Aslýnda Kim kimdir?

Tarihimizin sevimli, esprili ve güldürürken düþündüren, fýkralarýyla gönüllerimizde taht kuran bir filozofumuz var-dý; halk arasýnda adý Nasreddin Hoca’ydý.

Fýkraya bir örnek: Hoca, kavaða týrmanýrken azýðýný ve pabucunu da yanýna almýþtý. Ýnsanlarýn þaþkýn bakýþlarý karþýsýnda þu meþhur sözü söylemiþti: “Kavaktan öte yol vardýr.” Hocamýz, bu sözüyle yola çýkarken her ihtimale karþý tedbirli olunmasý gerektiðine dikkat çekmiþti. Ýn­sanlara tedbirli olmayý öðütleyen bu ve benzeri çok sa­yýda sözleri hafýzalarýmýzda ve günlük yaþantýmýzda ya­þamaya devam ediyor.

Tarihimize mâl olmuþ; “gönüller sultaný” diye bildiðimiz bir kahramanýmýz daha vardý; adý Mevlana Celaleddin-i Rumi! Aþaðýda okuyacaðýnýz araþtýrmalar bizlere Mev­lana’nýn kim ve nasýl bir evliya olduðunu, Nasreddin Hoca diye bildiðimiz fýkracý-esprili kiþinin aslýnda Ahilik Teþki­latý’nýn kurucu Piri Ahi Evran olduðunu öðrenince çok þa-þýracaksýnýz.

Prof. Dr. Mikail Bayram, 2005 yýlýnda “Sosyal ve Siyasal Boyutlarýyla Ahi Evran-Mevlana mücadelesi” adýl kitabýný çýkardý. Kitabýnda Mevlana ile Nasreddin Hoca'ný’ birbi­rine düþman olduðunu öne süren Mikail Bayram, iki âlim arasýndaki gerginliðin temelini þöyle anlatýyor: Mevlana, bir Moðol ajanýydý. Mevlana’ya maaþ bile baðladýlar. Türkmen çocuðu olan Nasreddin Hoca ise Moðollarýn Anadolu’yu hâkimiyet altýna almasýna direndi. Düþman­lýðýn beyitlere taþýndýðýný da ileri süren Bayram, þu ör­nekleri verdi: “Sen çok gönüller kýrdýn, cezan karþýsýna çýktý ve belaný buldun.” (Mevlana)

Nasreddin Hoca: “Ey ekþi suratlý. Arkamdan aleyhime kötü sözler demiþsin. Kerkesin (Akbaba) aðzý daima necis (pis) kokar.

Bayram iddialarýný þöyle sürdürdü: Kaynaklara göre Mevlana Hoca’yý cinsi sapýklýkla suçladý. Hoca’nýn çocuðu olmadýðý için Mevlana ve çevresi onunla alay etti; hadým ve eþcinsellikle suçladý. Hatta Mevlana Divan-ý Kebir’inde Nasreddin Hoca’ya zürriyetsiz” diye hitap etti.

1261 yýlýnda Ahilerin baþýna da bulunan Nasreddin Hoca, Moðol yanlýsý Selçuklu yönetimine karþý isyan baþlattý. Selçuklular da, Mevlana’nýn müridi olan komutan Caca­oðlu Nureddin’i görevlendirdi. Nureddin, Mevlana’dan da izin aldý ve Hoca’yý öldürdü”

Ahi Evran, aslýnda Nasreddin Hoca’dýr:

