UZUN  OLUR  GEMÝLERÝN  DÝREÐÝ  YANIK  OLUR ABD’NÝN  YÜREÐÝ


Bugün deðerli  okurlarýma pek çoðunuzun  bildiði ama  yanlýþ  bildiði  bir  konunun  doðrusunu  anlatmaya  çalýþacaðým.

Konu: Osmanlý  Devleti’nin  ABD'yi  vergiye  baðlamasý. ABD'nin  bütün tarihi boyunca  sadece Osmanlý  Devletine  haraç vermiþ  olmasý...

Pek  çoðunuzun  mutlaka  duymuþ olduðunuz  bu  konuda  doðrular  nelerdir  yanlýþlar  nelerdir soru  ve  cevaplarla  açýklamaya  çalýþacaðým.

SORU: Bu  mesele  nasýl  ortaya  çýktý?

CEVAP: Olayýn  özeti  þu: 1776  Yýlýnda baðýmsýz  bir  devlet  olan  ABD pek  çok  Avrupa  devletinin  yaptýðý  gibi  Akdeniz’de ticari  faaliyetlerde  bulunmaya  baþlar.  Ancak  diðer  Avrupa  Devletleri  gibi onun  da  Osmanlý  Devletine  vergi vermesi  gerekmektedir. Aksi  takdirde  Akdeniz’de bulunan  gemilerine ve  gemi  mürettebatý  ile  gemiler  içindeki  mallara  el  konur.

Nitekim de  öyle  olur. Akdeniz’de  dolaþan ABD  bayraklý  gemilere Osmanlý  Devleti  el  koyar. Öyle  ki  el  konulan ve  personeli  esir  edilen  ABD  gemi  sayýsý 11 e çýkar.

ABD  adeta  çýldýrýr.  Fransa’nýn  da  yardým ve  desteði  ile  Fas  Sultaný  III.  Muhammed  ile  bir  anlaþma yaparak hatta  Tanca’da  bir  konsolosluk  açarak  Akdeniz’de  vergi  ödemeden serbestçe  dolaþacaðýný  sanýr  ama  çok  yanýlmaktadýr. Zira Trablusgarp( Libya )- Fas- Tunus gibi eyaletlerin  hepsi  Cezayir  Beylerbeyliðine  baðlýdýr ve  Cezayir Beylerbeyi  Hasan  Paþa özellikle Trablusgarp  Beyi  Yusuf  Paþa’ya  ‘’ Hiç  bir  küffar  gemisi  vergisini ödemeden Bahr-ý  Sefid’e ( Akdeniz’e ) Girmeye’’  diye  emir  vermiþtir. Yani  ABD'nin Akdeniz’de serbestçe  dolaþabilmesi  için anlaþmasý gereken  kiþi Fas  Sultaný  deðil Trablusgarp  Dayýsý ( Beyi )  Yusuf  Paþa’dýr.

SORU: ABD’yi haraca( vergiye )   baðlayanýn  Cezayir  Beylerbeyi  Hasan  Paþa olduðu  bilgisi  doðru  mudur?

CEVAP: Hasan  Paþa  efsanevi  bir  insandýr.  Öyle  ki  yanýnda  bir  aslanla  dolaþan  bu  Paþa  etrafýnda  çok  ilginç  kahramanlýk  hikayeleri anlatýlýr.  Öte  Taraftan  Osmanlý’nýn  imtiyazlý  bir  eyaleti olan ve yukarýda  belirttiðim  Fas-  Tunus ve Trablusgarp’ý da  içine  alan bölgenin  baþýnda  o  olduðu  için ABD'yi vergiye  baðlayanýn o olduðu  düþünülür. Ama  anlaþmayý  yapan  Cezayirli Hasan  Paþa  deðil Yusuf  Paþa’dýr.

SORU:  Bu  durumda  ABD’nin vergiye baðlandýðý doðru mu?

CEVAP:  Olayý  anlatayým  kararý  siz  verin.

ABD  Fas  Sultanlýðý  ile  yaptýðý  anlaþmaya  raðmen gemilerinin  ele  geçirilmesi  üzerine senatosunu  toplar  ve  senato  Baþkan George  Washington’a Türk  gemileriyle  savaþabilecek güçlü  gemilerin  yapýmýnda  kullanýlmasý  için  700.000 dolarlýk  bir  tahsisatý  kullanma  yetkisi verir. ( 1794 )

Bu  tahsisatla  güçlü  gemiler  yapýlýr  fakat  bu  güçlü gemiler de hava  cývadýr.  Yusuf  Paþanýn Donanma  kuvvetlerinin  baþýndaki  Murat  Reis ‘’ Para  yoksa  Akdeniz’e  giriþ  de  yok ‘’ Der  ABD  Gemilerine.

