan Adud� hastanesinde, sa�l�k hizmetlerinin yan� s�ra t�p e�itimi de yap�lmaktayd�. (Adud� Hastanesi, Orta �a� �slam hastaneleri aras�nda en fazla tan�nanlar aras�nda yer alm�� ve hatta N�reddin Zeng�nin �am�daki B�m�rist�n��l-Keb�r�i ve Meml�k Sultan� Kalavun�un Kahire�deki B�m�rist�n��l-Mans�r��si ile �slam d�nyas�n�n en �nl� �� b�y�k hastanesinden biri olarak de�erlendirilmi�tir. Kaynaklara g�re Adud� Hastanesi b�y�k miktarda bir harcamayla kurulmu�, kurulmadan �nce kadrolar belirlenmi�, d�nyan�n uzak-yak�n b�lgelerinden t�bbi te�hizat/ara�-gere� ile her t�rl� ila� ve ecza malzemelerinin sa�lanm��t�. Hastane gerekti�i gibi tefri� edildi�i gibi g��l� vak�flara dayanan ekonomik kaynaklarla donat�lm��t�. �slam tarihinde ilk defa 24 hekim kadrosu olan hastanedir. Hastane hakk�nda �nl� seyyah �bn C�beyr "��te bu hastahaneler �slam'�n �v�n� kaynaklar�ndan biridir" demektedir. Dar��ifa �slam T�p Tarihi Ara�t�rmalar� Dergisi Haziran 2023 Biyografilerle Adud� Hastahanesi Tarihi/Ahmet G�ner EY�P KURT�un tan�t�m yaz�s�)

G��l� vak�flarla desteklenen bu kurumun, hem hastalara sundu�u hizmet hem de t�p ��rencileri i�in g�zde bir kurum oldu�u anla��lmaktad�r. Adud� hastanesi, Sel�uklular d�neminde de hizmet vermeye devam etmi�tir. Yine �slam t�p tarihinde �nemli bir yeri olan ve N�reddin Mahmud Zeng� (�.1174) taraf�ndan D�ma�k�ta yapt�r�lan hastane de b�y�kl�� ve ihti�am�yla dikkat �ekmektedir. Bu hastanede de sa�l�k hizmetleri yan� s�ra t�p e�itimi yap�ld�� da bilinmektedir.

Meml�kler �ncesinde Kahire�de �ok say�da hastane yap�lm��t�r. Bunlar aras�nda Ahmed b. Tolun (�.884) taraf�ndan yapt�r�lan el-At�k ile Sel�haddin Eyy�b�nin (�.1193) yapt�rd�� Salahi Hastanesi �zellikle zikredilmelidir. Meml�kler d�nemine (1250-1517) gelindi�inde ise tespit edebildi�imiz kadar�yla Kahire�de yapt�r�lan ilk hastane, Sultan Kalavun�a aittir. Kalavun�dan sonra yapt�r�lan hastaneler aras�nda �erkez Meml�k sultan� el-Melik��l-M�eyyed �eyh el-Mahm�d�nin (�.1421) yapt�rd�� hastane de Kahire�deki �nde gelen hastanelerdendir.

Kalavun Hastanesinin Meml�kler d�neminin en me�hur sa�l�k merkezi olmas�n�n yan� s�ra hastanenin 18 Nisan 1286 tarihli vak�f senedinin de g�n�m�ze ula�m�� olmas� �ok �nemlidir. Bu vakfiyeden hastanenin gelir ve giderleri, i�leyi�i, kurum da �al��an g�revliler ve v�k�f�n hastaneyle ilgili koydu�u �artlara dair �nemli bilgilere ula�mak m�mk�nd�r.

Sultan Kalavun Halil�e bir hastane ve zaviye de yapt�rd�� gibi D�ma�k�ta N�reddin Zeng�nin yapt�rd�� hastaneyi de 1283 y�l�nda tamir ettirdi ve vakfiyesini yeniden d�zenletti.

Sultan Kalavun�un biyografisini yazan �bn Abd�zz�hir�e g�re, 15 Haziran 1284 tarihinde sultan Kalavun, el-Melik��s-S�lih Necm�dd�n Eyy�b��n (�.1249) annesi i�in yapt�r�lan t�rbeyi ziyaret etti�ini ve t�rbe ziyaretinin ard�ndan buradaki imaretin g�zelli�inden etkilenerek kendisi i�in de b�yle bir hay�r kurumu in�a ettirmeye karar vermi�tir. Abd�zzahir sultan�n bu yap�n�n i�inde hastane, medrese ve Kur�an tilaveti yap�lmas� i�in bir de t�rbe bulunmas�n� isteyerek Haziran 1284 y�l�nda in�aat� ba�latt�rm��t�r.

