Ahlaki deðerlerimizin hýzla erozyona uðradýðý yýllarý yaþadýðýmýzý üzerek hep birlikte gözlemliyoruz. Ulus olarak alçak gönüllülük, hoþ görü, tevazu, büyüklere saygý… benzeri hasletlerin neredeyse adýnýn anýlmadýðý hoþ olmayan durumlarý yaþýyoruz. Bunun yerine köþe dönmecilik, adam kayýrma, kanunlara uymama, nezaket kurallarýna es geçme benzeri haller her gün yaþanýr hale gelindi.

         Hoþ olmayan bir duygu olan kibir olgusunu yazmak istedim. Hani olmasý mutlak olan durumlar olur. Gökyüzünde yaðmur bulutlarý iyice çoðalýr, hava serinler. Þimþekler çakmaya baþlar. Yaðmurun yaðmasý an meselesidir. Birden boþanýr elif elif diye yaðmur katreleri. Bunun önü alýnmaz. Bu konuyu yazmak için artýk bir kuvvet adeta beni iter oldu. Sait Faik’in dediði gibi, “yazmasam delirecektim”

         Kibir ne demektir? Sözlük der ki, bu sözün anlamý: Kendini üstün görme, büyüklenme... Peki, bu duyguyu kimler taþýr? Bu soruyu cevaplamak pek kolay deðil. Bir kere bu duygu hepimizde var. Az ya da çok! Kibir gibi, kýskançlýk gibi, haset gibi daha nice hoþ olmayan duygular taþýyoruz! Kibir konusuna bakalým biz. Bu konusunda kutsal kitabýmýz ne diyor:

           Nisa / 36. …Þüphesiz Allah, kibirlenen ve övünen kimseyi sevmez.

  Ýsra / 37. Yeryüzünde kibir ve azametle yürüme! Çünkü sen asla yeri yaramazsýn ve boyca da daðlara eriþemezsin.

           Sad / 75. Allah: “Ey Ýblis! O benim kudretimle yarattýðýma secde etmene ne engel oldu? Kibirlenmek mi istedin? Yoksa yüksek derecelerde bulunanlardan mý oldun?” dedi.

Kibir kelimesinin geçtiði ayetlerden sadece üçünü aldým. Ayný konuda baþka ayetler olduðunu da belirtmek isterim. Allah kibirli olanlarý ve de övünenleri sevmiyor. Kibir ve azametle yürüyenleri de sevmiyor. Ve insanýn güçsüz olduðunu vurguluyor. Kibir konusunda önümüzde duran örneklerden biri þeytanýn kibirlenip Allah’ýn emrine karþý gelmesi, secde etmemesi ve kovulanlardan olmasý. Kibrin bu kadar yerilmesine karþý bizler bu duyguyu taþýyoruz. Kimimiz az, kimimiz çok. Kimler taþýyor bu duyguyu? Bazý makam, mevki sahibi olanlar! Bir de aþaðýlýk, karmaþýk duygularýn yenemeyen, sonradan görme, yetesiye mektep-medrese görmemiþ, kafasý örümcek aðý ile örülmüþler…

Tarihte bu kibrini yenmiþ ve kibrin esiri olmuþ cihangirlere bakalým. Önce iyi örnekleri bir görelim. Çaldýran, Mercidabýk, Ridaniye savaþlarýnýn galibi Mýsýr’ý fetheden Yavuz Sultan Selim at sýrtýnda yanýndakilerle ilerlemektedir. Þeyhülislâm Ýbn-i Kemalpaþa’nýn atýnýn ayaðýndan Yavuz’un elbisesine çamur sýçrar. Þeyhülislâm üzülür, hatta korkar. Yavuz olaya müdahale eder, þöyle söyler:

“Âlimin atýnýn ayaðýndan sýçrayan çamur parçasý, bizim için þereftir. Öldüðümde þu çamurlu kaftaný üzerime örtün!”

Napolyon’dan da bu konuda güzel bir örnek var:

Napolyon Paris'ten geçerken, kalabalýðý yarýp kendisine ulaþmaya çalýþan bir adam görülür. Askerler caddeyi kordon altýna almýþlardýr. Adama mâni olmaya çalýþýrlar. O esnada iyice hýrpalanmýþ olan adam, Napolyon'un gözüne iliþir. Napolyon heyecanlanýr ve:
— Býrakýn gelsin! emrini verir.
Kendisine doðru yürüyen adama sevgi ve saygýyla bakarken, þeref kýtasýna seslenir: 
— Dikkat!.. Hazýr ol!.. Fransa geçiyor!
Bu adam Napolyon'un öðretmenidir.

 Böylesi þahsiyetlerin yanýnda kibrin verdiði hýrs ve büyüklük taslayan cihangirler de var. Ýþte baþarýlý savaþlarýyla Avrupa’yý titreten Yýldýrým Beyazýt’ýn kibri ve hazin sonu.

Tarihçiler anlatýr. Timurlenk’in hesaplamadýðý kýsa sürede Yýldýrým’ýn ordusu Timur ordusunu arkadan kuþatýr. Osmanlýlar hemen saldýrsa, savaþ düzeni almayan düþmanlarýný büyük olasýlýkla filleriyle birlikte bozguna uðratabilecekler. Maðrur Yýldýrým,  savaþý baþlatmak isteyenlere :“Hayýr, Timur’la ben mertçe savaþacaðým. Arkadan vurmam…”  der. Ankara Savaþý’nýn kaybedilmesini ve yýldýrýmýn kahrýndan öldüðünü hepimiz biliriz. Ýþte kibrin acý sonu.

