TÜRKLER VE EHLÝ SÜNNET TASAVVUFU

        Türklerin Ýslam dinini öðrenmeleri ve yaþamalarýnda hiç þüphesiz Ehli Sünnet tasavvufunun ve tasavvuf erbabýnýn büyük katkýlarý olmuþtur. Türklerin Müslüman olmalarýnda Ýlk sufilerden Þakik-i Belhi, Ýbrahim b. Edhem’in gayretlerinin etkisi inkar edilmese de Batý’ya göç eden Türk obalarý üzerinde en büyük etkiyi Ahmet Yesevi (ks) göstermiþtir. Anadolu'nun Türkleþmesi ve Ýslamlaþmasýnda ve tasavvufi cereyanda Pir-i Türkistan, Hace-i Türkistan olarak ta anýlan Ahmet Yesevi ve müridlerinin etkisi yadsýnamaz. Burada Anadolu ve Rumeli’nin Ýslamlaþmasýnda bu kadar büyük etkisi olduðu bilinen/kabul edilen Ahmet Yesevi’den ve misyonundan az da olsa bahsetmek bir mecburiyettir.

            Doðum tarihi kesin olarak bilinmeyen Ahmet Yesevi temel eðitimini baþta babasý olmak üzere, rivayetlere göre Ashab’tan olan Arslan Bab/Baba’dan aldý. Arslan Bab/Baba’nýn vefatýndan sonra dönemin en tanýnan alim ve mutasavvýfý Yusuf Hemedani’ye intisap ederek eðitimini tamamladý ve icazetini aldý. Þeyhi Yusuf Hemedani hazretlerinin vefatýndan sonra üçüncü halife olarak dergahýn baþýna geçen Ahmet Yesevi hazretleri aldýðý manevi iþaret üzerine görevi Nakþibendi tarikatýnýn kol baþlarýndan Hace Abdülhalik Gocdevani’ye býrakýp, memleketi Yesi’ye (Türkistan) dönerek dergahýný kurdu ve bilhassa Türk kavimleri içinde irþadýna baþladý. Hace Ahmet Yesevi’de hocasý Yusuf Hemedani hazretleri gibi Hanefi mezhebindendir. Ýslam’la yeni tanýþan Türklere Ýslam dinini teblið etmeye baþladý. Göç yolundaki Türk aþiretlerine yerleþtirdiði mürid ve halifeleriyle Anadolu’nun Türkleþmesinde ve Müslümanlaþmasýnda  etkili oldu.

            Ahmet Yesevi hazretleri büyük bir mutasavvýf ve alimdi. Yazmýþ olduðu Divan-ý Hikmet kitabýný bir þiir kitabý,Ahmet Yesevi hazretlerini bir þair olarak deðerlendirirseniz elinize bir þey geçmez. Edebiyat Tarihçisi M. Fuad Köprülü’nün Türk Edebiyatýnda ilk mutasavvýflar kitabýnda belirttiði gibi:”San'at endiþesiyle hiç baðlý kalmayarak þiiri sýrf dinî-tasavvufî bir propaganda vasýtasý gibi telakki eden Hoca Ahmed Yesevi’nin eseri,yukarýda açýklandýðý gibi, dahili ( intrinseque) bedii kýymetten çok mahrum ve alelade bir mahsuldür; tarihi hususlarý bir tarafa býrakarak, Divan-ý Hikmeti sýrf bedii bir gözle tedkik edecek olursak, bu günkü deðil hatta dünkü edebi zevkimize göre bile ona büyük bir kýymet veremeyiz; lakin diðer cihetten onu tarihi bir noktadan, yani harici (extrinseque) kýymet ve tesirleri bakýmýndan tedkik ettiðimiz zaman,bu yüzyýllardýr yaþayan eserin azamet ve kuvveti önünde eðilmemek elden gelmez.”

            Belirttiðimiz gibi Ahmet Yesevi (ks) büyük bir alim ve sufi idi. Amacý da þiir yazmak deðil çevresindeki insanlara Ýslam’ý anlatmak,hidayetlerine vesile olmaktý.