Yani  ABD  Gemilerinin  karþýsýna  dikilen kiþi pek  çok  anlatýmda  ismi  geçen  Cezayirli  Hasan  Paþa’nýn  bizzat  kendisi  olmadýðý  gibi  Yusuf  Paþa  da  deðil  onun  donanma  komutaný Murat  Reis’di.

ABD  sonunda  pes  etti ve  Yusuf  Paþa’ya  bir  teklif  sundu: ‘’ 12.000 Ýspanyol altýný  ve  pek  çok  hediyeler  karþýlýðýnda bize  dokunma  lütfen.’’

Yusuf  Paþa  bu  teklifi  kabul  etti ve 4 Kasým 1796 Da  ABD  ile  Trablusgarp  arasýnda  kýsaca  Trablus Antlaþmasý  adý verilen  antlaþma  imzalandý.

SORU: 22 Maddesi  olduðu söylenen  ve ABD'nin  tarihinde  ilk  kez bir baþka  lisanla  yazýlmýþ ( Türkçe ) olan antlaþma  bu  mu?

Evet  bu  ama  bu  bilgide  de önemli  bir yanlýþlýk var:

Her  þeyden  önce  bu  antlaþma  22  maddeden  ibaret  deðildir. Evet.. ABD  Senatosunun 29  Mayýs 1797 de  kabul  ettiði  antlaþma 1. Resimden  de  görüldüðü gibi 1.  Madde  2.  Madde  diye  iþaretlenmiþ  bir  antlaþma  deðil.

Diðer  bir  husus: Antlaþmanýn  Ýngilizce  metni  olarak  sunulan  metin  4 Kasým 1796 da  imzalanan  antlaþmanýn metni deðil ( 2. No lu resim.. O  daha  sonraki  antlaþmanýn  metni—Az  sonra  bahsedeceðim )

Üçüncü  husus: ABD ile  imzaladýðýmýz 22 maddelik  bir  antlaþma  yok...

Ama  4 Kasým 1796 da bizim  29  Mayýs  1797 de  ABD Senatosunun  onayladýðý  bu  antlaþma( 1. Resimdeki Antlaþma )  ABD'nin  imzaladýðý  ilk  ve  tek yabancý  dille ( Türkçe ) yazýlmýþ  antlaþmadýr ve  bu  antlaþmanýn  ön  þartý  olarak  ABD  Trablusgarp  Dayýsý ( Beyi )  Yusuf  Paþa’ya 12.000 Ýspanyol altýný bayýlmýþtýr.

SORU:  Bu  antlaþmadan  sonra ne  gibi  geliþmeler  oldu?

CEVAP: Bu  antlaþmanýn  ABD senatosu  tarafýndan  imzalanmasýnýn  gecikmesi.  ABD'nin  Trablusgarp’a atadýðý  büyük  elçinin  ta  1799 da gelmesi Yusuf  Paþa’yý  kuþkulandýrdý. ABD'nin  yeni  bir  dümen  peþinde  olduðunu anladý ve ABD’nin Trablusgarp elçisine  1801 Yýlý Baþlarýnda  ‘’ Eski  antlaþma  hükümsüzdür.  Yeni  bir  antlaþma  için  225.000 Dolar  peþin  ve  her  yýl 20.000 Dolar vereceksiniz’’ Deyince  elçinin  paçalarý  tutuþtu.  ‘’ Bana  sekiz  ay  müddet  ver. Ben  bu  süre  içinde ABD'yi  ikna  edeyim’’ dedi.  Hatta  bu  sekiz  aylýk süre  için 30.000  Dolar rüþvet  teklif  etti. ( Yusuf Paþa  herhalde  bu  30.000 Dolarý  aldý.  Zira  bu süreyi  verdi  görülüyor.)  

ABD’nin  baþýna  bu  arada Thomas  Jefferson  geçmiþti ve süreyi  iyi  kullanýp  güçlü  bir  donanma  hazýrladý. ABD Akdeniz’e  vergi vererek  deðil  Türkleri  yenerek  çýkacaktý.

