'Diyarý-ý küfrü gezdim beldeler kâþaneler gördüm,
Dolaþtým mülk-i Ýslam'ý bütün viraneler gördüm.' 
Müslüman olmayan ülkeleri gezdim, þehirler gösteriþli yapýlar gördüm.
Ýslam ülkelerini dolaþtým, hep harabeler gördüm. Ziya Paþa...
(1825-1880) Yýllarý arasýnda yaþamýþ paþamýz. Batý ile Müslüman ülkeleri karþýlaþtýrýp bizler için bu hazin betimlemeyi yapýyor. Þimdiki kent yapýlanmamýz batý ölçütlerinde mi? Bir bakalým... 
Çok uzun süre deðil daha kýrk, elli yýl öncesine kadar köylerde yaþýyorduk çoðunluk olarak. Okurduk, okul kitaplarýmýzda, halkýmýzýn yüzde yirmisi, otuzu þehirlerde gerisi köylerimizde yaþar diye. Köylü toplumuyduk. Köylerde, mezralarda yaþardýk. Doða ile içi içe koyun koyuna, kýþlarý köylerde, yazlarý serin yaylalarda geçerdi günler, aylar. Çocukken alabildiðinde geniþ okul bahçelerinde, kýrlarda, yeþil söðütlerle sýralý dere kenarlarýnda oynardýk özgürce.
Sonra ne oldu? Ne olduysa oldu... Kendimizi, anne-babamýzý, nine ve dedelerimizi bir anda yazýn tozlu, kýþýn çamurlu caddelere dizilmiþ konutlarda bulduk. Bu yeni konutlarýmýz güzel kentlerin kenar semtlerine kurulmuþ gecekondulardý. Ýç göçler, hýzlý sanayileþme, kentlerde daha gönençli yaþama arzusu derken kentlere taþýndýk çok kýsa sürede... 
Köylerimizde artan iþ gücü ve kentlerin çekiciliðine eklemlenince büyük sanayi kentlerinin çevrelerinde þimdilerde varoþ diye adlandýrýlan yerleþim alanlarý kuruldu. Nasýl kurudu? Plansýz, programsýz... Nereye kuruldu varoþlar Ýstanbul'a, Bursa'ya, Sakarya ve Kocaeli'ne, Adana... gibi güzel kentlerin çevrelerine. Çünkü hemen hemen tüm sanayimiz bu illerimizde kurulmuþtu.
Bilime, akla uygun olmayan yeni yapýlaþma olgusu hala da yaþanýyor ülkemizde. Varoþlarý kuþ bakýþý gözlemlediðimizde sanki Anadolu'da tarlalara darý ekimi yapýlmýþ. Böylesi sýklýkta evler, apartmanlar inþa edilmiþ hala da ediliyor. Dar sokak ve caddeler. Yeþil alansýz, parksýz, aðaçsýz mahalleler...
Çaðdaþ, bilimsel kent planlamacýlýða uygun olmayacak yapýlaþmalar aldý baþýný gitti güzel ülkemizde. Üstelik bitek tarým alanlarýna, verimli ovalara kuruldu yeni yerleþim alanlarý. Okullara ve sportif etkinliklere, parklara yeterli alanlar býrakýlmadan beyaz keçiden yað çýkarýrcasýna en küçük bir boþluklardan arsalar oluþturuldu ve bu arsalara kat kat evler aðartmanlar kuruldu. Kaç kez þuurlandýrma yapýldý, yok olmadý yeniden yapýldý büyülü þuurlandýrma çalýþmalarý... Amaç belli, rant elde etmek. Ortaya ne çýktý günümüzde, dar cadde ve sokaklar. Araçlarla iþgal edilmiþ kentler. Artýk tam problem oluþturmuþ trafik sýkýþýklýðý, insan kalabalýðý... Tam bizlere göre, Ziya Paþa'nýn dediði gibi Ýslam ülkelerine has yapýlaþma...