            Günümüzde bazýlarý farklý ithamlarda bulunsalar da Ehl-i Sünnet tasavvufu Ýslam dinini daha güzel yaþamak için ortaya çýkmýþ bir yoldur. Bu baðlamda Ehli Sünnet tasavvufunun bir felsefesinin olduðunu söyleyebiliriz.(Bu cümle deki felsefeden kasýt:”Bir bilgi alanýnýn ya da bilimin temelini oluþturan ilkeler bütünü” dür.) Semerkand dergisi Genel Yayýn Yönetmeni Sabahaddin Aydýn’ýn katýldýðý programda söylediði gibi” tasavvufun tek bir tanýmý yoktur.” Tasavvuf erbabý ”Allah’a ulaþmanýn sayýsýz yolu olduðunu kabul etmiþtir. Bu yüzden tek bir cümleyle tasavvufu tanýmlamaya çalýþmak mantýklý olmaz. Nitekim Muhyiddin Arabi(ks) Peygamberimizin iþaretlerine uyarak:"tasavvuf,Allah'ýn ahlaký ile ahlaklanmaktýr" diyerek tasavvuf hakkýnda yapýlan tüm tanýmlarý veciz þekilde özetlemiþtir. Cavit Sunar-Ýslam tasavvuf Tarihi) tasavvuf karþýtlarýnýn en büyük iddialarý Peygamber Efendimiz(sav) zamanýnda tasavvufun olmadýðý, sonradan ortaya çýktýðýdýr. Bu durumda þunlarý sormak gerekmez mi:Peygamber Efendimiz(sav) zamanýnda Kelam Akaid ve Hadis ilimleri var mýydý?

            Hz. Peygamber (asv) hayatta iken, diðer Ýslami ilimler gibi Akaid ilmi yoktu. Sahabeler Peygamberimizden(sav) duyduklarýna þüphesiz iman ediyor,asla yargýlama veya eleþtirel düþünmeyi akýllarýndan bile geçirmiyorlardý. Hz. Peygamber´in vefatýndan sonra geliþen fikri ve siyasi olaylar,fetihler sebebiyle farklý toplumlarýn Ýslam dinini kabul etmeleri, yeni anlayýþ ve yorumlarý da beraberinde getirdi. Selef dediðimiz ilk dönem Ýslam alimleri, bu yeni anlayýþ ve yorumlara karþý Ýslam akaidini açýk ve net bir þekilde ortaya koyma ihtiyacýný duydular. Sahabe ve Tabiin’in verdikleri fetvalarla ve yazdýklarý kitaplarla,Gayri Sünni mezheplere karþýlýk Sünni Akaid mezhepleri ortaya çýktý.(Maturidi ve Eþari)

            Yeni fetihler Müslümanlarý yeni kültürlerle karþý karþýya getirdi.(Hristiyanlar,Yahudiler ve Ýranlýlar) Ayrýca Yunan felsefesi tercümeler yoluyla Ýslam dünyasýna yayýlmaktaydý. Bu yeni durum karþýsýnda, Ýslam akidelerini ortaya koymaktan öte, felsefe ve Ýslam’a zýt fikirlere karþý savunma ihtiyacý da doðdu. Bu bakýmdan, Ehl-i bid´at diye nitelendirilen Mutezilenin elinde geliþen kelam ilmine, Ehl-i sünnet alimleri de sahip çýkmak ihtiyacýný duydular. Savunma duygusu arttýðý oranda Akâid-Kelâm kitaplarýna felsefe ve mantýk konularý da bol miktarda girdi. Kelam ilmi bu tür mecburiyetler sonucu ortaya çýktý. Klasik Ýslam kaynaklarý Kelam ilmini Allah’ýn zat ve sýfatlarýndan,peygamberlik ve peygamberliðe iliþkin meselelerden,mebde ve mead itibarýyla yaratýlmýþlarýn hallerinden Ýslam esaslarýna göre bahseden ilim olarak tanýmlamaktadýr. Belirttiðimiz gibi kelam ilmi fetihler çaðýnda biraz da kýlýç zoruyla Müslüman olan eski Yahudi ve Hristiyanlarýn Akaid konularýný tartýþmaya açmalarýnýn getirdiði mecburiyet sonucu ortaya çýkmýþtýr. Ýslam fukahasý akli ve nakli delillerle kelam konularýný anlatarak insanlarýn kafalarýna sokulan þüpheleri ortadan kaldýrmak için uðraþtýlar.