Ayný zamanda Bayram, Anadolu’da Türkmen tarikatýna baðlanmýþ olan Ahilik Teþkilatý’nýn kurucusu Ahi Ev­ran’ýn Nasreddin Hoca ile ayný kiþi olduðunu iddia etti. Bayram’ýn araþtýrmalarýna göre, 13. Yüzyýlda Moðollar Anadolu’yu iþgal ettiklerinde Mevlana Moðollarla iþbir­liði yapmýþtýr. Ahi Evran ise Anadolu Türk Teþkilatlanma­sýný küçük birlikler halinde bir araya getirerek, diðer un­surlarýn baskýsý altýnda yok olmaktan kurtarmaya çalýþtý. Bu nedenle Ahi Evran ile Mevlana arasýnda büyük bir mücadele söz konusudur ve Mevlana ile Nasreddin Hoca arasýndaki tek görüþ ayrýlýðý felsefi konular deðildir. Mo­ðol istilasýna karþý direniþe önderlik eden Nasreddin Hoca, diðer adýyla Ahi Evran, bu nedenle 1261 tarihinde Moðollar tarafýndan öldürülmüþtür. Öte yanda, Mikail Bayram, Nasreddin Hoca ve eþinin Moðollarýn Ana­dolu’yu hâkimiyet altýna almalarýna karþý uzun süre di­rendiðini dile getirerek, Nasreddin Hoca’nýn eþi Fatma Bacý’nýn Moðollar tarafýndan esir alýndýðýný iddia etmiþ­tir.

Örgütlenen Türkmenleri tehdit eden unsurlarýn baþýnda Moðollar geliyordu. Anadolu’yu iþgal eden Moðollara karþý Türklerin birliðini saðlamaya çalýþan Ahi Evran, Nu­reddin Caca tarafýndan öldürülmüþtür. Nureddin Caca ise Mevlana’nýn müridi ve yakýn dostuydu. Bununla birlikte Ahi Evran, öldürüldüðünde O’nun yanýnda Mevlana’nýn oðlu Alaüddin Çelebi de öldürülmüþtür. Bu durumda Mevlana’nýn kendi oðlu, Anadolu’daki iþgal durumunda kendi babasýna karþýn Ahi Evran’ýn yanýnda yer almýþtýr.

Mikail Bayram’ýn en can alýcý iddialarýndan biri de Þems-i Tebrizi’yi Nasreddin Hoca’nýn öldürdüðüne dair söyle­dikleridir. Buna karþýlýk Prof. Dr. Hayri Kaplan, öldürülen kiþinin Þems-i Tebrizi deðil, Nasreddin Hoca olduðunu id-dia etmiþtir.

Konumuza onedio. com’dan devam edelim:

Mevlana, oðlunun cenaze namazýný neden kýldýrmadý?

Ahi Evran, Þems’in öldürülmesine neden izin verdi? Bu sorularýn birden cevaplanmasý çok zor. Bu yüzden, belki de en temkinli yaklaþmamýz gereken alan tarih ve asýl metinlere giderek karþýlaþtýrmalý okumalar yapmalý. Þimdi içeriði okuduðumuzda sorun kendinize, bakalým Mevlana mý haklý, yoksa Ahi Evran mý?

Doðan’a göre Mevlana, saraya yakýndýr ve Moðollarýn adamýydý. Moðol ordusu Anadolu’yu baþtanbaþa yakýp-yýkarken onlara yardým etmiþti. Hatta tarihte denir ki, Moðollarýn katliamlarý ta Afrika’dan duyulmuþtu. Mev­lana’nýn Moðollarla münasebeti ve Ahi Evran ile düþ­manlýðýný yazan Ýlk tarihçi Doðan deðil, Mevlana’nýn to­runu Ulu Arif Çelebi’nin hizmetine giren Ahmet Eflaki ise 14. Yüzyýlda yazdýðý “Ariflerin Menkýbeleri’nde Mev­lana’nýn doðrudan Moðollardan yana olduðunu açýkça belirtmiþtir. Mesela Mevlana; Anadolu’yu iþgal eden, bin­lerce Türk’ü katleden Moðol Komutan Baycý Nayon’ý “Evliya” olarak nitelendirmiþtir. Ayný kaynaklarda Mev­lana, Moðol ordularýný Allah’ýn ordularý olarak görmüþ ve karþý gelinmemesini istemiþtir.

Prof. Dr. Mikail Bayram’a göre Mevlana’nýn Moðollarla iliþkisi hocasý Þems-i Tebrizi ile tanýþtýðýnda baþlamýþtýr. Ayrýca Bayram’a göre Mevlana’nýn bir diðer hocasý Seyyid Burhaneddin de bir Moðol yanlýsýydý.

