Okuyup unutamadýðým sayýlý romanlar vardýr. Yerli Türk romanlarýndan ortaokul yýllarýmdaki göz aðrýlarým: Ýnce Memed ve Çalýkuþu olmuþtu ilk zamanlar. Yaþar Kemal’in þiir gibi destansý anlatýþýyla Ýnce Memed’i kýsa sürede, hiç býrakmadan bir gecede okuduðumu tatlý bir aný olarak hala anýmsarým. Çalýkuþu da çok hoþtu. Hele, “Ýnci gibi beyaz diþleriyle sýnýfýn arka sýralarýndan bana bakýyordu.” Tümcesini ne kadar beðenmiþtim. Ve Tütün Zamaný ki, ayný romanýn ayný yýl filmi de yapýlmýþtý.

         Daha ileri yýllarda da unutamadýðým daha nice romanlar oldu. Kelebek örneðin. Ýnsan iradesinin onulmaz zorluklarýn üstünden gelebileceðinin olaðan zaferini muþtulayan bir romandý. Doktor Jivago’yu unutabilir miyim hiç? Ayný zamanda þair olan Pasternak’ýn þiirsel bir anlatýmýnýn doruklarýnda bir kitaptýr Doktor Jivago. Bazý sayfalar o kadar coþkuluydu ki, yüksek bir tepeye çýkýp o sayfalarý sesimin yettiðince okumak isteði beliriyordu gönlümde.

         Diyebilirim ki, en unutamadýðým romanlarýn baþýnda Tolstoy’un Diriliþ romaný gelir. Ýnsan ruhunun derinliklerine dokunan, vicdan muhasebesini sorgulayan romaný yýllar önce okumuþtum. Bu eseri yeniden satýn aldým. Yeniden aldýðým roman, kremasý alýnmýþ sütten yapýlmýþ yoðurt tadýndaydý. Ayný hayal kýrýklýðýný Ve Durgun Akardý Don romanýnda da yaþadým. Ýkinci kez okuduðumda sýradan bir roman gibi geldi Don romaný. Elbet ilk okuduðum yýllardaki yayýnevlerinin baskýsý deðildi yeniden okuduðum baskýlar.

         Diriliþ’te, Rus prens Nehlüdov, kýsa süre konuk olarak kaldýðý teyzesinin evinde teyzesinin hizmetçisi güzel Maslova’yý çok beðenir. Ýki genç kýsa sürede aþk dene yakýcý duygunun girdabýna kapýlýr. Mehtabýn gümüþ ýþýnlarýyla doðayý aydýnlattýðý bir kýr evi bahçesinde hemhal olurlar.  Prens, dört gün sonra savaþa katýlmak üzere teyzesinin evinden ayrýlýr.

         Biz þimdi baþka zamanlara gidelim. Peygamberimizin, Hz. Ali’nin yaþadýðý yýllara. Allah’ýn aslaný Hz. Ali diyor ki: “Bir insan bir hata iþlediðinde, bir günaha saplandýðýnda kalbinde bir kara leke belirir. Günah iþleyen insan nadim olup, iþlediði günah için tövbe eder ayný hataya bir kez daha düþmeyeceðine söz verirse kalbinde oluþan siyah leke silinir. Eðer hata iþleyip, günah kazanan birey tövbe etmez günah iþlemeye devam ederse kalbi, gönlü kararýr. Artýk helal ile haramý, doðru ile yanlýþý ayýrt etme duygusu yok olur. Ve günah iþlemek, haramlarla yaþamak öyle kiþilere daha mubah hale gelir.

         Prens Nehlüdov ve Maslova, Diriliþ romanýna geri dönelim. Amacým romaný özetlemek deðil elbet… Hizmetçi kýz, prensle olan sýcak iliþkiden hamile kalýr. Karný büyüyünce ev sahibi durumdan hoþnut olmaz. Kýzý kapý dýþarý eder zavallý, kimsesiz kýzcaðýzý. Maslova için yaþam çekilmez olmuþtur. Çocuðunu sýðýndýðý izbe köþelerde doðurur. Bebek fazla yaþamaz ölür.