           Bir önceki paragrafa geri dönecek olursak;Sahabe ve Tabiin devrinde de tasavvuftan bir ilim olarak söz edilemez. Zira, Ashab-ý Kiram hayatlarýnýn her anýnda  Kur'ana ve Hz. Peygambere (asv) uydular. Sahabe ve Tâbiin’in yaþadýklarý birinci ve ikinci hicri yüz yýllarda tasavvuf, zahitlik, Nâsiklik, fakihlik,þakirlik... gibi adlar altýnda sadece dýþa ait, yani Allah'ýn rýzasýný kazanýp Cennete girmek ve Allah'ýn cemâlini müþahede gayesi ile idi. (Cavit Sunar-Ýslam tasavvuf Tarihi)

            Ehli Sünnet tasavvufu ayrý bir din veya mezhep anlayýþý olmadýðý gibi,düþünce ve uygulamalarýnda da hiç bir zaman Ehli Sünnet inancýnýn dýþýnda olmamýþtýr. Ýddiamýzý temellendirmek için ilk dönem sufilerinden Hasan Basri (ks) hakkýnda kýsaca bilgi vermek gerekir. Hasan Basri(ks) Ýslam tarihinde sufi-ulema konusunda örnek gösterilecek þahsiyetlerdendir. Hasan Basri(ks)ayný zamanda Ehli Sünnet tarikatlarýn kabullendiði referanslardan biridir.

            Hasan Basri, Peygamberimizin ve ashabýnýn itikadlarý ve  Ýmam Mansur el Maturidi ve Ebu Hasan El-Eþ'ari Hz.lerinin ictihadlarý üzre bulunan Ehl-i Sünnet'in de ilk ve meþhur  Ýmam ý ve Mu'tezile'nin, baþý Vasýl b. Ata'nýn da hocasýdýr. Hasan Basri'nin hareket noktasý,geçici olan bu dünya hayatýndan yüz çevirip yalnýz Allah'a yönelmek ve dayanmak ve O'ndan korkmak idi. Çünkü,bu dünya hayatýndan Peygamberler de yüz çevirmiþ,hatta, Allah bile bu dünyayý kendisinden ayrý  olmak üzre yaratmýþtýr.

               Hasan Basri, daima korku ve kaygý içinde idi ve sürekli korku ve kaygýnýn da iyi iþler iþlemekte büyük rolü olduðuna inanýrdý .Çünkü, bu dünya geçicidir, en sonda, bu dünyadan hesap sorulacak bir ahiret gelecektir. Hasan Basri, "Hâl" kavramý üzerinde de durmuþ ve onun nefs muhasebesine ait tanýmlarý Muhasibi'nin tanýmlarýna esas olmuþtur. O  þöyle diyor: "Bu dünyada kendini muhakeme etmiþ olanlar için Kýyamet günündeki muhakeme de hafif gelecektir".

           Hasan Basri, cehennem ateþinden çok korkardý ve daima cenneti ve cennetin nimetlerini arzulardý ve þöyle derdi : "Ey Adem oðlu! Senin dini hayatýn!Ýþte ekmeðin ve iþte kanýn! Ey Adem oðlu! Yalnýz baþýna öleceksin, yalnýz baþýna mezara gireceksin, yalnýz baþýna tekrar diriltileceksin ve yalnýz baþýna muhakeme olunacaksýn! Ey Adem oðlu! Nefsinden sakýn, nefsinden sakýn! Nefs-i emmarelerinizi daima tahkir ediniz, zira,þahlanmaða meyaldýrlar...Cennetin gerisinde olan her ni'met hürdür ve Cehennemden baþka her imtihan kolaydýr !..."Hasan Basri'ye göre insan, dünya ile istemeye istemeye arkadaþlýk etmelidir ki sonunda mutlu olabilsin. O, bu hususta da þöyle der: "Dünya senin bineðindir. Eðer ona hakim olup binersen seni yüklenip taþýr. Eðer hakim olamazsan o sana biner ve seni ezer, öldürür".Hasan Basri, yalnýz zühd ve riyazete deðil, tefekküre de büyük önem vermiþtir. Zira, onca tefekkür,insana iyinin ve kötünün ne olduðunu gösteren bir aynadýr ve insaný  her zaman kötülük yapmaktan  korur. Cavit Sunar,Ýslam tasavvuf tarihi)   

            Anlaþýlacaðý üzere  Sahabeler Peygamber Efendimizden duyduklarý her þeyi itirazsýz kabul etikleri, yaþadýðý gibi yaþamaya çalýþtýklarý için tasavvufi hayat ihtiyaç yoktu. Yeni kültürlerle tanýþma,zenginliðin artmasý gibi etkenler beraberinde Müslümanlarýn yaþayýþýnda bir rehavet ortaya çýkardý.