�ki y�l gibi bir s�rede bitirilip 25 Haziran 1286 Sal� g�n� b�y�k bir merasim ile a��l�� yap�lan hastaneye Sultan Kalavun, m�derris, m�ezzin, cerrah ve g�z doktoru gibi baz� g�revlilerin atamalar�n� yapt�. Ard�ndan Sultan, medreseye ge�erek buradaki a��l�� dersine kat�ld�. Dersten sonra hastaneyi ziyaret ederek burada, d�rt mezhep ba�kad�s�n�n da aralar�nda bulundu�u baz� �limleri �a��rarak bir konu�ma yapt�. Konu�mas�nda, bu vak�f eserlerinin bir benzerinin olmad��n�, hastaneden fakir zengin ay�rt edilmeksizin b�t�n hastalar�n istifade edebilece�ini, hastalar i�in uygun ila� temin edilebilece�ini ve onlar i�in �zel yemek ��kar�laca��n� a��klad�.

Kalavun hastanesinde n�z�rl�k g�revinde bulunan tarih�i N�veyr�, vak�f gelirlerinin b�y�k k�sm�n�n hastaneye ayr�ld��n�, t�rbe i�in yeterli bir gelirin oldu�unu ancak medrese i�in �ok az gelir ayr�ld��n� bildirir. A��l��n� aralar�nda �mer� ve ulem�n�n da yer ald�� kalabal�k bir heyetle yapan Sultan Kalavun, burada yapt�� konu�mada asker, em�r, ya�l�, �ocuk, h�r, k�le, erkek ve kad�n fark etmeksizin herkesin bu hastaneden yararlanmas� i�in vakfetti�ini bildirdi.

�ki tarih�i aras�nda dikkat �eken bir di�er husus, �bn Abd�zz�hir�in de�inmemesine ra�men N�veyr�nin vak�f gelirlerinden hastaneye daha fazla pay ayr�ld��n� ve medrese i�in ayr�lan hissenin �ok az oldu�unu ifade ederek hastaneye verilen �neme i�aret etmesidir.

Tarih�i Makrizi�nin nakletti�ine g�re sultan Kalavun, buraya her sene bir milyon dirhem gelir sa�layacak �ok say�da emlak vakfetmi�ti.

��fi� b. Ali, �al��malar neticesinde �ok ho� bir bina ortaya ��kt��n�, M�s�r ve �am�da �ok say�da vakf�n buraya tahsis edildi�ini, in�aat tamamlad��nda d�rt ba�kad�n�n da haz�r bulundu�u bir t�renle Sultan Kalavun�un a��l��n� yapt��n� nakleder.

Kalavun hastanesinin s�n�f g�zetmeksizin b�t�n hastalara hizmet verdi�i vakfiyesinde a��k�a zikredilmi�tir.

The Journal of Academic Social Science Studies Yay�nlanma Tarihi 30.09.2018 MEML�KLER D�NEM�NDE KALAVUN HASTANES� Dr. ��r. �yesi M. Fatih Yal��n Bilecik �eyh Edebali �niversitesi, �slami �limler Fakultesi, �slam Tarihi Anabilim Dal�

SEL�UK �N�VERS�TES� SOSYAL B�L�MLER ENST�T�S� �LK��RET�M ANAB�L�M DALI SOSYAL B�LG�LER ��RETMENL�� B�L�M DALI SEL�UKLULARDA TIP E��T�M� VE SEL�UKLU HASTANELER�N�N AVRUPA K�LT�R�NE OLAN ETK�LER� YASEM�N AYDINO�LU Y�KSEK L�SANS TEZ�DAR��FA �SLAM TIP TAR�H� ARA�TIRMALARI DERG�S� Cilt: 1 Say�: 1 (30 Haziran 2022 �BN BATT�TA�NIN SEYAHATN�MES� I�I�INDA XIV. Y�ZYILDA SA�LIK VE TIP ESRA ATMACA Do�. Dr., Sakarya �niversitesi �lahiyat Fak�ltesi, �slam Tarihi ve Sanatlar�, �slam Tarihi Ana Bilim Dal�, Sakarya, T�rkiye

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Anadolu Sel�uklular� D�nemi-meml�kler Kalavun Hastanesi ba�l�kl� yaz� Mustafa ESER taraf�ndan 5.12.2025 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.

Anadolu Sel�uklular� D�nemi-meml�kler Kalavun Hastanesi

EdebiyatEvi.Com | Edebiyat ve K�lt�r Platformu

EdebiyatEvi.Com | Edebiyat ve K�lt�r Platformu

EdebiyatEvi.Com | Edebiyat ve K�lt�r Platformu