         Kimsesiz hizmetçi kýz, yaþama, normal koþullarda tutunma þansý yakalayamaz. Karanlýk bir yaþantýnýn ortasýnda bulur kendini Hayat kadýný olur... Ve yaþanan bir cinayetin faili olarak yargýç karþýsýna çýkar. Cinayeti iþlememiþtir. Lakin olay zavallý Maslova’nýn üzerine kalýr. Aðýr cezada yargýlanmaktadýr. Büyük olasýlýkla idam cezasý, daraðacý kendisini beklemektedir.

         Hiç umulmadýk bir durum vardýr mahkeme salonunda. Mahkeme jürisi içinde Prens Nehlüdov da bulunmaktadýr. Prens maktulü tanýr. Bir zamanlar yaþamýný kararttýðý hizmetçi kýzdýr karþýsýndaki.

         Kadýný görünce büyük þok yaþar. Olaylarýn bu acý safhaya gelmesinin yegâne sebebi kendisinin olduðunu anlayan Prens, tanýmsýz bir vicdan azabý hisseder. Ruhunu acýtan, vicdanýný sýzlatan azaptan kurtulmanýn tek yolu vardýr. Kadýný mahkûm olmaktan kurtarmak… Geri kalan tüm zamanýný ve enerjisini hafif þehla gözlü Rus yosmasý Maslova’yý hürriyetine kavuþturmak için harcamaya ant içer.

         Mahkeme idam cezasý verir oy çokluðuyla. Prens mevkiinin verdiði bütün avantajlarýný seferber eder. Çara çýkar. Ýdamý erteletir. Zaman zaman Maslova’yý ziyaret eder hapishanede. Ýri kara gözleri, dolgun dudaklarýyla erkeklerin baþýný döndürecek düzeyde bir kadýn vardýr karþýsýnda. Evlenme teklifi yapar Prens. Geceleri kendisini uyutmayan vicdan azabýndan kurtulmak, yaþamýný karattýðý kadýný mutlu etmek için. Kadýn öneriyi elinin tersiyle iter. Yaþamýnýn kararmasýnýn nedeni olarak görmektedir Prensi. Onu hiçbir zaman affetmeyi düþünmez.

         Nihayet çara çýkma, araya nüfuslu tanýdýklarý koyma sonucu idam kararý affedilir çarca. Sibirya’ya sürgüne gönderme cezasýna çarptýrýlýr cinayetle suçlanan kadýn. Prens Maslova’dan vaz geçmez. Kendini affettirmeyince vicdan azabýnýn ruhunda oluþturduðu yaradan kurtulmasý olanaklý deðildir.

          Sürgün kafilesi ile Sibirya yolculuðuna katýlýr. Uzun yolculuk boyunca kendisinin evlenme önerisini kabul etmeyen kadýn kendisi gibi Sibirya sürgünü bir mahkûma âþýk olur. Yolculuk devam ettikçe Prens Maslova’nýn sürgün aþkýyla mutlu olacaðýna kanaat getirip âþýklara veda eder.

         Tolstoy’un, Prensle Maslova’nýn karþýlaþmalarýný, iki tarafýn ayrý ayrý bu karþýlaþmalardaki ruh hallerini romancýlýðýnýn tüm hünerleriyle betimlediði safhalar her türlü hayranlýðýn üzerindeydi. Ve vicdan olgusunun en yüce insani deðer olarak yüceltilmesi romanýn en can alýcý tarafýydý.

         Vicdan, ne büyük insani deðer. Yaþanýlan olaylar karþýsýnda insan doðasý genelde kendimizi haklý görürüz. Tuzumuz hep kurudur. Tuzu yaþ olan görünmez çoðu kez. Lakin yataða yattýðýmýzda, baþýmýzý yastýða koyunca iþte o zaman vicdan çalýþmaya baþlar. Haksýz olduðumuzu söyler kendimizi haklý gördüðümüz çoðu olay karþýsýnda.

         Soru þu, cevabýný bilemediðim! Acaba her insan Hz. Ali örneðinde olduðu gibi iþlediði hatadan vicdanýnýn sesini dinleyip piþman olur mu? Ya da Tolstoy’un roman kahramaný Prens Nehlüdov gibi yüksek mevkiinin arkasýna sýðýnmadan iþlediði hatayý affettirmek için vicdanýnýn sesi doðrultusunda eyleme giriþir mi?