            Tasavvuf karþýtlarýnýn iddia ettiklerinin aksine Ehli Sünnet tasavvufu,sayfanýn baþ tarafýnda belirttiðimiz üzere,Ýslam’dan ayrý bir din anlayýþý olmadýðý gibi,düþünce ve uygulamalarýnda da hiç bir zaman Ehli Sünnet inancýnýn dýþýnda olmamýþtýr.

            “Ehli Sünnet tasavvufunun büyüklerinden Muhammed Parsa,diðer bütün tanýnmýþ Nakþibendi þeyhleri gibi þeriate sýký sýkýya baðlýlýðý ile tanýnmýþ bir sufiydi. Rivayete göre bir gün þeyhine (Þah-ý Nakþibendi (ks)”Tarikat neyle bulunur? Diye sormuþ,þeyhi de “Þeriata sýký sýkýya baðlanmakla” cevabýný vermiþti. Muhammed Parsa,Faslul Hitap-Tercümesi, Erkam yayýnlarý)

             Yine Ehli Sünnet tasavvufunun büyüklerinden Ýmam-ý Rabbani Mektubat kitabýnda “Bu yolun (Nakþibendiyye tarikatýnýn) baþlangýcýnýn Þeriat olduðunu yolun sonunda da þeriata varýlacaðýný yazmaktadýr. Özellikle Nakþibendi tarikatýný inceleyen yabancý bir akademisyenin Nakþibendiyye tarikatý hakkýndaki  görüþlerini aktarmak istiyorum.

            (Nakþibendi geleneði içinde üretilen çok sayýda eserin tetkiki,bu geleneðe mensup þeyhlerin temel gayretlerinin, tasavvufi öðreti ve pratiklerinin Ýslam’ýn yasasý olan Þeriat ile sürekli uyum içerisinde olduðunu bize göstermektedir...tasavvuf ile ehl-i sünnet itikadý arasýndaki temel uygunluk, asýrlar boyunca Þazelî, Halveti ve diðer pek çok tarikatlarca tarihlerinin belirli dönemlerinde cemaat tavrý(Yazar orjinal metinde orthodoxy kavramýný kullanmýþtýr. Çok farklý anlamlara sahip olan bu kavram zýddý olan heterodoxy ile daha iyi anlaþýlmaktadýr. Yaygýn kanaate göre bir inanç veya gelenek içerisindeki ana akýmý temsil eden bu kavram bu çalýþma baðlamýnda kullanýldýðý yere göre ehl-i sünnet veya Sunni tutum olarak tercüme edilmiþtir.)olarak sergilenmiþtir.11.yüzyýlýn meþhur alim ve sufisi, Ebu Hamid Gazzali’nin de aralarýnda olduðu pek çok Müslüman düþünür tarafýndan da altý çizilerek vurgu yapýlýr hale gelmiþtir. Fakat hiç bir tarikat bu iki temel kaideye Nakþibendi þeyhlerinin gösterdiði tutarlýlýk ve süreklilikte vurgu yapmamýþtýr... Nakþibendiyye ile ilgili araþtýrmalarýmda ana kaynaðým, Nakþibendilerin tarikatlar arasýnda en eðitimli geleneði temsil ettikleri iddialarýnýn bariz bir ispatý olan ve oldukça büyük hacimdeki Nakþibendi literatürünün bizzat kendisi teþkil etmektedir... Ahmed el - Serhendi’nin ehl-i sünnet vurgusu kýyamet günü insanlarýn, tasavvufi baðlýlýklarýndan deðil, Þeriata tabi olup olmadýklarýndan sorgulanacaklarýna iliþkin iddiasýnda ifadesini bulmuþtur. Nakþibendilik-Dünya Çapýnda Bir Sufi Geleneðin Sünni Tutum ve Faal Tavrý-Itzchak Weismann Tercüme:Ýrfan Kelkitli)                                              
            Burada okuyucularýn aklýna þöyle bir soru gelebilir:Konu Ahmet Yesevi hazretlerinden Tarikatlara ve Nakþibendiyye tarikatýna nasýl geldi?Konunun buraya gelmesinin iki sebebi var:

            1-Ehli Sünnet tarikatlar uygulama bakýmýndan farklýlýklar arz ederler. Akaid(inanç) ve þer’i hükümlere baðlýlýk konusunda hepsinin tavýrlarý birdir. Ý. Weismann’ýn belirttiði gibi Nakþibendilerin ayný zamanda en eðitimli geleneði temsil etmeleri sözü buraya getirdi.