13. yüzyýlda yaþamýþ bir baþka tarihçi Ýbn-i Bibi ise Moðol ordusunun yanýnda savaþan Kalenderi derviþleri oldu­ðunu naklediyor. Mikail Bayram, Þems’in de bir Kalenderi olduðunu ve bu iki bilgiyle çok açýk olduðunu söylüyor.

Anadolu’yu yerle bir eden Moðollarýn yanýnda saf tutan Mevlana, Ahi ve Türkmenlerle mücadele etmesinin ödü­lünü de almýþtýr.  Moðollar, Ahilere ait olan tekke ve zaviyeleri Mevlevilere vermiþtir. Hatta Eflaki’nin verdiði bilgilere göre Kayseri’yi ele geçirip binlerce insaný katle­den Moðollar, o sýrada Kayseri’de olan Seyyid Burhaned­din’in eteklerine paralar saçmýþtýr, ayrýca Seyyid Burha­neddin öldüðünde onun türbesini de Moðollar yapmýþtýr.

Anodolu Selçuklularýnýn Kösedað Savaþý’ný kaybetmesi üzerine Moðollar birçok þehri yaðmalarken, Kayseri’de Ahiler, Moðollara karþý 17 gün boyunca þehri savunmuþ­tur. Sonunda þehre girmeyi baþaran Moðollar, pek çok Ahi’yi katledip, ev ve iþ yerlerini yakmýþ; Ahi Evran’ýn eþi Fatma Bacý da Moðollara esir düþmüþtür. Eflaki’nin ver­diði bilgilere göre Mevlana’nýn baþ düþmaný olan Ahi Ev­ran ise bu sýrada Konya’daydý.

Bu arada, Ahi Evran’ýn Nasreddin Hoca olup olmadýðý tartýþmalý bir konu olup, Mikail Bayram, Ahi’nin latifeler içeren iki kitabýný ortaya çýkarmýþtýr. Ve bu kitaplarý Nas­reddin Hoca fýkralarýyla karþýlaþtýrmýþtýr. Bazý fýkralar bizzat ayný, bazýlarý da oldukça benzerdir. Ahi Evran da bir dönem Kýrþehir’de yaþamýþtýr. Ayrýca Mevlana, Ahi Evran için Mesnevi’nde ‘Cuhat’ (komik, güldüren) olarak nitelendirip hicvetmiþtir. Bu da iddialarý güçlendirmekte­dir. Ayrýca Eflaki, Ahi’den “Vezir Nasreddin” diye bahset-miþtir.

Mevlana ile Ahi Evran arasýndaki anlaþmazlýk, 2. Gýya­seddin Keyhüsrev döneminde baþlamýþtýr. Mevlana, Keyhüsrev’e yakýn iken, Ahi Evran Alaüddin Keykubat’a yakýn durmuþtur. Hatta Ahi Evran, Keyhüsrev döneminde tutuklanmýþtý. Keyhüsrev’in ölümünden sonra Ahi ve Türk menler için af çýkarmýþ ve Ahi Evran serbest kalarak Denizli’ye yerleþmiþtir. Ancak 2. Ýzzeddin Keykavus, Ahi Evran’ý Konya’ya getirmiþ ve vezir yapmýþtýr. Böylece Ahi ve Türkmenler, Moðollara karþý Keykavus’un yanýnda toplanmýþ; Þems’in öldürülmesi de bu dönemde gerçek­leþmiþtir.