ABD’den beklenen  cevap  gelmeyince  Yusuf  Paþa Trablusgarp’taki  ABD  Konsolosluðunun  bayrak  direðini  kýrdýrdý.  Bu  savaþ  ilaný  anlamýna  geliyordu. Yani Trablusgarp  Beyi  dolayýsýyla  da  Osmanlý Devleti  ABD ye  savaþ  ilan  etmiþti.

1801 de  baþlayan  bu  savaþ  1805  yýlýna  kadar  sürdü.

Bu  süre  içinde  ABD  Trablusgarp’ý abluka  altýna  alýp  bombaladý  ama gerek  Yusuf  Paþa’nýn  þiddetli  direniþi  gerekse  Donanma  komutaný  Murat  Reis’in  ABD gemilerine  kök  söktürmesi  neticesinde  önemli  bir  geliþme  saðlayamadý. Hatta  1803  yýlýnda  periþan  bir  þekilde  Malta  Adasýna  sýðýndýlar.

Yusuf  Paþa son teklif  olarak ‘’120.000 Dolar  verirseniz  yeni  bir  antlaþma  yaparýz’’ diyordu  da  baþka  bir  þey demiyordu.

Bunun  üzerine  ABD  Taktik  deðiþtirdi.  Dýþtan  yýkamadýðý  Türk’ü  içten  yýkacaktý.

SORU:  Yine  mi  ihanet?

CEVAP:  Maalesef  yine  ihanet.  Evet..  Yusuf  Paþa’nýn  kardeþi Ahmed  Bey  ile  anlaþýp  onu  abisine  karþý  ayaklandýrdýlar. 

Kardeþi Karamanlý  Ahmed  Paþa’nýn  bu ihaneti  Yusuf  Paþa’yý  yýktý  adeta. Dýþtan  gelen  saldýrýyý  canla  baþla  önlüyordu  ama  içten gelen  bu  saldýrý Trablusgarp’ý çökertebilirdi. Kardeþinin  ihaneti elini  kolunu  baðlayýnca  çaresiz  ABD'nin  teklif  ettiði  barýþý  kabul  etti.

SORU: Bütün  bunlar  olup  biterken Osmanlý  Devleti  ve  Cezayir Beylerbeyliði  ne  yapýyordu? Neden  bu  olaya  müdahil  olmadýlar?

CEVAP: Osmanlý  Devleti Büyük  bir  Rus  tehdidi  ile  karþý karþýyaydý Nitekim 1806 da  öyle  bir  savaþa  girdi  ki  anlatýlmaz. Bu savaþýn  sonunda 1812 de imzalanan  Bükreþ  Antlaþmasýna  bakacak  olursanýz Osmanlý  Devletinin  maalesef  acý  ve  acýklý hal-i  periþanýnýn  görebilirsiniz.

SORU: Yusuf  Paþa  ABD  ile  hangi  tarihte  nasýl  bir  antlaþma  yaptý?  Bu  antlaþmanýn  þartlarý  nelerdir? 

CEVAP:  Yusuf  Paþa  ve  ABD'yi  temsilen  Joel  Barlow  arasýnda  yapýlan bu  ikinci  antlaþma  12  maddelik  bir  ‘’ Yardýmlaþma  ve  Ticaret Antlaþmasýdýr.’’ 

ABD Bu  antlaþmanýn  imzalanabilmesi  için  Yusuf  Paþa’nýn  ileri  sürdüðü  60.000 Dolarý  vermeyi ( Bu  verilirse  baþka  haraç  istenmeyecekti )  ve elçi  deðiþimi  sýrasýnda  da 6.000 Dolar  vermeyi  kabul  ettikten  sonra  4  Haziran 1805 de  Antlaþma  yapýldý.

Bu  antlaþmaya  göre:

 
MADDE 1.

Amerika Birleþik Devletleri Trablus Beyi ve tebaasý arasýnda, her iki tarafýn da özgür rýzasýyla yapýlan ve Cezayir Beylerbeyi tarafýndan garanti edilen saðlam ve daimi bir barýþ ve dostluk vardýr.

MADDE 2.

Taraflardan birinin savaþ halinde olduðu herhangi bir millete ait mallar, diðer tarafa ait gemilere yüklenecek olursa, serbest olarak geçecekler ve bunlarý almaya veya alýkoymaya teþebbüste bulunulmayacaktýr.

MADDE 3.

Diðer tarafça bir düþmandan alýnan bir ödül gemisinde taraflardan birine ait herhangi bir vatandaþ, tebaa veya eþya bulunursa, bu vatandaþlar veya tebaa serbest býrakýlacak ve sahiplerine iade edilecektir.