Batý ülkelerin kentlerini gözlemliyoruz. Yeþil öldürülmemiþ. Kentlerin içinde adeta ormanlar saklý. Yemyeþil geniþ parklar. Yürüyüþ yollarý. Parklarýn içinde suni göller. Göl kenarlarýnda çeþitli aðaçlar. Göllerde yüzen ördekler, kazlar, kuðular. Bin Bir Gece Masallarýnda anlatýlan büyülü manzaralarý aratmayacak ölçüde güzel batýnýn parklarýnýn ve kentlerinin güzelliði...
Sanayi ülkelerin tüm alanlarýna çalýþanlar nüfus yoðunluðu oluþturmayacak biçimde daðýtýlmýþ. Geniþ yollar yapýlmýþ. Taþýmacýlýk çeþitlendirilmiþ. Sadece bizdeki gibi otobüs, otomobil, kamyon aðýrlýklý yapýlmýyor taþýmacýlýk iþleri. Demir yolu, deniz yolu vasýtalarýna uygun planlanmýþ yük ve yolcu taþýmacýlýðý.
Kentlerde yoðun çalýþma sonucu insanlarýn dinlenme gereksiniminin önemi idrak edilmiþ. Þu gerçek yadsýnamaz; verimli çalýþmanýn, yeterli artý deðer üretmenin ön koþulu insanlarýn tinsel ve bedensel saðlýklarýnýn yerinde olmasý bir kaçýnýlmaz zorunluluk. Saðlýklý olmak içinde temiz hava üreten yeþilliklerin kentlerde yeterli olmasýna baðlý. Bu realiteyi yaþanan deneyimleriyle iyice kavrayan uygar toplumlar kentleri kurarken belirli çevrelerin çýkarýný deðil toplumun çýkarýný ön planda tutmuþlar. 
Almanya'da belediyelerin þöyle bir uygulamalarýný gözlemleme þansým oldu. Kentlerin çevresinde belirli alanlar parselleniyor. Bu yerlerin alt yapýsýný tamamlanýp küçük küçük koloniler oluþturuluyor. Bu topraklar halka çok düþük bir ücretle kiralanýyor. Vatandaþlar kiraladýklarý küçücük alanlarda önce güzel bir kulübe inþa ediyor. Geri kalan toprak parçasý belleniyor, öncelikle çiçek dikiliyor bu yerlere. Hepsi birer kartpostal güzelliðinde pýrýl pýrýl yerleþim alanlarý oluþturuluyor. Öncelikte bu yerlere bakým ön koþul. Yoksa belediye kiraladýðý topraðý bakýmsýz býrakan vatandaþýný kara listeye alýyor. Belirli süre o kiþi bir daha bahçe diyeceðimiz o güzellikten mahrum kalýyor. Bu tip yeþillikler içindeki kýr evi benzeri yerlerde insanlar hafta sonlarýný geçiriyorlar. Topraða dokunuyorlar. Kuþ seslerini dinliyorlar. Doða ile içi içe olup yorgunluklarýný atýyorlar...
Kuruluþunu ay ay, yýl yýl gözlemlediðim bir yerleþim alanýnýn oluþumunun öyküsünü altayým biraz. Bu yerleþim alaný gecekondu önleme bölgesi olarak yapý kooperatiflerine tahsis edilmiþ bir geniþ toprak parçasý. Otuz yýl içinde bu alan þimdi Yenikent adýyla, Kocaeli ili, Derince ilçesinin koskoca bir beldesi oluverdi. Dört ilkokulu, üç adet lisesi ve üç adette camisi olan bir orta büyüklükte orta Anadolu kenti görünümünde þimdi. Ýzmit Körfezi'nin deniz kýyýlarý alabildiðine yerleþime açýldý, hýzlý bir biçimde. Kýyýlardan biraz kuzeyde sýradaðlar benzeri yükseltiler uzanýr doðudan batýya doðru. Bu yükseltilere yer yer çam aðaçlarý dikilmiþ ormancýklar oluþturulmuþ. Havanýn güzel olduðunda bu çamlýklara çýkar kitap okur aþaðýlardaki yerleþim alanlarýný, körfezin sularýný, karþý kýyýda Gölcük'ü seyrederim. Yenikent'e bakarým. Yakýn yakýn kurulan apartmanlar birer beton yýðýný. Apartmanlar arasýnda bir minicik yeþil alan yok. Yenikent'imizin tam ortasýndan doðu batý yönüne uzanan bir yüksek gerilim hattý var. Ýþte bu gerilim hattýnýn altý boylamasýna yeþil alan olarak býrakýlmýþ durumdadýr. Sanayi bölgelerinde yeniden oluþan kentlerin plansýz- programsýz hýzlý bir þekilde kuruluþlarýný betimlerken þu parti, bu partinin uygulamalarýný deðil ülkemdeki bu iþlerden sorumlu tümümüzün yanlýþýný belirtmek istiyorum. Haliyle öncelikle kendimizin seçimle baþýmýza getirdiðimiz siyasilerimizin sorumluluðu kat kat fazla.