            2-Daha çok Orta Asya Türkleri arasýnda geliþen Yesevilik tarikatý ilerleyen zamanlarda Nakþibendiliðin içinde eridi. Ahmet Yesevi hazretleri de Ehli Sünnet tasavvufunun temsilcilerinden birisiydi,farklý bir coðrafyada farklý insanlarý irþad etme vazifesini yerine getirdi.

          Tarikatlarýn daha doðrusu derviþler ve þeyhlerin Osmanlý devletinin kuruluþunda müspet manada büyük etkileri olmuþtur. Mesela Osman Bey’in kayýnbabasý Þeyh Edebali, dergahý olan bir þeyhti. Bursa’nýn fethinde Buhara’dan 40 derviþle gelen ve muhasaraya katýlan, daha sonra adýna Dimetoka’da dergah kurulan Abdal Murad Horasan Erenlerindendir Yeseviyye fukarasýndan veya Ebul Vefa tarikatýndan Geyikli Baba müridleriyle birlikte Bursa yakýnlarýnda yaþamaktadýr. Süleyman Paþa ile Rumeli fütuhatýna katýlan derviþler vardýr.(Kýzýldeli Seyyid/Seydi Ali Sultan)

        Hasan Küçük’ün yazdýðý Osmanlý Devletini Tarih  Sahnesine Çýkaran Kuvvetlerden  Biri: Tarikatlar ve Türkler Üzerindeki Müsbet  Tesirleri isimli kitabýnýn baþýnda eser hakkýnda yazýlan iki yazýdan birinde Hekimoðlu Ýsmail Tarikatlar hakkýnda þunlarý yazýyor:Eserin ismi;Osmanlý  Devletini  Tarih  Sahnesine  Çýkaran  Kuvvetlerden Biri  Tarikatlar ve  Türkler  üzerindeki Müsbet  Tesirleri. Bu  isim, sanki  eseri  hülasa  ediyor,öyle  hülasa  ediyor  ki,sanki tarikatlar,devlet  denilen  sarayýn  orta  direði..Bu  direk,  diðerleriyle  birlikte   Devleti   yüceltmiþ;bu  direk,Osmanlýlarý, tarihe  mal etmiþ...Sonra Türk  denince  nasýl Müslüman akla geliyorsa,Müslüman  denince  de  akla  mutlaka  tarikatlar  gelir.

       Evet Türk,ýrkýyla dinini bir teknede  yoðurup,onlardan bir bütün meydana çýkaran  kimsedir. Çünkü  bütün  Türkler  Müslüman  olmuþ,Müslüman olmayan Türk,Türklük’ten  de  çýkmýþ: Bulgar,Macar,Fin  gibi...

            Müslüman,kafasýna olduðu kadar kalbine de önem veren   kimsedir. Nasýl  ki  kafa   ilmin  midesi   ise,  kalb  de  imanýn  hazinesidir.   Kafa ne kadar medrese ise,kalb de o kadar tekkedir. Dolayýsý ile,ilim elde  eden  Müslüman,bunu iman ile birleþtirir,Kur'an caddesinde böylece yürüyebilir. Zaten Ýslamý anlayan medrese  kalbi,tekkede  kafayý ihmal etmemiþtir. Kafa haramý,helali  öðrenir. Kalb’ de haramlardan müteessir olur,bir nevi acý duyar,iþte  imanýn  alameti  budur. Halbuki bir müsteþrikin kalbi, bir Müminin kalbi gibi acý duymaz. Çünkü o Ýslam’ý öðrenmiþ,imaný  tatmamýþtýr, imana pencere açmayan  kalb,bir bakýma et parçasýdýr, hatta  Akif'in  dediði gibi  «sinede  yük!»)