MADDE 4.

Her iki tarafýn tüm gemilerine, tanýnmalarý için uygun pasaportlar verilecektir. Ve iki ülke arasýndaki mesafe dikkate alýnarak, bu tür pasaportlarýn temini için bu antlaþma tarihinden itibaren on sekiz ay süre tanýnacaktýr. Bu süre içinde bu gemilere ait diðer evraklar korunmalarý için yeterli olacaktýr.

MADDE 5

Taraflardan birinin vatandaþý veya tebaasý, diðer taraf veya baþka bir ulus tarafýndan mahkum edilen bir ödül gemisi satýn almýþsa, kýnama belgesi ve satýþ faturasý, bu gemi için bir yýl için yeterli bir pasaport olacaktýr; bu onun uygun bir pasaport almasý için makul bir zamandýr.

MADDE 6

Taraflardan birinin diðerinin limanlarýna giren ve erzak piyasa fiyatýndan teçhiz edilecektir. Ve böyle bir gemi, denizde bir felaketten bu þekilde yanaþýr ve tamir etme fýrsatý bulursa, herhangi bir vergi ödemeden karaya çýkmakta ve yükünü yeniden almakta serbest olacaktýr. Ancak hiçbir durumda yükünü indirmeye zorlanamaz.

MADDE 7.

Taraflardan birinin gemisi diðerinin kýyýsýna býrakýlýrsa, kendisine ve halkýna her türlü uygun yardým yapýlacaktýr; yaðma yapýlamaz; mal sahiplerinin tasarrufunda kalacak ve mürettebat, ülkelerine gönderilinceye kadar korunacak ve yardým edilecektir.

MADDE 11.

Amerika Birleþik Devletleri hükümeti hiçbir þekilde Hýristiyan Dini üzerine kurulu olmadýðý için herhangi bir Müslüman milletine karþý herhangi bir savaþ veya düþmanlýk eylemi söz  konusu  olmayacaktýr. Dini  görüþlerden kaynaklanan hiç  bir  bahanenin  iki taraf  arasýndaki uyumu  kesintiye  uðratmasýna  müsaade  edilmeyecektir.

MADDE 12.

Bu antlaþmanýn maddelerinden herhangi birinin notasyonundan kaynaklanan herhangi bir anlaþmazlýk durumunda, silahlara baþvuru yapýlamaz ve herhangi bir bahane ile savaþ ilan edilemez. Ancak uyuþmazlýðýn meydana geleceði yerde ikamet eden konsolos bunu çözemezse, taraflarýn müþterek dostu olan Cezayir Beylerbeyi’nin hükümlerine her  iki taraf da riayet  edecektir. Ancak  Cezayir  beylerbeyi de  böyle  bir  anlaþmazlýk  durumunda  adaletli  davranmakla  yükümlüdür.

SORU: Peki  þu  gemi  direði  olayý  ne?

CEVAP : ABD  Trablusgarp’ý   ablukaya  aldýðýnda  en  çok  güvendikleri savaþ gemileri Philedelphia adlý  fýrkateyndi  idi.  Tek  baþýna  bu  geminin  bile Trablusgarp’ý  yerle  bir  edeceðini  düþünüyorlardý. Ama  düþündükleri gibi  olmadý.

1804  Yýlý  baþlarýnda  307  mürettebatý  ve  44 topu  olan  bu  gemi  ele  geçirildi.

Geminin  Türklerce  ele  geçirilmesi  ABD'yi  yasa  bürüdü  adeta.  Böyle  bir geminin  Türklerin  gücüne  güç  katacaðý  aþikardý.

ABD li  Amiral  Preble  bu  geminin  Türklerin  elinde olmasýndansa yakýlmasýnýn  daha  uygun  olacaðýný  düþündü  ve  seçtiði  70  gönüllü  19  Þubat  1804 de  gece  karanlýðýndan  istifade  ile Philadelphia  adlý  bu  gemiyi yaktýlar.  Kala  kala  sadece  direði  kaldý.

ABD  kendi  gemilerinin  kendileri  tarafýndan  yakýlmasýný  zafer  olarak  kutladýðý  gibi  zamanýn  Papasý VII.  Pius “Amerikalýlarýn bir gecede bu Hýristiyan düþmanlarýna verdiði zararý, Avrupa devletleri uzun yýllardýr uðraþmalarýna raðmen veremedi” diyerek Amerikalýlarýn bu baþarýsýný(!) alkýþladý.

**********

Bugünlük  de  bu  kadar.