Ahi Evran’ýn dergâhýnda yapýlan bir törende, Konya’nýn þeyh ve âlimleri bir araya gelmiþtir. Törenden sonra Þems içlerinde Mevlana’nýn oðlu Alaüddin Çelebi’nin de bulunduðu yedi kiþi tarafýndan öldürülmüþtür. Cesedi de Ahi Bedrüddin diye bilinen bir kiþinin bahçesindeki ku­yuya atýlmýþtýr. Bu olay, Ahi Evran ile Mevlana’nýn arasýný iyice açmýþtýr. Alaüddin Çelebi artýk asi olmuþ ve baba evinden ayrýlmýþtýr. Þems’in öldürülmesi olayýndan sonra Ahi Evran da Konya’dan ayrýlarak Çelebi ile birlikte Kýrþehir’e yerleþmiþ ve bir isyan baþlatmýþtýr. Mevlana ise Ahi’yi yýlan diye nitelendirerek oðluna 3 mektup yazarak geri çaðýrmýþtýr. Hatta Mevlana, özlem ve kinini þu mýs­ralarla dile getirmiþtir. “Ey sevgili, hata ettin. Bir baþka sevgiliye koþulup gittin. (…) Dedim sen bir balýksýn. Yý­lanla niye arkadaþ oldun? Ey yanlýþ iþ yapan, yine yalana koþulup gittin.” Ancak Alaüddin Çelebi, babasýnýn tüm çabalarýna raðmen Kýrþehir’den ayrýlmamýþtýr. Moðol yönetimi ise Kýrþehir’de Ahi ve Türkmen isyanýnýn bastý­rýlmasý için Cacaoðlu Nureddin görevlendirilmiþtir. Caca, emrindeki orduyla Kýrþehir üzerine yürümüþ ve Ay tutul­masý olduðu bir gecede Kýrþehir’deki Ahileri katletmiþtir. Bu katliamdan ne Ahi Evran ne de Mevlana’nýn oðlu sað çýkmýþtýr. Çelebi’nin cesedi Konya’ya getirildiðinde Mev­lana cenaze namazý kýldýrmamýþtý; çünkü Moðol yöneti­mine baþkaldýrmýþ bir asiydi artýk.

Konumuzu, Gönüller Sultaný diye tanýdýðýmýz Mevlana’nýn Nasreddin Hoca’nýn öldürülmesinden duyduðu memnuniyeti dile getiren þu dizeleriyle tamamlayalým:

“Cebbarcasýna ululanýr, bir yere dokunmasýn diye eteðin çeker, kaldýrýr. Kibirle yürür giderdi. Âþýklarla alay ederdi, aþký bir oyun, bunu bir oyuncak sayardý O. 20 nice kuþ vardýr, tuzaktan uzak, havalanýr gider, fakat kaza elinden bir belâ okudur, fýrlamýþ, uçup gelmededir O’na. O hoca da bir sarhoþcaðýzdý, kendiciliðinden geçmiþti. Âþýklara el çýrpardý, eðlenirdi onlarla. Ululuðuna aldanmýþtý, esrimiþti de Tanrý’yla güreþe kalkmýþtý. Baþýna yazýlandan haberi yoktu, baþýný göklere yüceltmiþti. Kesesi altýnla, gümüþle doluydu, kulaðý var ol sesiyle. Halkýn el çýrpmasýndan, a-yaðýna kapanmasýnda, þairlerin saçma sapan övüþlerinden, yavercilerin ayverlerinden öylesine ululanmýþtý ki. Keremin de bir afeti var, çünkü kerem, erde ululuk belirtir, yaltaklananlarýn halleri insaný vehme düþürür, hasta eder. Ýhsanda bulunuyorum diye paralar verir, hâlbuki o paralarý kendisi yaratmamýþtýr ki. Baþkasýnýn malýndan-mülkünden ihsanda bulunmakla adam cömert mi olur hiç. Bir firavun kesilmiþti, bir þeddat olmuþtu; öylesine bir tuluma girmiþti ki, içi hava dolu. Karýncaydý yýlan olmuþtu. Yýlan da bir ejderha haline gelmiþti. Aþk, kutluluk sýrrýyla Musa’nýn sopasýdýr sanki pusudan öylesine bir ok attý ki hoca onun açtýðý yarayla iki büklüm oldu, yaya döndü. O, aðýr yaranýn tesiriyle o anda yüzüstü düþtü, sa-rasý tutmuþ adamlar gibi hýrýldamaya baþladý, insaný yok eden ölüm hýrýltýlarý arasýnda yerlere yuvarlandý.”