 Bir örnek daha verelim bu konuda, hem de bizim tarihimizden:

“Sultan Alparslan dört gün can çekiþtikten sonra öldü. Dönemin vakanüvisleri sultanýn son sözlerini þöyle naklettiler: “Daha dün bir tepenin üstünden birliklerimi teftiþ ediyordum, onlarýn adýmlarýnýn altýnda yerin sarsýldýðýný hissettim ve kendi kendime, `Þu cihanýn hâkimiyim! Benimle kim boy ölçüþebilir ?` dedim. Allah bu kibirime bu böbürlenmeme karþý, insanlarýn en sefilini, yenilmiþ, esir düþmüþ bir adamý, bir idam mahkûmunu saldý üzerime; o benden daha güçlü çýktý, vurdu devirdi beni tahtýmdan, aldý canýmý.”

Ömer Hayyam belki de bu dramýn ardýndan kitabýna þu rubaiyi kaydetmiþti:

Her gün biri çýkar, baþlar, benim ben demeye,

Altýnlarý, gümüþleriyle övünmeye.

Tam iþleri dilediði düzene girer,

Ecel çýkýverir pusudan: Benim ben, diye… “Amin Maalouf bu olayý Semerkant adlý eserinde böyle anlatýyor.”

         Evet, insanýz, beðenilen ve beðenilmeyen hasletlerle yaratmýþ bizi yaratan. Hiç birimiz melek deðiliz. Bizlere düþen görev yaþanmýþlýklardan da örnek alarak beðenilmeyen hasletlerimizi kontrol altýna alabilmek. Ýnsan olmanýn sorumluluðu iþte burada ortaya çýkýyor. Yani zurnanýn zýrt dediði yer burasý. Olumsuz duygularý nasýl yeneceðiz. Öncelikle bizlere irade verilmiþ. Ýrademize hâkim olacaðýz. Kibrin zýddý alçak gönüllülüðe ermek de olasý. Mala, mevkie tapmayacaðýz. Mala mevkie tapmak bilgisizlik ve görgüsüzlük göstergeleridir!

         Üzülerek belirtmek gerekir ki, mal ve mevki hýrsý az geliþmiþ ülkelerde sýkça rastlanan ve toplumlarýn bir yerde geliþmesini engelleyen etmenlerin baþýnda geliyor.

         Lüks saraylar, pahalý makam arabalarý, büyük törenlerle makam sahiplerini karþýlamalar. Özel kýyafetler. Masraflar, masraflar, masraflar. Büyük salonlar kiralamalar, gösteriþli düðün törenleri. Bunlarý yazmak bile bana acý veriyor.

         Geliþmiþ, bilgi çaðýný yakalamýþ toplumlarda þark toplumlarýnda görülen el-etek öpmeler, güce tapmalar görülmez. Þöyle bir yargýya varmak da olasý bu konuda. Birçok þahsiyet kendilerine gösteriler çoðu da saçma þak þaklardan, dalkavukluktan memnun deðiller.

Bizim toplumumuza da sirayet eden büyüklenme, mal ve makam hýrsý, kibir gibi olumsuz durumlarý yenmenin azaltmanýn panzehri yok mu? Elbette var! Bilgi çaðýný yakalamýþ toplumlar bizdeki gibi makam, mevki sahiplerinin önünde niçin el pençe durmuyorlar.

 O toplumlar aydýnlanma yaþamýþlar. Eðitim-öðretime gerekli önemi vermiþler. Bizde zorunlu eðitim süresi beþ yýl olduðu zamanlarda adamlar yurttaþlarýna bizim iki katýmýzdan fazla zorunlu eðitim-öðretim yaptýrmýþlar. Nitelikli eðitim vermiþler yurttaþlarýna. Özgürlük ortamý saðlanmýþ. Din ve mezhep savaþlarýný geçmiþler.

Bu topraklarda yaþýyoruz. Þu olguyu hep yaþadýk. Bizde bilgiye, tecrübeye, liyakate gereken önem hiç verilmez! Baþa gelen iktidarlar yukarýdan aþaðýya, aþaðýdan yukarýya yandaþlarýna iþ verirler. Makam koltuklarýna âþýk olunur! Makamlarýn geçici olduðunu unutulur! Kibir, büyüklük alýr baþýný gider!

Eðitim-öðretim çalýþmalarýmýzý çaðdaþ normlara göre yapmak, özgür düþünceli kuþaklar yetiþtirebilmek önemli. Okuyan, sorgulayan, hak ve sorumlarýný bilen toplumlar makama, mevkie saygý duyar fakat dalkavukluk etmez. Kula kulluk etme, el etek öpme aymazlýðýný da göstermez. Bizler özgür düþünceli yurttaþ olma bilincimizi içselleþtirdikçe, adeta üzerimize serpilen ölü topraðýndan sýyrýlýrýz. Komplekslerimizi yeneriz. Makam ve mevki sahiplerinin kibirlenme, üstten bakma kozlarýný da etkisiz hale getirebiliriz.

Ýþte o zaman gösteriþli saraylar, konaklar yapýlmaz. Pahalý makam araçlarý alýnmaz. Gereksiz toplantýlar, törenler, karþýlamalar uðurlamalar yapýlmaz. Zaman verimli kullanýlýr. Gösteriþe, þaþaaya harcanan paralar yatýrýmlara kaydýrýlýr. Ülkede iþsizlik azalýr, umulan ve özlenen huzur ve barýþ ortamý saðlama yolunda güvenli adýmlar atýlmýþ olur.