            Ahmet Yesevi(ks) den sonra da gerek baðlýlarý gerekse baþka tarikat erbabý tarafýndan tasavvufi hayat tüm canlýlýðýyla korunurken,tasavvuf erbabý da Anadolu Selçuklularý ve Osmanlý’lar tarafýndan her zaman korundu ve desteklendi. Ayný zamanda Yýldýrým Bayezid’in damadý olan Emir Buhari yaþarken ve vefatýndan sonra Rumeli akýncýlarýnýn piri kabul edilmiþtir.1422 yýlýndaki Ýstanbul muhasarasýna 500 müridiyle katýlan Emir Buhari müridlerini devamlý olarak cihad tavsiyesinde bulunan Evliyanýn büyüklerinden bir Seyyid idi.

            Gerek devletin kuruluþunda,gerekse geliþmesi sýrasýndaki fütuhatta çok büyük emekleri bulunan tasavvuf hareketi öz itibarýyla muhalif bir harekettir.

      Bazý araþtýrmacýlarýn da bahsettiði gibi Hz. Ömer ile baþlayan fetihler döneminde ekonomik güç vb. bazý sebeplerle insanlarda oluþan Ýslami Hassasiyet eksikliði ilk sufileri ortaya çýkarmýþtýr. Kabaca ifade etmek gerekirse ilk dönem sufiliði bazý sebeplerle Ýslami hassasiyeti zaafa uðrayan kiþilere muhalif olarak ortaya çýkmýþtýr.

          Her zaman dualarýyla gerektiðindeyse kýlýçlarý ve canlarýyla devletin yanýnda/hizmetinde bulunan mutasavvýflar devlet ve erkanýyla iliþkilerini her zaman seviyeli tutmuþlardýr. Padiþahlar ve devlet erkaný üzerindeki nüfuzlarýný hiçbir zaman siyasi veya dünyevi iktidar veya servet edinme amaçlý olarak asla kullanmadýlar. Emir Buhari padiþah damadý olmasýna raðmen kendi el emeðiyle geçimini saðlýyordu. Dergahý vefatýndan sonra hanýmý tarafýndan yaptýrýlmýþtýr.

            Bu konudaki en bariz örnek elbette ki Hacý Bayram Veli ve talebesi Akþemseddin’dir. Ýsyan etmek için etrafýna adam toplamak iftirasýyla idam edilmek için huzura getirtilen,iftira anlaþýlýnca, mahcup olan II. Murad'ýn ýsrarlarýna raðmen þahsý için bir þeyi istemeyen Hacý Bayram Veli (ks) hayatý boyunca el emeði ile kazancýyla yaþadý.

            Akþemseddin veya Akþeyh maneviyat yolundaki elde ettiklerini hiçbir dünya menfaatine deðiþmedi. Öðrencisi Fatih Sultan Mehmed’i tarikatýna almadý, sultandan gelen hiçbir hediyeyi de kabul etmedi, vazifesini yapmýþ olmanýn huzuruyla yaþayýþýnda bir deðiþiklik olmadan hayatýna devam etti. Devlet adamlarýyla seviyeli olmak, devlet imkanlarýný kullanmamak sadece Akþemseddin’e mahsus bir tavýr deðildir. Ehli Sünnet mutasavvýflarýn tamamý bu durumdadýr. Devlet erkanýyla asla sýký fýký olmadan, devlet imkanlarýný kullanmadan Ýslam dinini yaþamaya devam ederler. Ehli Sünnet mutasavvýflar her zaman devlet idarecilerinin saygýsý kazanmýþlar tabiri caizse hediyeye boðulmak istenmiþlerse de ýsrarla karþý çýkmýþlar, seviyelerini her zaman muhafaza etmiþlerdir. Osmanlý devletinin pek çok döneminde iftira vb. sebeplerle devlet katýndaki idarecilerin sýðýndýklarý yer dergahlardýr. Yavuz Sultan Selim bile dergahlardan adam aldýrmamýþtýr.