Kýsa bir süre Ýstanbul'un varoþlarýnda bir okulda öðretmenlik yaptým. Derince 'deki kentleþme durumu Ýstanbul'daki varoþ yerleþmelerine göre adeta Cennet'ten bir mahal. Okulu yirmi dakikalýk bir yol yürüyerek gidiyordum. Gidiþ dönüþ bir gün içerisinde giydiðim gömlek yakalarý adeta madende çalýþýp galeriden çýkmýþ iþçi giysisi örneði kirleniyordu. Cadde ve sokaklar alabildiðine kasisli. Yaðmurlu havalarda çamurlu, güneþli havalarda tozlu yollar. Trafik keþmekeþ. Deðil yeþil alan bulmak, dar sokaklarda baþýný yukarý kaldýrsan gökyüzünü göremezsin. Yakýn yakýn evler, dýþ sývalarý yapýlmamýþ apartmanlar. Acele acele koþuþturan insanlar...
Hele yaþadýðýmýz yirmi birinci yüz yýl zaman diliminde trafik tamamen durma noktasýnda bir zamanlar taþý topraðý altýn diye adlandýrýlan güzelim Ýstanbul'da. Yeþil Bursa, Bursa'nýn þeftali bahçeleri ancak þiirlerde kalmýþ... Bitek Sakarya Ovasý silinmiþ ovalar coðrafyasýndan. Kirazlarýyla ünlü Yarýmca'nýn kiraz bahçelerinin hatýrlayanlar artýk birer nine ve dede olmuþ torunlarýna mazinin güzel manzaralarýný anlatýyorlar.
Doðamýzý acýmasýzca kullanma, kent yapýlanmasýnda bilimi ve aklý devre dýþý býrakma sonucu Bangladeþ uslu kentler yaratýldý ülkemizde. Böylesi kentlerde yaþayan bizlerin huzur içinde olmamýz, iþ yerlerimizde verimli çalýþmamýz mucizelere baðlý. Rahat rahat okuluna gidemeyen öðrenciler, hafta sonunda doðayla baþ baþa kalýp dinlenemeyen insanlar ne ölçüde mutlu yaþayabilirler.
Çare ne peki? Çare nitelikli eðitimle yeni kuþaklarý donanýmlý yetiþtirmek. Halk olarak okumak-okutmak, aydýnlanmak, çevremizi aydýnlatmak. Okuduðunu anlamaya çalýþmak. Yurttaþlýk bilincimizi geliþtirmek. Ortak sorunlarýmýzý el birliði içinde konuþarak çözebilme olgunluðuna ermek. Soru soran, sorgulayan hak ve sorumluluðunun bilincinde olan yurttaþlar olabilme yolunda çaba harcamak. Kiþisel çýkarlarý deðil toplum çýkarlarýný düþünür hale gelebilmek. Yalansýz, riyasýz, köþe dönmeci tavýrlardan kaçýnmak. En nihayet doðayla birlikte mutlu yaþamasýný beceren toplumlar gibi çalýþmalarýmýzda bilimi kendimize rehber edinmek. Bu yollarý tutar ve bu yolda çaba harcarsak en azýndan yeni kurulacak yerleþim yerlerinde doðayý öldürmeden güzel kentler kurabiliriz. Böylece bizden sonra gelecek kuþaklara yeþil alanlarý yeterli yaþanabilir kentler býrakmýþ oluruz...


Ýbrahim Yýlmaz