Aziz Mahmud Hüdai (ks)de saraydan gönderilen hiçbir nakdi hediyeyi kabul etmezdi. Ehli sünnet mutasavvýf (derviþ,þeyh) yaklaþýmlarýna bir örnek olarak kuruluþ döneminin meþhur sufilerinden Geyikli Baba ve çaðdaþý Yeseviler hakkýnda Ömer Lütfi Barkan’ýn yazdýðýna göre;

            1326 yýlýnda Bursa’nýn fethinin ardýndan veya fetih sýrasýnda Buhara veya Horasan’dan ‘Eren’diye tabir edilen bazý derviþ ve þeyhler Osmanlý topraklarýna gelmiþlerdir. Bunlardan Bursa kuþatmasýna katýlan Abdal Murad-Rumeli Fütuhatýnýn baþlangýcýnda Dimetoka’da açýlacak ilk tekke-zaviye Abdal Murad adýna olacaktýr.-Horasan erenlerindendir. Ayný dönemde Ýnegöl civarýnda Keþiþ daðý civarýna müridleriyle yerleþen Geyikli Baba’da Yesevi fukarasýndan olup,ayný zamanda Baba Ýlyas müridlerinden ve kendi ifadesiyle Seyyid Ebu Elvan tarikatýndandýr. Geyikli Baba müridleriyle kendi hallerinde Bursa’nýn dýþýnda yaþamakta,Orhan Bey’in davetine olumlu cevap vermemektedir. Geyikli Baba bir gün aniden Bursa’ya gelir,Bey sarayýnýn önüne bir çýnar diker, Orhan Bey’e devlet müjdesi verir,þahsý için hediye kabul etmez,Orhan Bey’in ýsrarý üzerine derviþlere yurt olmak üzere bir araziyi kabul eder. Rivayete göre Geyikli Baba’nýn diktiði çýnar Osmanlý Devletinin sonuna kadar yaþamýþtýr.

             Mevlana Halid-i Baðdadi(ks)nin Ýstanbul’a gitmek isteyecek halifelerine emrettiði þartlarýndan biri, kimseden para istememeleri bir diðeri ise Devlet erkanýyla sýký fýký olmamalarýdýr.

            Burada þu özellikle belirtmekte fayda vardýr. Ehli Sünnet mutasavvýflarýn arasý devlet erkanýyla çok iyi olmadýðý gibi çok kötü de olmamýþtýr. Ehli Sünnet mutasavvýflar her ihtiyaç durumunda devletin yanýnda bulunmaktan,gerekiyorsa da canlarýný ortaya koymaktan asla çekinmediler. Osmanlý devletinin kuruluþundan sonuna kadar bu tavýr böyle devam etti. Son dönem Osmanlý Ýlmiyye sýnýfýndan-Dar-ül Hikmetil Ýslamiye’nin azalarýndan- Bediüzzaman Said Nursi(ks) talebeleriyle Ermeni’lere karþý silahlý mücadeleye girmekten geri durmadýðý gibi,Nakþibendi þeyhlerinden Muhammed Diyauddin(ks)I. Dünya savaþýnda cephede sað kolunu kaybetmiþ, kardeþinin göðsünden kurþun yarasý alarak þehit olmasý üzerine de þükretmiþtir.(Kardeþi sýrtýndan kurþun yemiþ olsaydý kaçtýðý anlaþýlacaktý)

Ýlmiye sýnýfýnýn dirayeti ve Meþayih’in ihtiyaç halinde canlarýný feda edecek kadar devlete baðlýlýklarýnýn bir örneði de Haçova Meydan savaþýnda yaþanmýþtýr. Ýlmiyye sýnýfýndan Hoca Sadeddin Efendi padiþaha sonuna kadar mukavemet telkin ederken,Kibar-ý Meþayih’ten,Eðri seferinde ordu vaizliði görevinde bulunan,Üsküdar Þemsi Paþa Camii vaizi Yayabaþý zade Ýlyas oðlu Hýzýr Efendi savaþýn ilk veya son gününde 100 müridiyle savaþarak þehit olmuþ ve Tatarpazarcýðý’nda Dülbendzade camii civarýna defnedilmiþtir.(Ý.H. Daniþmend)    

            Ehl-i Sünnet tasavvufundan kýsaca bahsettiðimiz konumuzdan anlaþýlacaðý üzere Ehl-i Sünnet sufiler kendilerini Ýslam dinine vakfetmiþ kiþilerdir. Tek amaçlarý Ýslam dinini gerektiði þekilde yaþamak ve yaþayýþlarýyla insanlara anlatmak olan sufilerin etkilediði ve yetiþtirdiði vakýf þahsiyetlerle Osmanlý devleti  bir Vakýf Ýmparatorluðu haline gelmiþtir. Bir Allah dostunun buyurduðu gibi “ Yolcunun Yanlýþý Yolun Doðruluðuna Zarar Vermez.”